Η καλή διαχείριση των επιφανειακών νερών, μπορεί να σώσει τη Θεσσαλία

Πως μπορούμε να εξασφαλίσουμε καλής ποιότητας και φθηνό αρδευτικά νερό

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Το νερό είναι ένας φυσικός πόρος σε στενότητα σε πολλές περιοχές του Πλανήτη. Ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Μεσόγειος, η έλλειψη νερού μπορεί να μειώσει ουσιαστικά τις καλλιεργούμενες εκτάσεις, τα είδη των καλλιεργειών και τις αποδόσεις τους. Η χώρα μας έχει τα χαρακτηριστικά

των Μεσογειακών χωρών με βροχές συγκεντρωμένες τον χειμώνα και ξηρά καλοκαίρια. Έχει όμως και πολλά βουνά, όπου θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ταμιευτήρες νερού που θα συγκέντρωναν τα χειμερινά νερά για να καλύψουν τις ανάγκες των καλοκαιρινών καλλιεργειών. Οι ταμιευτήρες αυτοί θα προσέφεραν επί πλέον ρύθμιση των ροών νερού και αποτροπή πλημυρών, και σημαντική παραγωγή καθαρής (χωρίς παραγωγή αερίων του θερμοκηπίου, όπως το φυσικό αέριο και με τοπική πρώτη ύλη) υδροηλεκτρικής ενέργειας. Δυστυχώς η χώρα διαθέτει ένα ισχυρό «οικολογικό» κίνημα και άτολμους πολιτικούς. Και ενώ η απάντηση στην ενεργειακή, αλλά και στην κλιματική κρίση θα ήταν στροφή σε ΑΠΕ και χρήση της ΥΗ ενέργειας για κάλυψη φορτίων αιχμής, αλλά και αποθήκευση ενέργειας με αντλησιοταμίευση, το πολιτικό σύστημα παραμένει κολλημένο στο φυσικό αέριο που είναι εισαγόμενο και παράγει αέρια του θερμοκηπίου. Δεν αμφισβητώ ότι το σύστημα ηλεκτροδότησης της χώρας χρειάζεται μονάδες βάσης, όπως αυτές με το φυσικό αέριο, αλλά θα μπορούσαν να είναι λιγότερες και ένα μέρος να καλυφθεί με ΥΗ που έχουμε καλύψει μόνο το 35% του δυναμικού μας. Πριν από λίγες εβδομάδες ο κ. Σταφανάκος ανέφερε ότι με 8 δισ. ευρώ θα μπορούσαμε να κάνουμε 25 ΥΗ που θα κάλυπταν το 10% της ηλεκτρικής ενέργειας που καταναλώνουμε, κυρίως όμως να ισορροπήσουμε το σύστημα με αιολική και ηλιακή ενέργεια και να έχουμε αποθέματα ασφάλειας νερού.
Ιδιαίτερα για τη Θεσσαλία η επάρκεια και το κόστος του νερού σε συνδυασμό με τη χωρίς μέτρα ελέγχου και περιορισμού διάβρωση των εδαφών και τη μειωμένη οργανική ουσία του εδάφους απειλούν να ερημοποιήσουν την περιοχή, κάνοντας αδύνατη την επιβίωση του πληθυσμού στο μέλλον.
Αρχικά να ξεκαθαρίσουμε ότι οι αρδευόμενες καλλιέργειες δίνουν κύκλο εργασιών τουλάχιστον πενταπλάσιο από τις ξηρικές. Αρδεύοντας 2.500.00 στρ. (θεωρητικά) εξασφαλίζουμε το μεγαλύτερο κύκλο εργασιών ανά στρέμμα της χώρας με περίπου 300 ευρώ/στρ. έναντι 200 ευρώ/στρ. Μεταφορά 1.000.000 στρ. από ποτιστικά σε ξερικά θα μείωνε το εισόδημα της περιοχής κατά τουλάχιστον 200.000.000 ευρώ τον χρόνο. Επομένως είναι κρίσιμο να μπορέσουμε να διατηρήσουμε τις αρδευόμενες καλλιέργειες.
