Ας δούμε ποιες είναι και πώς μπορούμε να τις μειώσουμε.
Το γεωργικό σύστημα χρησιμοποιεί εξοπλισμό με τη συντήρηση και τα ανταλλακτικά του, ενέργεια (καύσιμα, ηλεκτρισμό), εισροές όπως λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Όλα έχουν γίνει ακριβότερα με την κρίση και πρέπει να βρούμε τρόπους να τα μειώσουμε όσο γίνεται.
Το πετρέλαιο έχει φτάσει κοντά στα 2 €/λίτρο. Η κατεργασία του εδάφους με όργωμα (όργωμα, 1-2 σβάρνες) καταναλώνει περισσότερο από 5 λίτρα πετρελαίου/στρ. Κατάργηση του οργώματος θα εξοικονομούσε σημαντικές ποσότητες καυσίμου και κόστος. Σε πολλές περιοχές του κόσμου (π.χ. Αργεντινή 80%, ΗΠΑ 50%) έχουν καταργήσει το όργωμα χωρίς μείωση των αποδόσεων με σημαντική οικονομία σε μηχανήματα (η ακατεργασία χρειάζεται μόνο μια σπαρτική, που υποκαθιστά άροτρο, μεγάλης ισχύος τρακτέρ, σβάρνες και συμβατική σπαρτική) ενέργεια και εργασία (ένα πέρασμα αντί για 3-4). Σημαντικά στοιχεία για τα αγροκτήματα που θα μείωναν το κόστος παραγωγής. Επιπλέον συμβάλλει στην αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους που δίνει τόσα πλεονεκτήματα στον παραγωγό, όπως εξήγησα πολλές φορές. Η διατήρηση των φυτικών υπολειμμάτων στην επιφάνεια περιορίζει τη διάβρωση του εδάφους που, όπως έχω επίσης γράψει πολλές φορές, καταστρέφει 1,5 εκατομμύριο στρέμματα της Θεσσαλίας. Γίνεται κάποια προσπάθεια στη χώρα; Μάλλον όχι. Το ΥΠΑΑΤ ποτέ δεν ασχολήθηκε με την προώθηση καλλιεργητικών πρακτικών φιλικών προς το περιβάλλον που θα μειώσουν το κόστος παραγωγής και ιδιαίτερα τώρα την κατανάλωση ενέργειας. Διατηρεί τη διανομή επιδοτήσεων χωρίς κανέναν στόχο βελτίωσης της γεωργικής παραγωγής, αλλά μόνο την προσέλκυση ψήφων, κάτι που συνεχίζεται από διαδοχικές κυβερνήσεις και υπουργούς.
Τα λιπάσματα αποτελούν κύριο στοιχείο των σημερινών υψηλών αποδόσεων της γεωργίας μας. Χωρίς χημικά λιπάσματα οι αποδόσεις θα μειωθούν τουλάχιστον κατά 30%. Τα κύρια στοιχεία που προσθέτουμε στο έδαφος είναι το άζωτο, ο φωσφόρος και το κάλιο. Οι τιμές για τα δύο τελευταία δεν φαίνεται να έχουν αυξηθεί ιδιαίτερα. Τα αζωτούχα λιπάσματα φαίνεται να έχουν άμεσα το μεγαλύτερο πρόβλημα. Όπως έγραψα πολλές φορές, η δημιουργία 1 κιλού αζώτου χρειάζεται ενέργεια 1,5 έως 2 κιλών πετρελαίου.
Ο φώσφορος και το κάλιο είναι στοιχεία που δεν είναι ευδιάλυτα και δεν εκλύονται εύκολα. Χάνονται από το έδαφος κυρίως με τη διάβρωση. Γενικά μένουν στο έδαφος και καλά είναι πριν λιπάνουμε να κάνουμε μια ανάλυση του εδάφους για να διαπιστώσουμε αν υπάρχει επάρκεια ή ανάγκη για προσθήκη. Πολλά ελληνικά εδάφη έχουν επάρκεια και καλά είναι να ορίζουμε τις δόσεις μετά από ανάλυση του εδάφους. Να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι όταν στοχεύουμε σε υψηλές αποδόσεις πρέπει να εφοδιάζουμε το έδαφός με ό,τι χρειάζεται η καλλιέργεια. Ο γενικός κανόνας που πρέπει επίσης να έχουμε στο μυαλό μας είναι ότι, αν ένας παράγοντας από όσους ορίζουν την παραγωγή είναι σε έλλειψη, αυτός καθορίζει την παραγωγή, ασχέτως αν οι άλλοι είναι σε επάρκεια.
