Κατ’ αρχάς, πρέπει να αναγνωρισθεί ως πολύ θετικό το γεγονός στις ζημίες από τις φυσικές καταστροφές να περιλαμβάνονται και εκείνες που αφορούν την υποβάθμιση των εδαφών και θα ήταν πολύ σοβαρή παράλειψη να αγνοηθούν, όταν η γη είναι μεταξύ των κύριων συντελεστών της γεωργικής παραγωγής που υπέστησαν μεγάλες ζημίες μέχρι πλήρη καταστροφή. Ωστόσο, έχει σημασία να εξεταστεί πώς θα αποτιμηθεί η ζημία, δεδομένου ότι για πρώτη φορά ίσως προκύπτει αυτό το ζήτημα ύστερα από τις πρόσφατες καταστροφικές πλημμύρες. Δυστυχώς, όπως πολλές φορές επισημάναμε, στη χώρα μας ακολουθούμε τα γεγονότα, αντί να τα προβλέπουμε και να τα προλαμβάνουμε. Στο άρθρο αυτό και σε συνέχεια παλαιότερου άρθρου μας («ΕτΔ», 26-3-23), θα αναφερθούν τα αποτελέσματα ερευνών του Κοινού Κέντρου Ερευνών (JRC) της Ε.Ε. σχετικά με την οικονομική ζημία που προκαλούν οι καταστροφές στη γη από τη διάβρωση με το νερό και το κόστος αποκατάστασης αυτών με την πρόθεση να συμβάλει στην κατά το δυνατόν αντικειμενικότερη αποτίμηση των ζημιών.
Και πρώτα-πρώτα ας δούμε την έκταση της διάβρωσης στη χώρα και στη Θεσσαλία μέσα στο ευρωπαϊκό περιβάλλον. Σύμφωνα με τις έρευνες του JRC (αναφορά 1), η μέση ετήσια απώλεια εδάφους λόγω διάβρωσης με νερό είναι 2,46 τόνοι/εκτάριο (t./ha.) και η συνολική ποσότητα εδάφους που χάνεται κάθε χρόνο είναι 970 εκατ. τόνοι. Οι χώρες με τις μεγαλύτερες απώλειες είναι η Ιταλία (8,46 t./ha.), η Σλοβενία (7,43 t./h.a και η Αυστρία (7,19 t./ha.) και οι μικρότερες απώλειες καταγράφονται στη Φινλανδία μόλις 0,06 t/ha., στην Εσθονία 0,21 t./ha. και την Ολλανδία 0,27 t./ha. Στην Ελλάδα οι απώλειες εδάφους υπολογίζονται σε 4,13 t./ha., δηλαδή σχεδόν διπλάσια του Μ.Ο. της Ε.Ε., αλλά 2,77 t./ha. στις αρόσιμες γαίες. Στη Θεσσαλία οι τιμές αυτές κυμαίνονται από 2-5 t./ha. Πώς μεταφράζονται, όμως, οι αριθμοί αυτοί σε μείωση της παραγωγικότητας και επομένως σε απώλεια της οικονομικής τους αξίας;
Άλλη μελέτη του JRC (αναφορά 2) με ένα κατάλληλο μοντέλο που χρησιμοποιεί (και) την παραγωγικότητα των φυσικών πόρων στην εκτίμηση της πορείας της οικονομίας, κατέληξε στα παρακάτω ενδιαφέροντα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την επίδραση της απώλειας του εδάφους λόγω διάβρωσης στα οικονομικά αποτελέσματα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε περιοχές που η διάβρωση είναι έντονη (>11 t/ha). Για την Ελλάδα ως κύρια καλλιέργεια στην έρευνα χρησιμοποιήθηκε το σιτάρι. Με έτος αναφοράς το 2010, η μείωση της γεωργικής παραγωγικότητας στην Ε.Ε. εκτιμάται σε 1,26 δισ. ευρώ τον χρόνο, που αντιστοιχεί στο 0,43% του συνολικού ακαθάριστου προϊόντος του γεωργικού τομέα. Για την Ελλάδα, στην οποία τα έντονα διαβρωμένα εδάφη υπολογίζονται σε 6 εκατ. στρ. περίπου (περίπου το 12% της συνολικής γεωργικής έκτασης), η μείωση της παραγωγικότητας της γης λόγω διάβρωσης εκτιμάται σε 0,95%, που αντιστοιχεί σε μείωση της γεωργικής αξίας περίπου 43 εκατ. ευρώ τον χρόνο. Οι απώλειες αυτές, αν και δεν δημιουργούν κινδύνους επισιτιστικής ανεπάρκειας, είναι σημαντικές και πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη.