Η Θεσσαλία αρδεύει το 70% των εκτάσεων από υπόγεια μη ανανεώσιμα ύδατα. Ποσοστό αντίστροφο της υπόλοιπης χώρας, όπου έχουν γίνει σημαντικά έργα ταμίευσης και μεταφοράς νερού στα χωράφια. Εμείς ποτίζουμε με γεωτρήσεις που έγιναν κυρίως με χρήματα των αγροτών και συνεχίζουν να συντηρούνται από τους ίδιους. Σε συνδυασμό με το υψηλό ενεργειακό και οικονομικό κόστος άντλησης του νερού, κάνει σε πολλές περιπτώσεις ασύμφορη την καλλιέργεια. Επιπλέον η συνεχής άντληση υδάτων από τους υπόγειους υδροφορείς δεν είναι πλέον ανανεώσιμη και ήδη εκτιμάται ότι έχει δημιουργηθεί έλλειμμα της τάξεως των 3 δισεκατομμυρίων κ.μ. με κίνδυνο εισόδου θαλασσινού νερού. Η λύση του προβλήματος μπορεί να υπάρξει από δύο πλευρές. Από τη μια πλευρά ταμίευσης των χειμερινών υδάτων και διάθεσή τους το καλοκαίρι ως επιφανειακά νερά με χαμηλό κόστος εφαρμογής στο χωράφι. Δυστυχώς η οικο-τρομοκρατία κατά της ταμίευσης υδάτων και της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας μας έχουν στερήσει τέτοια έργα, όπως οι ταμιευτήρες Μουζακίου, Πύλης, Νεοχωρίτη, Ελασσονίτη κ.λπ., ενώ ημιτελή ή σχεδόν τελειωμένα έργα στη Μεσοχώρα και στη Συκιά παραμένουν ερείπια στα βουνά της Θεσσαλίας εδώ και είκοσι χρόνια.
Είναι γνωστό ότι η Θεσσαλία καταναλώνει κάθε χρόνο κοντά στο 1,5 δισ. κ.μ. νερού, με το 90% περίπου να καταναλώνεται από τη γεωργία. Περισσότερο από τα μισά αντλούνται από τα υπόγεια αποθέματα που εξαντλούνται. Η κατασκευή των ταμιευτήρων που ανέφερα θα εξασφάλιζε περισσότερα από 250.000.000 κ.μ., ενώ η μεταφορά άλλων τόσων από τον Θεσσαλικό Αχελώο θα εξασφάλιζε την ισορροπία του συστήματος με καλής ποιότητας επιφανειακά νερά να αντικαθιστούν τις γεωτρήσεις και να εξασφαλίζουν την αποκατάσταση των υπόγειων υδροφορέων σε λίγα χρόνια θα είναι απόθεμα ασφαλείας. Αυτά έπρεπε να είναι τα αιτήματα των όλων των Θεσσαλών (όχι μόνο των αγροτών) που πρέπει να θέσουμε επιτακτικά στα πολιτικά κόμματα και να πάρουμε θετικές δεσμεύσεις (όχι σαν τις προεκλογικές του κ. Μητσοτάκη). Σε αυτήν την προσπάθεια πρέπει να συνεργαστούν όλοι οι επαγγελματικοί φορείς της Θεσσαλίας, με επικεφαλής τον Περιφερειάρχη και τους Δημάρχους και να εξασφαλίσουν τις δεσμεύσεις. Γιατί η αποτυχία του αγροτικού τομέα θα είναι αποτυχία όλων των παραγωγικών τομέων της Θεσσαλίας. Για την ώρα δεν φαίνεται να υπάρχει ανταπόκριση σε μια τέτοια ομαδική προσπάθεια, κάτι που απομακρύνει την πιθανότητα επιτυχίας όταν άλλες πλευρές που αντιτίθενται στα έργα (Αιτωλοακαρνάνες, «οικολόγοι») μπορούν να κάνουν αρκετό θόρυβο για να πείθουν τις πολιτικές ηγεσίες ότι το κόστος σε ψήφους είναι μικρό. Και η χώρα με μια τεράστια ενεργειακή κρίση μπροστά της ψάχνει λύσεις στο ακριβό υγροποιημένο φυσικό αέριο και όχι στην άμεση πλήρωση του ταμιευτήρα της Μεσοχώρας (αλλά και εκκίνηση πολλών άλλων ΥΗ) που θα μπορούσε να ξεκινήσει η πλήρωσή του με νερό, με ρύθμιση των αποζημιώσεων των θιγόμενων ιδιοκτητών της περιοχής. Με την ανασφάλεια που προκαλεί η έλλειψη των αποθεμάτων νερού να περιμένει την πρώτη ξηρασία για να μας φανερώσει την αφροσύνη μας.