Από αυτά, αρδεύονται τα 2.500.000, δηλαδή το 50%. Χάρη σε αυτό και στις ικανότητες των αγροτών της, η Θεσσαλία έχει τον μεγαλύτερο κύκλο εργασιών ανά στρέμμα στη χώρα με 300 ευρώ/στρ., έναντι Μ.Ο. 200 ευρώ/στρ. της χώρας. Σημειώνω ότι οι ξηρικές καλλιέργειες έχουν έναν κύκλο εργασιών 60-90 €/στρ. έναντι 500 ευρώ/στρ. για τις αρδευόμενες με κανονικές συνθήκες της αγοράς.
Πώς αρδεύονται αυτές οι εκτάσεις; Κατά 70% από υπόγειους υδροφορείς που υπεραντλούνται και 30% από επιφανειακά νερά, τα οποία, επίσης, υπερ-χρησιμοποιούνται. Αποτέλεσμα η κακή κατάσταση των υδάτων της Θεσσαλίας, όπως διαπιστώνεται από τα ΣΔΛΑΠ (Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων Λεκάνης Απορροής Πηνειού). Εκτιμάται ότι το έλλειμμα των υπόγειων υδροφορέων είναι 3 δισ. κ.μ. Η στάθμη των υδάτων συνεχώς ταπεινώνεται και ο κίνδυνος εισόδου θαλασσινού νερού που θα τους καταστρέψει είναι ορατή. Ο Πηνειός, πλέον, το καλοκαίρι στερεύει από την περιοχή των Τρικάλων.
Οι γεωτρήσεις που κυρίως αρδεύουν τα χωράφια έχουν γίνει στη συντριπτική τους πλειοψηφία από τους ίδιους τους αγρότες με δικές τους δαπάνες. Αρχικά παράνομα, που στη συνέχεια νομιμοποιήθηκαν και αδειοδοτήθηκαν. Σήμερα συντηρούνται (συνεχείς εκβαθύνσεις) με δικές τους δαπάνες, ενώ το κόστος ενέργειας για την άντληση είναι τεράστιο. Κάθε χρόνο καταναλώνονται 700 GWh ηλεκτρικής ενέργειας (την ενέργεια που θα παράγουν δύο ΥΗ της Μεσοχώρας, αν και όταν λειτουργήσει).
Τα επιφανειακά νερά προέρχονται από τη ροή του Πηνειού και των παραποτάμων του και από τρεις κύριους ταμιευτήρες. Δύο στα ορεινά Πλαστήρα (φωτ.) και Σμοκόβου (φωτ.), ανεξάρτητα από τον Πηνειό, και ένα πεδινό τον Ταμιευτήρα στη θέση της λίμνης Κάρλας που τροφοδοτείται από τον Πηνειό. Μικρότεροι ταμιευτήρες υπάρχουν, αλλά με μικρή συμβολή στην εξασφάλιση αρδευτικού νερού, αλλά και μεγάλα προβλήματα κόστους και λειτουργίας. Στηρίζονται στην επάρκεια νερών του Πηνειού, αλλά και προκαλούν μεγάλες απώλειες καλλιεργούμενων εκτάσεων.
Είναι προφανές ότι η σημερινή κατάσταση δεν είναι βιώσιμη. Κάτι που το τόνισαν οι μελετητές των ΣΔΛΑΠ του Πηνειού (2014 και 2017), αλλά και παραδέχεται η νέα ΚΑΠ, καθώς ετοιμάζονται να εξαιρέσουν από τη συνδεδεμένη επιδότηση που θα δοθεί στο Καλαμπόκι τους Θεσσαλούς. Ενώ στα οικολογικά μέτρα υπάρχουν δράσεις μετατροπής αρδευόμενων εκτάσεων σε ξηρικές. Π.χ. επιδότηση για σπορά βίκου ή σιταριού αντί για μηδική (από κύκλο εργασιών 250 ευρώ/στρ. σε 60 ευρώ/στρ.). Τιμωρία των Θεσσαλών αγροτών για τη μη εκτέλεση έργων υποδομής από την Πολιτεία.
