των υποδομών είναι η εκτεταμένη διάβρωση εδαφών. Όπως έχω γράψει κατ’ επανάληψη τα επικλινή εδάφη της Θεσσαλίας είναι ευάλωτα στη διάβρωση. Μέχρι τώρα η απώλεια εδάφους ήταν συνεχής, αλλά μικρή. Οι αγρότες όργωναν κάθε χρόνο τα χωράφια τους και οι μικρές σχετικά απώλειες, οι πέτρες που έμεναν στην επιφάνεια και τα μικρά αυλάκια που σχηματίζονταν, καλύπτονταν με την κατεργασία του εδάφους. Φυσικά η γονιμότητα του εδάφους μειώνονταν και καλύπτονταν από αυξημένες λιπάνσεις.
Η λήψη επιδοτήσεων είναι ένας άλλος λόγος που δεν εγκαταλείφτηκε η καλλιέργεια. Αυτό συνεχιζόταν χωρίς θορύβους (εκτός από κάποιους ρομαντικούς) τόσο που μελέτη που Υπουργείου Γεωργίας βρήκε ότι στη Θεσσαλία έχουμε μέτριο κίνδυνο διάβρωσης εδαφών και ότι τα προγράμματα νιτρο-ρύπανσης, βιολογικής γεωργίας και εξισωτικών αποζημιώσεων την περιόριζαν!
Οι αγρότες συνέχιζαν να οργώνουν τα επικλινή χωράφια τους, καλλιεργούσαν κατά τις κλίσεις, αφαιρούσαν ή έκαιγαν τα φυτικά υπολείμματα και άφηναν το έδαφος γυμνό για μεγάλες περιόδους του έτους.
Η Πολιτεία δεν ασχολήθηκε ποτέ με το πρόβλημα της διάβρωσης. Ακόμα και η ΥΕΒ που τόσο καλή δουλειά έκανε στη διαχείριση του νερού, στο θέμα της διάβρωσης δεν έκανε τίποτα, παρ’ όλο που ήταν στα αντικείμενά της. Ο κανονισμός 2078/92 της Ε.Ε. που προέβλεπε επιδοτήσεις για μέτρα, όπως η δημιουργία ζωνών ανάσχεσης της ροής του νερού στις πλαγιές με δημιουργία φυτικών «φρακτών», η μειωμένη κατεργασία του εδάφους, η καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς, εμείς τα αγνοήσαμε και εφαρμόσαμε το πρόγραμμα της νιτρο-ρύπανσης για να δίνουμε επιδοτήσεις κάτω από το τραπέζι. Έχω γράψει πολλές φορές ότι το έδαφος σχηματίζεται με πολύ αργούς ρυθμούς. Κοντά στο 1 χιλιοστό κάθε χρόνο, δηλαδή χρειάζονται 100 χρόνια για να δημιουργηθούν 10 εκατοστά εδάφους. Επομένως κάθε απώλεια πάνω από 1 χιλιοστό δημιουργεί κίνδυνο μακροχρόνιας καταστροφής του εδάφους.
Ο «Ιανός» όμως μας έφερε μπροστά στον καθρέπτη της αλήθειας. Και είδαμε τεράστιες ποσότητες νερού να κατεβαίνουν από τις πλαγιές των ορεινών όγκων μεταφέροντας φερτά υλικά που απέθεσαν στα σημεία με μικρότερες κλίσεις. Μια «λούνη» καλύπτει σήμερα πολλά χωράφια κοντά στη Μητρόπολη και στην Καρδίτσα. Όλο αυτό είναι μικρόκοκκο υλικό (δηλαδή κυρίως άργιλος και λιγότερο ιλύς) από τις πλαγιές σε υψηλότερο υψόμετρο. Βέβαια η ροή και η τεράστια ορμή του νερού μετέφερε και πέτρες μικρότερες ή μεγαλύτερες και άλλα υλικά, όπως τμήματα δένδρων, πνιγμένα ζώα κ.λπ. Η ζημιά στα χωράφια αυτά είναι γενικότερα μικρή, καθώς τα περισσότερα φερτά υλικά είναι γόνιμο έδαφος που δεν θα προκαλέσει προβλήματα. Προβλήματα θα υπάρχουν από τις αποθέσεις άλλων υλικών, όπως πέτρες και άλλα υλικά που θα πρέπει να απομακρυνθούν αν είναι πολλά. Πετρο-συλλέκτες είναι μια δυνατή λύση.
