Η επίδραση των βροχών του Οκτωβρίου στη διάβρωση εδαφών

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Στις αρχές με μέσα Οκτωβρίου είχαμε ένα δεκαήμερο έντονων βροχών. Στην περιοχή μας έπεσαν γύρω στα 100 χιλιοστά βροχής. Περίπου το 1/5 της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης συγκεντρωμένο σε λίγες μέρες. Νερό καλοδεχούμενο

μετά από την ξηρασία των προηγούμενων μηνών. Βέβαια οι έντονες βροχές δεν ήταν ιδιαίτερα επιθυμητές αλλά από την κακιά ξέρα καλό και το χαλάζι. Οι βροχές αυτήν την περίοδο του χρόνου έχουν ωφελούμενους και ζημιωμένους. Αναμφίβολα όσοι δεν πρόλαβαν να συγκομίσουν τα βαμβάκια τους ζημιώθηκαν καθώς οι έντονες βροχές προκάλεσαν απώλειες από βαμβάκι που έπεσε στο έδαφος, αλλά και από υποβάθμιση της ποιότητας και του βάρους του προϊόντος. Ιδιαίτερα οι όψιμες περιοχές όπως η Καρδίτσα έπαθαν σημαντικές ζημιές. Κάποιες ζημιές είχαμε σε ασυγκόμιστα φρούτα κυρίως όψιμα σταφύλια αλλά και λίγα μηλοειδή. Αντίθετα οι υπόλοιποι παραγωγοί ωφελήθηκαν καθώς η υγρασία θα τους βοηθήσει να καλλιεργήσουν τα χωράφια τους και να σπείρουν πρώιμες καλλιέργειες όπως η ελαιοκράμβη. Οι καλλιεργητές χειμερινών καλλιεργειών θα προλάβουν να προετοιμάσουν νωρίς τα χωράφια τους για να σπείρουν έγκαιρα. Για την κτηνοτροφία, τουλάχιστον την ημι-νομαδική προβατοτροφία οι βροχές θα δημιουργήσουν βλάστηση στους βοσκότοπους. Οι βροχές ήταν χρήσιμες για τα οικοσυστήματα καθώς ρυάκια και ποτάμια απόκτησαν ροή, ενώ νερό εισέρρευσε στους λίγους ταμιευτήρες που έχουμε στο εσωτερικό της Θεσσαλίας. Επομένως έχουμε κερδισμένους και χαμένους από τις βροχές.
Εκεί όμως που είχαμε τεράστιες αλλά μάλλον αφανείς ζημιές ήταν στο έδαφος. Οι έντονες βροχοπτώσεις προκάλεσαν εκτεταμένη διάβρωση των επικλινών εδαφών της περιοχής μας. Έχω γράψει πολλές φορές για τον κίνδυνο καταστροφής των επικλινών εδαφών της Θεσσαλίας από το φαινόμενο της διάβρωσης από νερό. Θυμίζω ότι οι σταγόνες της βροχής πέφτουν πάνω στην επιφάνεια του εδάφους με μεγάλη ταχύτητα. Όταν το έδαφος είναι γυμνό τότε πέφτουν πάνω στα συσσωματώματα του εδάφους και προκαλούν διάσπαση μικρών τεμαχίων. Αυτά προκαλούν δύο ζημιές. Η μια ότι κινούνται με το νερό και φράζουν τους πόρους τους εδάφους μειώνοντας την ικανότητά του να απορροφήσει το νερό προκαλώντας απορροή. Η δεύτερη ότι το νερό που κυλά στην πλαγιά τα μεταφέρει εύκολα μαζί του προκαλώντας τη διάβρωση του εδάφους, δηλαδή την απομάκρυνσή του από τα ανώτερα σημεία προς τα κατώτερα. Τα σωματίδια αυτά είναι τα πιο λεπτά, (κυρίως άργιλος αλλά και θρεπτικά στοιχεία όπως ο φώσφορος και οργανική ουσία), ενώ τα βαρύτερα όπως η άμμος ή τα πετραδάκια μένουν πίσω. Τελικά η απομάκρυνση αυτή προκαλεί σε μεγάλο χρονικό διάστημα μείωση της γονιμότητας του εδάφους και τελικά την καταστροφή του.
