Ο ΤΟΕΒ Ταυρωπού: Ενα πρότυπο οργανισμού διαχείρισης του νερού και η χρήση των νερών της λίμνης Ν. Πλαστήρα

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Ο ΤΟΕΒ Ταυρωπού είναι ο οργανισμός που διαχειρίζεται την άρδευση από τα νερά του ταμιευτήρα Ν. Πλαστήρα. Σημειώνω ότι από την αρχή ο ιδιοκτήτης του έργου, η ΔΕΗ, ήθελε περιορισμένη χρήση των νερών, ώστε να λειτουργεί το ΥΗ όταν θέλει να παράγει

ηλεκτρική ενέργεια και όχι όταν οι αγρότες θέλουν να ποτίσουν. Όταν έγινε ο Ταμιευτήρας τα νερά του από την αναρρυθμιστική λίμνη θα κάλυπταν την άρδευση του αγροκτήματος 115.000 στρεμμάτων. Από την αρχή το δίκτυο έγινε με ανοιχτούς αγωγούς. Υπήρχε ένας ανοιχτός κεντρικός αγωγός που οδηγεί το νερό σε τσιμενταύλακες που αποτελούν το δευτερεύον και τριτεύον δίκτυο που με μήκος πάνω από 800 χιλιόμετρα καλύπτει όλο το αγρόκτημα. Από την αρχή τα αγροτεμάχια είχαν μήκος 200 μέτρων και ποτίζονταν με κατάκλυση. Στη μια άκρη του τεμαχίου είναι ο τσιμενταύλακας που φέρνει το νερό και στην άλλη υπάρχει στραγγιστικός αύλακας.
Από την αρχή δημιουργίας του δικτύου υπήρχε στον κανονισμό λειτουργίας όρος για μη παρεμβάσεις στο δίκτυο που τότε ερμηνεύτηκε ότι δεν επιτρέπει την ηλεκτροδότηση αντλιοστασίων από το πρόγραμμα εξηλεκτρισμού. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν να μην υπάρχει ηλεκτρικό δίκτυο στην έκταση του δικτύου. Αργότερα όταν αποφασίστηκε ότι η ερμηνεία ήταν λανθασμένη, το κόστος σύνδεσης με το δίκτυο ήταν απαγορευτικό γιατί ο κάθε αγρότης έπρεπε να πληρώσει μερικές χιλιάδες ευρώ για τις κολώνες που χρειάζονταν για τη σύνδεση. Γι’ αυτό σήμερα οι αγρότες του ΤΟΕΒ έχουν ένα σημαντικό πρόβλημα. Ενώ η άρδευση των καλλιεργειών το καλοκαίρι γίνεται με κατάκλυση με κόστος 8-10 €/στρ. οι αρδεύσεις φυτρώματος και ανάπτυξης των καλλιεργειών γίνονται με αυτοκινούμενους αρδευτές με χρήση τρακτέρ και αντλιών. Το κόστος αυτών των αρδεύσεων με χρήση πετρελαίου είναι ιδιαίτερα υψηλό που μειώνει την ωφέλεια των αγροτών από το φθηνό τέλος που πληρώνουν στον ΤΟΕΒ. Σύμφωνα με τον πρόεδρο του ΤΟΕΒ, Θανάση Μαρκινό, το κόστος φτάνει στα 50 €/στρ. που ουσιαστικά ακυρώνει το πλεονέκτημα του φθηνού καλοκαιρινού νερού. Σημειώνω ότι μέρος των χωραφιών του δικτύου είναι όξινα (σε ένα χωράφι που μελετήσαμε πριν χρόνια για εφαρμογή γεωργίας ακριβείας ένα μέρος του είχε pH 5,5) και «σφίγκουν». Γι’ αυτό χρειάζονται ποτίσματα και για το φύτρωμα, αλλά και την αρχική ανάπτυξη που κάνουν το κόστος δυσβάσταχτο. Η χρήση της κατάκλυσης για την άρδευση για πάνω από 50 χρόνια του δικτύου δημιουργεί και άλλα προβλήματα, όπως μια διάβρωση των εδαφών από τη ροή του νερού που μειώνει σταδιακά τη γονιμότητα των εδαφών.