Στα επικλινή εδάφη σε υψηλότερο υψόμετρο η ζημιά είναι τεράστια, καθώς γόνιμο έδαφος αποσπάστηκε από τα χωράφια κάνοντας σημαντική ζημιά στη γονιμότητά του.
Εικόνες από πολλές περιοχές δείχνουν «νεροφαγιές», ουσιαστικά αυλάκια ροής του νερού της απορροής με βάθος πολλών εκατοστών. Άλλοι αγρότες που είχαν τα χωράφια τους οργωμένα με καλοκαιρινό όργωμα υποστηρίζουν ότι όλο το χαλαρωμένο χώμα έφυγε από το χωράφι τους και έμεινε το από κάτω λιγότερο γόνιμο. Είναι προφανές ότι όλα αυτά τα χωράφια έχουν πάθει μια μεγάλη ζημιά που θα μειώσει τη γονιμότητα του εδάφους και θα επηρεάσει την παραγωγή τους τα επόμενα χρόνια. Εδώ απαιτείται μια διαχείριση των χωραφιών ώστε να βελτιώσει τη γονιμότητα των εδαφών ή να επιταχύνει την επάνοδο στην προηγούμενη κατάσταση. Απαιτείται όμως και διαχείριση αποτροπής ενός τέτοιου φαινομένου στο μέλλον. Φαίνεται ότι η κλιματική αλλαγή ίσως δημιουργήσει στο μέλλον συχνότερα τέτοια φαινόμενα ισχυρών βροχοπτώσεων που θα προκαλέσουν συνθήκες αυξημένης διάβρωσης και επομένως οι αγρότες πρέπει να εφαρμόσουν καλλιεργητικές πρακτικές που θα ελαχιστοποιούν τις επιπτώσεις.
Η ελπίδα μας να ασχοληθεί η Πολιτεία με το θέμα είναι μικρή. Άλλωστε για πολλές δεκαετίες δεν ασχολείται κανείς με το θέμα. Καθώς τα μέτρα είναι μακροχρόνιας απόδοσης δε φέρνουν άμεσα ψήφους, όπως οι επιδοτήσεις κάτω από το τραπέζι. Η προηγούμενη Κυβέρνηση επεξέτεινε τη νιτρορρύπανση και σε περιοχές που δεν έχουν πρόβλημα για άγρα ψήφων.
Φαντάζομαι και η παρούσα θα κάνει τα ίδια. Ίσως και η επόμενη αν δεν κινητοποιηθούμε άμεσα και πιέσουμε για ουσιαστικές αλλαγές. Το πρόβλημα της καταστροφής των εδαφών είναι άμεσο. Διαμαρτυρόμαστε για τη χρήση γόνιμων εδαφών για Φ/Β, αλλά δεν αντιλαμβανόμαστε μια μακροχρόνια ζημιά στα εδάφη μας που φαντάζομαι θα αποκαλυφθεί αν μειωθούν οι επιδοτήσεις γιατί θα είναι ασύμφορη η καλλιέργεια.
Τότε θα φανεί η πραγματική εικόνα, αλλά θα είναι πολύ αργά να αντιδράσουμε. Πρέπει να το κάνουμε άμεσα για να σώσουμε ό,τι σώζεται ακόμη. Είναι καιρός να αξιοποιήσουμε τις επιδοτήσεις για προστασία των εδαφών μας.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