Εκτός, όμως, από την οικονομική ζημία λόγω της μείωσης της γεωργικής παραγωγικότητας, η διάβρωση των εδαφών προκαλεί επιπλέον προβλήματα, η αντιμετώπιση των οποίων απαιτεί σημαντικό κόστος. Τα προβλήματα αυτά σχετίζονται με το γέμισμα του πυθμένα των ποταμών, λιμνών, αρδευτικών και στραγγιστικών καναλιών με φερτά υλικά εδαφικά ή μη, των οποίων η λειτουργία δυσκολεύεται ή αχρηστεύεται τελείως.
Το κόστος αποκατάστασης αυτών είναι πολύ μεγάλο. Σε ό,τι αφορά τη γεωργία της Θεσσαλίας, το πρόβλημα αυτό είναι τεράστιο σε πολλές περιοχές στις οποίες τα αρδευτικά και στραγγιστικά κανάλια έχουν γεμίσει με φερτά υλικά και δεν λειτουργούν. Μία εκτίμηση που αναφέρεται σε δημοσιευμένες έρευνες είναι ότι η απομάκρυνση των φερτών υλικών κοστίζει περί τα 5-12 ευρώ/κ.μ. Αλήθεια, ποιος θα αναλάβει το κόστος αυτό; ΟΙ ΤΟΕΒ που δεν μπορούν να αποπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους για το ηλεκτρικό ρεύμα ή Πολιτεία; Και από ποιους πόρους; Αυτά τα ερωτήματα μέχρι στιγμής δεν έχουν απαντηθεί και η ανασφάλεια και οι αβεβαιότητες συνεχώς μεγεθύνονται. Χρειάζεται, λοιπόν, να γίνουν άμεσα τα ακόλουθα:
• Αναγνωριστική εδαφολογική μελέτη με την οποία θα καταγραφούν τα εδάφη που υποβαθμίστηκαν από τη διάβρωση.
• Η εκτίμηση της οικονομικής ζημίας που προκύπτει από τη μείωση της παραγωγικότητας της γης, η οποία πρέπει να συμπεριληφθεί στον υπολογισμό της αποζημίωσης του έγγειου κεφαλαίου.
• Το κόστος αποκατάστασης των έντονα υποβαθμισθέντων εδαφών (με χαραδρωτική διάβρωση).
• Το κόστος καθαρισμού των αρδευτικών και στραγγιστικών καναλιών.
• Το κόστος αποκατάστασης των αρδευτικών συστημάτων (επαναλειτουργία γεωτρήσεων πλαστικών σωλήνων).
Το κόστος του ζημιωθέντος μηχανολογικού εξοπλισμού των εκμεταλλεύσεων.
Τα σχετικά εργαλεία (μοντέλα) υπάρχουν, καθώς και Έλληνες ειδικοί εντός και εκτός Ελλάδας που μπορούν να φέρουν σε πέρας γρήγορα αυτές οι μελέτες. Εκείνο που απομένει είναι η ειλικρινής πολιτική βούληση για να αποκατασταθούν οι πληγωμένοι φυσικοί πόροι. Δυστυχώς, χάνεται πολύτιμος χρόνος για την πραγματοποίηση αυτών των μελετών, με αποτέλεσμα να ελλοχεύει ο κίνδυνος οι αυτοσχεδιασμοί και η καιροσκοπική εκμετάλλευση να βρουν ευκαιρία να ευδοκιμήσουν.
Αναφορές: 1. Panagos et al. 2015. The new assessment of soil loss by water erosion in Europe Environ. Sci. & Pol. 54: 438–447, 2. Panagos et al. 2018. Cost of agricultural productivity loss due to soil erosion in the European Union: From direct cost evaluation approaches to the use of macroeconomic models. Land Degrad Dev. 2018;29:471 – 484.