Ο ΤΟΕΒ Ταυρωπού λειτουργεί υποδειγματικά χωρίς χρέη και με επενδύσεις σε εξοπλισμό για καθάρισμα των στραγγιστικών αυλακιών και για στρώσιμο των δρόμων. Έχει εισάγει νέες τεχνολογίες στην παρακολούθηση της λειτουργίας του δικτύου και επιτυγχάνει καλή διαχείριση του δικτύου, ενώ βοηθά και τις γύρω περιοχές να ποτίσουν.
Ο ταμιευτήρας Ν. Πλαστήρα έχει μια χωρητικότητα περίπου 350.000.000 κ.μ. νερού και προέρχεται από τον παραπόταμο του Αχελώου τον Ταυρωπό. Είναι η πρώτη μεταφορά μέρους υδάτων του Αχελώου. Το νερό του ταμιευτήρα που αρχικά προορίζονταν για το δίκτυο του ΤΕΟΒ Ταυρωπού, με την έλλειψη νερού και έργων στη Θεσσαλία εξελίχθηκε και τροφοδοτεί με νερό την ύδρευση της Καρδίτσας, την άρδευση χωραφιών γύρω από τον ΤΟΕΒ σε έκταση που φτάνει και τα 200.000 στρέμματα και μια ποσότητα γίνεται προσπάθεια να φτάσει μέσω του Πηνειού στην Ανατολική Θεσσαλία. Για να φτάσει μια ποσότητα περίπου 10.000.000 κ.μ. νερού στην Ανατολική Θεσσαλία, πρέπει να περάσει διάφορα εμπόδια, όπως πρόχειρα φράγματα που κατασκευάζουν οι ενδιάμεσοι χρήστες για να κρατήσουν το νερό για τα χωράφια τους. Είναι αυτά που πολλές φορές «ξεχνούν» να τα αφαιρέσουν και με τις έντονες βροχοπτώσεις δημιουργούνται υπερχειλίσεις των ρεμάτων και των ποταμών προκαλώντας καταστροφές. Σε χρονιές, όπως η φετινή με την ανομβρία και τον παρατεταμένο καύσωνα που αύξησε τις ανάγκες για άρδευση, η ΔΕΗ υποχρεώθηκε να λειτουργήσει σχεδόν συνεχώς όλο το καλοκαίρι το ΗΥ εργοστάσιο, ώστε να δώσει το νερό που χρειάζεται. Σημειώνω ότι η αρχή της χρονιάς ήταν ιδιαίτερα καλή για τη λίμνη, καθώς μετά τις πλημύρες του «Ιανού» ήταν πλήρης. Θεωρητικά με όλο το δυναμικό αποθήκευσης του νερού, με κάποιες αμφιβολίες όμως, καθώς τα φερτά που έχουν φτάσει στη λίμνη τα χρόνια λειτουργίας και ιδιαίτερα με τον «Ιανό» είναι πολύ πιθανό να μείωσαν τη χωρητικότητα.
Η λίμνη Πλαστήρα έχει ένα ανώτατο όριο, οπότε το νερό αφήνεται να φύγει από τον υπερχειλιστή (συνήθως λειτουργεί το ΥΗ εργοστάσιο πριν φτάσουμε στο όριο χωρίς πάντα επιτυχία), αλλά και ένα κατώτατο τόσο για τη λίμνη όσο και για τη λειτουργία των τουριστικών επιχειρήσεων της περιοχής. Φέτος, με τις αυξημένες ανάγκες έγινε υπερβολική χρήση του νερού, κάτι που βόλεψε περιοχές της Καρδίτσας και την Ανατολική Θεσσαλία (πριν λίγες μέρες ο Πρόεδρος του ΤΟΕΒ Πηνειού δήλωνε ότι φέτος η αρδευτική περίοδος πήγε καλά χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα), αλλά κατέβασε τη στάθμη της λίμνης 30 εκατοστά κάτω από το οικολογικό όριο. Αυτό είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο γιατί η διοχέτευση νερού θα συνεχιστεί με μικρούς ρυθμούς για τις ανάγκες της ύδρευσης, οπότε η στάθμη θα κατεβεί και άλλο. Εάν η επόμενη χρονιά έχει αρκετές βροχές και χιόνια, τότε η λίμνη θα αποκατασταθεί και η ζωή θα συνεχιστεί. Δεν θέλω να πω τι θα γίνει αν η επόμενη χρονιά είναι ξηρή.