15 Βήματα για ένα Απαραίτητο Μουσείο

*Από τον Στάθη Αραποστάθη

Ένα μουσείο που λείπει από την Ελλάδα, αλλά υπάρχει σε όλες τις ανεπτυγμένες χώρες με ισχυρό πρωτογενή τομέα, είναι το Εθνικό Μουσείο Αγροτικής Τεχνολογίας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης.

Ένα τέτοιο μουσείο, εθνικής εμβέλειας, μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στη διάσωση της βιομηχανικής, ερευνητικής και τεχνολογικής κληρονομιάς, η οποία ιστορικά στήριξε τον πρωτογενή τομέα. Ένας τέτοιος οργανισμός μπορεί να λειτουργήσει ως κέντρο μελέτης των μετασχηματισμών των τοπικών κοινοτήτων και των αγροτών, καθώς και να εξετάζει τη συνδιαμόρφωση της αγροτικής παραγωγής με το περιβάλλον και τον χώρο. Επιπλέον, θα αποτελέσει το κέντρο για τη διάσωση των αρχείων των κέντρων επιστημονικής έρευνας, του συνεταιριστικού κινήματος, καθώς και άλλων οργανισμών και φορέων που συνέβαλαν στη συγκρότηση του αγροδιατροφικού συστήματος στην Ελλάδα. Η διαφύλαξη αρχειακών συλλογών είναι σημαντική και το εύρος και το βάθος τους θα μας εκπλήξει. Όσοι ασχολούμαστε με την ιστορία και την κοινωνιολογία της τεχνολογίας και της καινοτομίας στην αγροτική παραγωγή γνωρίζουμε ότι εξαιτίας της πολυπλοκότητας της παραγωγικής δραστηριότητας θα έρθουν στην επιφάνεια και αρχεία με σημαντική σημασία για την ενεργειακή και υδατική ιστορία και πολιτική της χώρας. Στη Θεσσαλία μια τέτοια περίπτωση είναι το αρχείο του κ. Κώστα Γκούμα.
Το μουσείο θα διατηρεί το παρελθόν, ενώ παράλληλα θα διαμορφώνει συνθήκες και εκπαιδευτικά προγράμματα για να διασφαλιστεί η βιώσιμη ανασυγκρότηση του πρωτογενή τομέα και η δίκαιη και συμπεριληπτική ανάπτυξη των τοπικών αγροτικών κοινοτήτων με τη βοήθεια της τεχνολογίας και της καινοτομίας. Η ίδρυση ενός Εθνικού Μουσείου Αγροτικής Τεχνολογίας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης είναι απαραίτητη και πρέπει να ξεκινήσει μια μεγάλη προσπάθεια για την υλοποίησή του στη Θεσσαλία, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Θεσσαλίας. Η επιλογή της Θεσσαλίας δεν είναι τυχαία, καθώς ιστορικά αποτελεί το κέντρο της αγροτικής παραγωγής της χώρας. Ο εθνικός χαρακτήρας του μουσείου θα προσδώσει κύρος στο εγχείρημα, καθώς και την απαραίτητη κρατική χρηματοδότηση, ώστε να δημιουργηθεί ένας θεσμός εκτός του μητροπολιτικού κέντρου, που θα διασώσει την πολιτισμική κληρονομιά. Το μουσείο θα διαδραματίσει σημαντικό εκπαιδευτικό και αναπτυξιακό ρόλο για τις τοπικές κοινωνίες, βοηθώντας τον αγροτικό κόσμο να επικοινωνήσει την ιστορία του, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει στα πλαίσια της Κλιματικής Αλλαγής και τα επιτεύγματά του καθώς και τις αντιφάσεις τους.
Η υλοποίηση του έργου μπορεί να στηριχθεί σε τρεις διακριτές φάσεις:
