Η διάδοση της Γεωργίας Συντηρήσεως στον κόσμο

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Στα προηγούμενα σημειώματα σας περιέγραψα τους πυλώνες πάνω στους οποίους στηρίζεται η Γ.Σ. Περιέγραψα, επίσης, την καθυστέρηση υιοθέτησης της καλλιεργητικής πρακτικής στην Ευρώπη γενικότερα, αλλά και στη Βόρεια Αφρική στους εταίρους του ευρωπαϊκού προγράμματος. Τι ισχύει στον κόσμο;

Η ιστορία ξεκινά πριν από 100 περίπου χρόνια (1930, με μεγαλύτερα προβλήματα μεταξύ 1935 και 1938), όταν στις νότιες πολιτείες των ΗΠΑ σε μια εκτεταμένη περίοδο ξηρασίας και ισχυρών ανέμων δημιουργήθηκαν σύννεφα σκόνης, προκαλώντας τεράστιες ζημίες. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων δημιουργήθηκε η Υπηρεσία Συντήρησης Εδαφών που εξελίχθηκε σε Εθνική Υπηρεσία Συντήρησης Φυσικών Πόρων. Οι σοβαρές χώρες, όπως καταλαβαίνετε, παίρνουν μέτρα αντιμετώπισης των προβλημάτων που δημιουργούνται στους φυσικούς πόρους τους που δεν είναι ανανεώσιμοι. Κάτι που εμείς, μάλλον, το παραβλέπουμε. Βέβαια, και εμείς είχαμε την ΥΕΒ (Υπηρεσία Εγγείων Βελτιώσεων) που είχε αντικείμενο και την αντιμετώπιση προβλημάτων της διάβρωσης, αλλά ασχολήθηκε κυρίως με τα προβλήματα διαχείρισης του νερού, που τότε ήταν ίσως σημαντικότερα και κυρίως πιο εμφανή. Με τη διάλυση των ΥΕΒ σήμερα κανείς δεν ασχολείται με το πρόβλημα της διάβρωσης. Στην παρουσίαση της μελέτης της Ακαδημίας Αθηνών για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα εδάφη που έγινε στο «Χατζηγιάννειο» στις 14/5, παρουσιάστηκαν στοιχεία για τη μείωση του βάθους των εδαφών (κυρίως στην περιοχή του Ζαππείου με επικλινείς εκτάσεις που διαβρώνονται συνεχώς) και οι αρνητικές επιπτώσεις που θα έχει στις εκτατικές καλλιέργειες σε συνδυασμό με την αύξηση της θερμοκρασίας και των λοιπών αλλαγών του κλίματος. Το βαμβάκι και το καλαμπόκι θα έχουν πολύ μεγάλες μειώσεις αποδόσεων, ενώ στο σιτάρι οι επιπτώσεις θα είναι μικρότερες. Μια σαφής προειδοποίηση για το μέλλον της γεωργίας μας.
Η πρώτη απάντηση στις καταστροφές στις ΗΠΑ ήταν η απαγόρευση οργώματος. Τότε αναπτύχθηκαν μηχανήματα, κυρίως με δίσκους (πολύδισκα, δηλαδή βαριές δισκοσβάρνες με έναν μόνο άξονα, είχαν έρθει και στη χώρα μας με τη βοήθεια του Σχεδίου Μάρσαλ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, φαντάζομαι σε κάποια οικόπεδα σε χωριά θα υπάρχουν ακόμη υπολείμματά τους), για την κατεργασία του εδάφους. Η ακατεργασία αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1950 και συνέχισε να αναπτύσσεται και να διαδίδεται από τη δεκαετία του 1960, όπως φαίνεται στο διάγραμμα. Κύριο στοιχείο που την ώθησε ήταν η ανάπτυξη των ζιζανιοκτόνων που κάλυψαν τη δυσκολία ελέγχου των ζιζανίων από την κατάργηση του οργώματος και της αναστροφής του εδάφους. Αργότερα αναπτύχθηκε η χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης που προσέφερε σημαντικά οφέλη στην υγεία των εδαφών και στην προστασία τους από τη διάβρωση. Η ανάπτυξη της Γεωργίας Συντηρήσεως προσφέρει σημαντικά οφέλη, τόσο στους αγρότες όσο κα στο περιβάλλον, καθώς μειώνει την κατανάλωση ενέργειας, την εργασία, αλλά και τη διατήρηση γεωργικού εξοπλισμού, όπως έχω αναφέρει και σε προηγούμενα σημειώματα.