Τι πρέπει να γίνει; Υπάρχουν δύο επιλογές:
1. Η μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων. Είναι προφανές ότι αν μειώσουμε τις αρδευόμενες εκτάσεις, θα μειώσουμε άμεσα την κατανάλωση νερού. Σημειώνω ότι κανείς πολιτικός δεν το πρότεινε μέχρι σήμερα. Ποιες οι επιπτώσεις στη ζωή στη Θεσσαλία; Μια μείωση των αρδευόμενων εκτάσεων κατά 1.000.000 στέμματα θα μείωνε την κατανάλωση νερού κατά 600.000.000 κ.μ. ή κατά 40% περίπου, όσο περίπου και το έλλειμμα. Θα προκαλούσε, όμως, άμεση μείωση του κύκλου εργασιών της γεωργίας της τάξεως των 500.000.000 ευρώ. Δεδομένου ότι το γεωργικό εισόδημα διαχέεται σε όλη την κοινωνία, αν υπολογίσουμε και έναν πολλαπλασιαστή, η απώλεια εισοδήματος θα έφτανε τα 2 δισ., σχεδόν 1% του ΑΕΠ της χώρας. Αυτό θα μείωνε την απασχόληση στη Θεσσαλία. Θα ήταν αδύνατο να διατηρήσει τον σημερινό πληθυσμό της οδηγώντας προς ερημοποίηση. Προφανώς θα μετέφερε πολίτες προς την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Είναι αυτό κάτι που θέλουμε; Προφανώς όχι. Αντίθετα, θα έπρεπε να επιδιώξουμε αναδιάρθρωση των καλλιεργειών με επέκταση των καλλιεργειών υψηλής αξίας για να αυξήσουμε τον κύκλο εργασιών της γεωργίας μας, στοχεύοντας στις επιδόσεις του Ισραήλ (1.200 ευρώ/στρ.), που θα αύξανε το εισόδημα της περιοχής. Αν μπορούσαμε να διατηρήσουμε τις αρδευόμενες εκτάσεις ή και να τις αυξήσουμε, θα αυξάναμε ακόμα περισσότερο το εισόδημα και την ευημερία των κατοίκων της περιοχής και της χώρας ευρύτερα.
2. Εκτέλεση έργων ταμίευσης νερού και εξοικονόμησης.
2α. Έργα ταμίευσης θα εξασφάλιζαν την αποθήκευση νερού στη διάρκεια του χειμώνα που τα νερά περισσεύουν και χύνονται στη θάλασσα, για να τα χρησιμοποιήσουμε το καλοκαίρι που έχουμε έλλειμμα. Νερό που σήμερα χύνεται στο Αιγαίο και στο Ιόνιο Πέλαγος. Τα ΣΔΛΑΠ εκτιμούν ένα έλλειμμα της τάξεως των 500.000.000 κ.μ. ετησίως για τη διατήρηση των αρδευόμενων εκτάσεων στα σημερινά επίπεδα. Προτείνουν μια σειρά μεγάλων ταμιευτήρων περιμετρικά της πεδιάδας που θα μπορούσαν να καλύψουν τα μισά και στο ΣΔΛΑΠ του 2014, μεταφορά των υπολοίπων από τον Θεσσαλικό Αχελώο μέσω του Φράγματος Συκιάς και της σήραγγας μεταφοράς της Δρακότρυπας. Οι ταμιευτήρες αυτοί θα εξασφαλίσουν καλής ποιότητας και φθηνό επιφανειακό νερό για τις καλλιέργειες και την ύδρευση των πόλεων και οικισμών, που σήμερα η συντριπτική πλειοψηφία καλύπτεται από γεωτρήσεις.
2β. Παράλληλα, οι μελετητές των ΣΔΛΑΠ Πηνειού προτείνουν μέτρα εξοικονόμησης νερού που είναι εφικτά. Σήμερα εκτιμάται μια κατανάλωση νερού της τάξεως των 550 κ.μ./στρ. και προτείνουν να τη μειώνουμε στα 460. Αυτή η μείωση πρέπει να επιτευχθεί με μέτρα προς δύο κατευθύνσεις. Μείωση των απωλειών μεταφοράς και διανομής του νερού και υιοθέτηση μεθόδων άρδευσης με μεγαλύτερη απόδοση, όπως η στάγδην. Πρότυπο έργο τέτοιας εξοικονόμησης είναι το έργο υπογείωσης του δικτύου του ΤΟΕΒ Ταυρωπού που εκτιμάται ότι θα εξοικονομήσει το 50% του νερού που καταναλώνει σήμερα. Διότι σήμερα η μεταφορά και η διανομή του νερού γίνεται με ανοιχτούς αγωγούς με μεγάλες απώλειες, η δε άρδευση με κατάκλιση που έχει μικρό βαθμό απόδοσης. Τέτοια έργα θα έπρεπε να γίνουν σε όλη την περιφέρεια. Η Περιφέρεια Θεσσαλίας εκτελεί τέτοια έργα, σύμφωνα με τις δυνατότητές της, που είναι μικρές. Προσπαθεί να συμπεριληφθούν έργα στα προγράμματα του ΥΠΑΑΤ. Δεν υπάρχει, όμως, γενικό σχέδιο εκτέλεσης των έργων με προτεραιότητες. Οι αγρότες, από την πλευρά τους, έχουν σε μεγάλο βαθμό υιοθετήσει συστήματα στάγδην άρδευσης για εξοικονόμηση νερού και ενέργειας, ιδιαίτερα στην Ανατολική Θεσσαλία, όπου επικρατεί η άρδευση από γεωτρήσεις. Σήμερα οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν τους αγρότες να μειώσουν τις καταναλώσεις, αλλά χρειάζονται καθοδήγηση και εκπαίδευση, κάτι που δεν υπάρχει.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.