Α’ Φάση: Ίδρυση, θεσμοποίηση και πρώιμη λειτουργία του Μουσείου. Οι πυλώνες ανάπτυξης των εκθέσεων μπορεί να περιλαμβάνουν: α) την ιστορία της έρευνας και των καινοτομιών των ινστιτούτων του ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, β) μηχανολογικό εξοπλισμό και μηχανουργεία της Θεσσαλίας, και γ) αγροτικές κοινότητες και κοινωνική αλλαγή.
Β’ Φάση: Ανάπτυξη και ολοκλήρωση των εκθέσεων, που θα καλύπτουν θέματα της αγροτικής παραγωγής της Θεσσαλίας.
Γ’ Φάση: Ανάπτυξη και ολοκλήρωση των εκθέσεων, που θα αφορούν ολόκληρη την Ελλάδα.
Λόγω της κλίμακας του έργου και της εθνικής εμβέλειας του προτεινόμενου θεσμού, προτείνεται η υλοποίηση της Α’ φάσης της ίδρυσης και συγκρότησης του μουσείου, η οποία θα περιλαμβάνει τα εξής δεκαπέντε (15) στάδια:
1. Θεσμική νομιμοποίηση και ίδρυση του θεσμού «Εθνικό Μουσείο Αγροτικής Τεχνολογίας, Καινοτομίας και Ανάπτυξης» με ΦΕΚ. Η συμβολή του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων πρέπει να είναι καθοριστική.
2. Συγκρότηση Διοικητικού και Επιστημονικού Συμβουλίου.
3. Εύρεση χώρου από την Περιφέρεια Θεσσαλίας για τη στέγαση του Μουσείου σε συνεργασία με το ΥπΑΑΤ.
4. Πρόσκληση Αρχιτεκτονικού Διαγωνισμού για την ανακατασκευή του χώρου του Μουσείου.
5. Πρόσληψη με σύμβαση συγκεκριμένης διάρκειας ενός/μίας ιστορικού της επιστήμης και της τεχνολογίας για την έναρξη συγκρότησης της συλλογής.
6. Πρόσληψη με σύμβαση συγκεκριμένης διάρκειας ενός/μίας επιμελητή/επιμελήτριας μουσειακών εκθέσεων για την οργάνωση της πρώτης έκθεσης.
7. Πρόσληψη με σύμβαση συγκεκριμένης διάρκειας ενός/μίας αρχειονόμου για τη συγκρότηση των αρχειακών συλλογών της πρώτης φάσης.
8. Δημόσια πρόσκληση από την Περιφέρεια Θεσσαλίας για τη συλλογή τεχνουργημάτων και μηχανημάτων ανά Περιφερειακή Ενότητα, με βάση κριτήρια που θα καθοριστούν από τους ειδικούς.
9. Μεταφορά των συλλογών μετά από αποτίμηση των ειδικών.
10. Δημόσια πρόσκληση από την Περιφέρεια Θεσσαλίας για τη συλλογή αρχειακών συλλογών από συνεταιρισμούς, αγρότες, τα Ινστιτούτα Έρευνας του ΕΛΓΟ-Δήμητρα, καθώς και άλλους φορείς ή εταιρείες. Τα κριτήρια θα καθοριστούν από τους ειδικούς.
11. Μεταφορά των συλλογών στον χώρο του Μουσείου μετά από αποτίμηση των ειδικών.
12. Μουσειολογική μελέτη και οργάνωση της πρώτης έκθεσης με βάση τις πρώτες συλλογές τεχνουργημάτων και εκθεμάτων.
13. Συντήρηση της συλλογής των εκθεμάτων που θα αποτελέσουν την πρώτη έκθεση του Μουσείου.
14. Ολοκλήρωση της πρώτης φάσης ίδρυσης και λειτουργίας του Μουσείου με την έναρξη της πρώτης έκθεσης.
15. Σχεδιασμός της Β’ Φάσης και της περαιτέρω ανάπτυξης του θεσμού.
Ο στόχος είναι εφικτός, εφόσον υπάρξει η απαραίτητη προτεραιοποίηση και κατανόηση ότι ένα τέτοιο μουσείο μπορεί να αποτελέσει εργαλείο επικοινωνίας της σημαντικής συνεισφοράς του αγροτικού κόσμου, της ερευνητικής κοινότητας και των εταιρειών του αγροδιατροφικού τομέα στην εθνική οικονομία.
*O Στάθης Αραποστάθης είναι καθηγητής στο ΕΚΠΑ, όπου διδάσκει Ιστορία και Κοινωνιολογία της επιστήμης, τεχνολογίας και καινοτομίας.