Πώς διαδίδεται η Γ.Σ. στον κόσμο; Το 2018/19 σε όλον τον κόσμο εφαρμόζεται σε 205.000.000 εκτάρια (το 14,7% των καλλιεργούμενων εκτάσεων). Σχεδόν διπλασιάστηκε μέσα σε μία δεκαετία. Υπάρχουν περιοχές με πολύ υψηλή υιοθέτηση, όπως η Νότια Αμερική και η Αυστραλία που είναι κοντά στο 70%. Η Νότια Αμερική υπήρξε πρωτοπόρος στη διάδοση της μηδενικής κατεργασίας του εδάφους, αλλά και στην υιοθέτηση καλλιεργειών φυτοκάλυψης. Από εκεί ξεκίνησε και η χρήση κυλίνδρων με προεξοχές (rollercrimper) για τον τερματισμό των καλλιεργειών φυτοκάλυψης. Στη Βόρεια Αμερική η υιοθέτηση φτάνει κοντά στο 40%. Η Ευρώπη βρίσκεται κοντά στο 5%, η Ασία στο 3,6% και η Αφρική στο 1,1%. Η επέκταση της εφαρμογής είναι σημαντική τα τελευταία χρόνια. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ από 26,5 εκατ. εκτάρια το 2008/9 έφτασε στα 44 το 2018/19. Στην Κίνα από 1,3 σε 9 εκατ. εκτάρια στο ίδιο διάστημα. Στην Ισπανία, τη χώρα της Ευρώπης με τη μεγαλύτερη εφαρμογή Γ.Σ., από 0,65 εκατ. έφτασε στο 1 εκατ. εκτάρια στο ίδιο διάστημα, ενώ στη Γαλλία από 0,2 έφτασε στα 0,7. Στην Ελλάδα φαίνεται, το 2018/19 να εφαρμόζεται σε 110.000 εκτάρια (1,1 εκατ. στρέμματα), περίπου στο 3% των εκτάσεων (στοιχεία από τον ιστότοπο https://www.ca-global.net/ca-stat). Υποθέτω ότι εφαρμόζεται σε μεγάλο βαθμό σε δενδρώδεις καλλιέργειες που έχουν σταματήσει να χρησιμοποιούν φρέζες κ.λπ., μηχανήματα κατεργασίας και έχουν καλυμμένες τις επιφάνειες με βλάστηση. Σήμερα η μηδέν κατεργασία αρχίζει να εφαρμόζεται σε μεγάλες καλλιέργειες, κυρίως χειμερινές, ξηρικές, με τις πρώτες σπαρτικές να αγοράζονται από τους αγρότες. Χωρίς φυσικά καμία προσπάθεια από την ελληνική πολιτεία και το ΥΠΑΑΤ.
Οι Amir Kassam, Theodor Friedrich and Rolf Derpsch (ομάδα ερευνητών - ακαδημαϊκών που προωθούν τη Γ.Σ.), συγγραφείς εργασίας για την υιοθέτηση της Γ.Σ. από την οποία πήρα τα πιο πάνω στοιχεία, αναφέρουν ότι πρέπει να τεθεί ως στόχος το 50% των καλλιεργούμενων εκτάσεων παγκόσμια να χρησιμοποιεί τη Γ.Σ. μέχρι το 2050. Προβάλλουν τα ακόλουθα στοιχεία που κάνουν την εφαρμογή της Γ.Σ. παγκόσμια δυνατή: Οι τρεις αρχές της Γ.Σ. είναι εφαρμόσιμες σε όλο τον κόσμο. Η Γ.Σ. λειτουργεί προς την κατεύθυνση της βιώσιμης, της αναγεννητικής και της βέλτιστης γεωργίας. Προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στο οικοσύστημα. Η Γ.Σ. είναι ένα υπόδειγμα βιώσιμης γεωργίας και χρήσης του εδάφους.
Το ερώτημα που παραμένει είναι πώς μπορεί να επιτευχθεί η διάδοση της Γ.Σ.; Αναφέρουν μια σειρά από στοιχεία που πρέπει να συνδυαστούν για την επιτυχία:
1. Πρέπει να βρεθούν και αξιοποιηθούν πρωτοπόροι και με διάθεση αγρότες, αλλά και ηγέτες σε πρωτοπόρα ερευνητικά κέντρα και θεσμούς (όπως τα συστήματα γεωργικών εφαρμογών) που θα τραβήξουν μπροστά και θα συμβάλλουν στην υιοθέτησή της.
2. Πρέπει να υπάρξουν ισχυρές οργανώσεις παραγωγών που θα τεθούν επικεφαλής της προσπάθειας προώθησης των νέων πρακτικών της καλλιέργειας. Χωρίς τη συμβολή των αγροτών προσπάθειες των κυβερνήσεων δεν μπορούν να αποδώσουν ικανοποιητικά.
3. Απαιτείται να συνεργαστούν συστήματα εκπαίδευσης, έρευνας και καινοτομίας που θα στηριχθούν σε καινοτόμα διαδικτυακά συστήματα μετάδοσης της πληροφορίας για να προωθήσουν τις νέες ιδέες και να επιτύχουν καλά αποτελέσματα στην εφαρμογή.
4. Την υιοθέτηση πολιτικών και βοήθειας των θεσμών στην προώθηση της Γ.Σ.
5. Ύπαρξη σημαντικών οργανώσεων παραγωγών που μπορούν να συνεργαστούν με τον ιδιωτικό τομέα με αμοιβαίο όφελος, αλλά και να συνεργαστούν με τις κοινωνικές ομάδες που θα έχουν όφελος από τις θετικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στη συντήρηση των φυσικών πόρων.Είναι προφανές ότι πρέπει να συνειδητοποιηθούν πρώτα οι ωφέλειες της Γ.Σ. και στη συνέχεια να υιοθετηθούν πολιτικές προώθησης τόσο από τις κυβερνήσεις όσο και από τους αγρότες και τα συστήματα έρευνας. Τι κάνουμε εμείς; Απάντηση στο επόμενο.
Αν κάποιος ενδιαφέρεται να διαβάσει περισσότερα στα αγγλικά, μπορεί να βρει την εργασία στον ακόλουθο σύνδεσμο:
https://www.dropbox.com/scl/fi/yby8p3vr7tnpw1hobgvvo/Successful%20Experiences%20and%20Lessons%20agronomy-12-00769-v3%20Corrected%20Published%20Version.pdf?rlkey=l2liadlnfeh9gzd639noa4l4j&e=1&dl=0.