Τα φαινόμενα αυτά είχα την ευκαιρία να τα δω από κοντά σε μια επίσκεψη που έκανα στην περιοχή της Χάλκης – Νίκαιας μέχρι το Μοσχοχώρι. Πήρα τον παράδρομο από τη δεξιά πλευρά της ΠΑΘΕ προς Βόλο και προχώρησα παράλληλα με τα επικλινή εδάφη της περιοχής. Αξίζει τον κόπο να πάνε οι αγρότες να δουν τα φαινόμενα αόπως φαίνονται στις φωτογραφίες που παραθέτω. Σε ένα συγκομισμένο βαμβακοχώραφο με μικρή σχετικά κλίση το νερό που κινήθηκε προς τα κάτω δημιούργησε μικρά αβαθή αυλάκια που παρέσυραν μαζί τους τα φύλλα του βαμβακιού μαζί με χώμα. Στο κάτω μέρος της πλαγιάς φαίνονταν τα σημεία στα οποία το νερό απέθεσε τα λεπτόκοκκα υλικά (κυρίως άργιλο). Χαρακτηριστική διάβρωση ενός λεπτού στρώματος εδάφους (λίγα χιλιοστά) που ίσως να μη φαίνεται ιδιαίτερα. Αν σκεφτείτε ότι το έδαφος δημιουργείται με ταχύτητα μικρότερη του 1 χιλιοστού τον χρόνο, μπορείτε να φανταστείτε τη ζημιά μετά από λίγα χρόνια. Σκεφτείτε ακόμα ότι το φαινόμενο άρχισε στη δεκαετία του 1930 και συνεχίζεται.
Στην επόμενη στάση το φαινόμενο ήταν τρομακτικό. Σε μια μακρύτερη πλαγιά με έντονη κλίση το έδαφος ήταν καλλιεργημένο και σπαρμένο με κάποιο τριφύλλι. Το τριφύλλι μόλις άρχιζε να φαίνεται στην επιφάνεια του χωραφιού. Εκεί το νερό δημιούργησε αυλάκια βάθους πάνω από 5 εκατοστά που φαίνονταν στην επιφάνεια κάθε λίγα μέτρα να κατεβαίνουν στην πλαγιά. Εδώ η ζημιά στο έδαφος ήταν πολύ εντονότερη και είναι βέβαιο ότι χάθηκαν πολλά χιλιοστά εδάφους.
Η εικόνα στις γύρω πλαγιές των λόφων ήταν επίσης ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Άσπρα χωράφια που το χώμα είχε απομακρυνθεί από τη διάβρωση και είχε εμφανιστεί η μάργα που ήταν από κάτω. Όλα τα χωράφια καλλιεργημένα κατά τις κλίσεις που διευκολύνουν τη ροή του νερού. Ακόμη και οι οπωρώνες με τα δένδρα κατά τις κλίσεις. Όλα αυτά, σε συνδυασμό με την αφαίρεση των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας και το όργωμα που αφήνουν το έδαφος γυμνό συμβάλλουν σε αυξημένη διάβρωση. Υπολογίστε ότι αυτό συμβαίνει σε όλα τα επικλινή εδάφη από τη Χάλκη-Βελεστίνο μέχρι τα Φάρσαλα. Και αυτό συμβαίνει τα τελευταία πολλά χρόνια (από τη δεκαετία του 1930) και κανείς δεν συγκινείται ιδιαίτερα. Δυστυχώς και οι ίδιοι οι παραγωγοί δεν το αντιλαμβάνονται καθώς οι «νεροφαγιές» θα καλυφθούν με την επόμενη κατεργασία του εδάφους. Η αλλαγή όμως του εδάφους είναι πλέον εμφανής καθώς οι κορυφές των πλαγιών είναι εδάφη διαβρωμένα με την άργιλο να έχει απομακρυνθεί και το έδαφος να είναι πλέον κυρίως άμμος με πετραδάκια. Είναι καιρός έστω και αργά να ασχοληθεί κάποιος με το πρόβλημα αυτό. Ελπίζω η επιτροπή ερημοποίησης να κτυπήσει ένα έντονο καμπανάκι για να ασχοληθεί το ΥΠΑΑΤ, αλλά και οι ίδιοι οι αγρότες δεν μπορούν να μένουν αδρανείς. Υπενθυμίζω ότι το κοινωνικό σύνολο πληρώνει επιδοτήσεις για τις υπηρεσίες των αγροτών στην παραγωγή τροφίμων, αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος. Η διατήρηση του φυσικού πόρου έδαφος είναι μία από τις υπηρεσίες. Είναι καιρός οι επιδοτήσεις της ΚΑΠ να κατευθυνθούν σε δράσεις για προστασία του εδάφους αντί για τις γνωστές επιδοτήσεις χωρίς πραγματικό αντίκρισμα.