Τα αζωτούχα λιπάσματα κοστίζουν σήμερα τρεις φορές από όσο πριν την κρίση. Μπορούμε να διατηρήσουμε τις αποδόσεις χωρίς επαρκή αζωτούχα λιπάσματα; Η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Ο κ. Δαναλάτος ανέφερε σε παρουσίαση του βιβλίου για τα νιτρικά, που επιμελήθηκε την έκδοση ο συνάδελφος κ. Τσαντήλας, ότι το έδαφος μπορεί να προσφέρει στα φυτά 2 περίπου κιλά αζώτου. Αυτό σημαίνει ότι χωρίς ενίσχυση η παραγωγή σίτου θα ήταν κάτω από 100 κιλά/στρ. Η προσθήκη του αζώτου (λιπάσματα, ψυχανθή, κοπριές) δίνει τις αποδόσεις που έχουμε σήμερα. Τα λιπάσματα είναι η κύρια πηγή αζώτου για τις καλλιέργειες. Μπορούμε όμως να αυξήσουμε την απόδοση χρήσης τους ή να τα υποκαταστήσουμε για να εξοικονομήσουμε πόρους; Η απάντηση είναι θετική.
Ας δούμε πώς λειτουργούν τα αζωτούχα λιπάσματα. Τα φυτά προσλαμβάνουν το άζωτο κυρίως σε μορφή νιτρικών. Τα νιτρικά είναι αρνητικά φορτισμένα, όπως και το έδαφος και η οργανική ουσία. Επομένως τα νιτρικά αν δεν προσληφθούν άμεσα από τα φυτά κινδυνεύουν να εκπλυθούν με τα νερά που διηθούνται βαθιά στο έδαφος και να χαθούν για τις καλλιέργειες προκαλώντας τη γνωστή νιτρορύπανση. Επομένως, όταν εφαρμόσουμε το λίπασμα σε νιτρική μορφή, τα φυτά αντιδρούν άμεσα και το προσλαμβάνουν. Αν δεν το προσλάβουν κινδυνεύει να χαθεί. Τα αμμωνιακά λιπάσματα είναι πιο αργά στη δράση τους. Καθώς είναι θετικά φορτισμένα συγκρατούνται από το έδαφος και την οργανική ουσία. Μικροοργανισμοί αρχίζουν να τα μετατρέπουν σε νιτρικά, αλλά και σε οξείδια του αζώτου και σε στοιχείο άζωτο που χάνονται στην ατμόσφαιρα (μετατροπή σε οξείδια του αζώτου και αέριο άζωτο γίνεται και από τα νιτρικά). Μια διαδικασία που απαιτεί χρόνο και επομένως τα λιπάσματα αυτά δεν έχουν άμεσα πρόσληψη από τα φυτά. Κάτι ανάλογο κάνει και η ουρία που υδρολύεται σε αμμωνία. Για αυτό όταν εφαρμόζουμε επιφανειακή λίπανση σε περίοδο που τα φυτά αναπτύσσονται έντονα, πρέπει να προσθέσουμε κυρίως νιτρικά λιπάσματα π.χ. τον Μάρτιο στα σιτηρά ή τον Μάιο - Ιούνιο στο καλαμπόκι, βαμβάκι, ενώ τον Φεβρουάριο για το σιτάρι ή τη βασική λίπανση στο καλαμπόκι, βαμβάκι θα προσθέσουμε κυρίως αμμωνιακή μορφή. Το πόσο ποσοστό του λιπάσματος που εφαρμόζουμε προσλαμβάνεται και χρησιμοποιείται από τα φυτά ονομάζουμε απόδοση χρήσης του λιπάσματος. Είναι ένα κρίσιμο στοιχείο, καθώς ορίζει το πόσο καλά αξιοποιούμε το λίπασμα που εφαρμόζουμε. Με το υψηλό κόστος τους αυτό γίνεται ακόμα πιο σημαντικό. Ο κανόνας για αύξηση της απόδοσης είναι τα τέσσερα R. Δηλαδή εφαρμογή του σωστού λιπάσματος, στη σωστή δόση, στον σωστό χρόνο, με τη σωστή μέθοδο.
Θα συνεχίσουμε στο επόμενο.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος,
ομότιμος καθηγητής
του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
