Έχω επισημάνει επίσης ότι η γεωργία συντηρήσεως για να επιτύχει τη συνεχή κάλυψη του εδάφους και να προσθέσει οργανικό υλικό στο έδαφος για να αυξήσει την οργανική ουσία χρησιμοποιεί καλλιέργειες φυτοκάλυψης . Αυτές είναι καλλιέργειες που σπέρνονται ανάμεσα σε δύο κύριες καλλιέργειες (δηλαδή καλλιέργειες που μας δίνουν το κύριο εισόδημα) και αναπτύσσονται παράγοντας βιομάζα που καλύπτει και προστατεύει το έδαφος. Η βιομάζα αυτή μπορεί να συγκομιστεί και να μας δώσει ένα επί πλέον εισόδημα κυρίως ως ζωοτροφή ή βιομάζα για παραγωγή ενέργειας είτε να αφεθεί στο χωράφι και να μας αυξήσει την οργανική ουσία του. Σε κάθε περίπτωση η ρίζα παραμένει στο έδαφος και αυξάνει την οργανική ουσία του. Σημειώνω ότι η ρίζα, δηλαδή του υπόγειο τμήμα του φυτού, είναι σε μάζα περίπου όσο και το υπέργειο, επομένως μια σημαντική ποσότητα. Ουσιαστικά έχουμε δύο καλλιέργειες σε ένα χρόνο που μπορούν να μας αυξήσουν το εισόδημα ή να μας επιτρέψουν τη βελτίωση της γονιμότητας του εδάφους επιτυγχάνοντας αύξηση της οργανικής ουσίας αλλά και άλλες ωφέλειες όπως θα περιγράψω πιο κάτω. Αν η καλλιέργεια είναι ψυχανθές τότε το έδαφός μας εμπλουτίζεται και με άζωτο μειώνοντας τα λιπάσματα που εφαρμόζουμε και εξοικονομώντας πόρους. Η καλλιέργεια φυτοκάλυψης, κυρίως τα αγρωστώδη επιτυγχάνουν και μια άλλη ωφέλεια. Απορροφούν το υπολειμματικό άζωτο από την προηγούμενη καλλιέργεια και δεν το αφήνουν να εκπλυθεί προς τα βαθύτερα στρώματα του εδάφους και να προκαλέσει ρύπανση, ενώ το επαναφέρουν στον κύκλο της παραγωγής αν η καλλιέργεια δεν συγκομιστεί. Η χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης μειώνει και τις απώλειες θρεπτικών στοιχείων από την επιφανειακή ή υπόγεια (προς τα στραγγιστικά αυλάκια) απορροή νερού. Κυρίως άζωτο και φώσφορος εκπλύνονται και μεταφέρονται σε επιφανειακά νερά προκαλώντας ευτροφισμούς με αρνητικές επιπτώσεις στο οικοσύστημα.
Αλλά ας δούμε τις καλλιέργειες φυτοκάλυψης πιο συστηματικά. Στη χώρα μας είναι προφανές ότι τη μεγαλύτερη δυνατότητα χρήσης τους έχουν αρδευόμενες περιοχές ανάμεσα σε δύο εαρινές καλλιέργειες. Αν έχουμε μια αμειψισπορά με βαμβάκι και καλαμπόκι προφανώς έχουμε μια περίοδο αρκετών μηνών που το χωράφι μένει ακαλλιέργητο και το έδαφος γυμνό. Εάν σπείρουμε μια καλλιέργεια φυτοκάλυψης τότε επιτυγχάνουμε να διατηρήσουμε το χωράφι καλυμμένο όλο τον χειμώνα. Το ίδιο ισχύει για τις μόνιμες φυτείες (δένδρα, αμπέλια) όπου οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης προστατεύουν το έδαφος από διάβρωση ιδιαίτερα σε επικλινή εδάφη. Τι καλλιέργειες μπορούμε να σπείρουμε, είναι το πρώτο ερώτημα που πρέπει να απαντήσουμε.
Μια ιδανική καλλιέργεια φυτοκάλυψης πρέπει να έχει γρήγορη ανάπτυξη για να μπορεί να καλύψει γρήγορα το έδαφος και να το προστατεύσει από τη βροχή. Η γρήγορη ανάπτυξη θα επιτρέψει την απορρόφηση του υπολειμματικού αζώτου και τη μείωση της έκλυσής του προς τα βαθύτερα στρώματα του εδάφους ώστε να χαθεί από τις καλλιέργειες και να ρυπάνει τους υπόγειους υδροφορείς. Τα αγρωστώδη έχουν αυτό το χαρακτηριστικό καθώς αναπτύσσονται σε χαμηλότερες θερμοκρασίες. Για να έχουμε χαμηλό κόστος καλά είναι να μη χρειαζόμαστε λίπασμα. Οπότε τα ψυχανθή είναι κατάλληλα καθώς όχι μόνο δεσμεύουν το άζωτο που χρειάζονται αλλά αφήνουν και στην κύρια καλλιέργεια άζωτο που μειώνει τις ανάγκες σε εφαρμογή λιπασμάτων μειώνοντας το κόστος παραγωγής. Γενικά τα ψυχανθή αναπτύσσονται με αργότερους ρυθμούς από τα αγρωστώδη και έχουν μικρότερη αντοχή σε χαμηλές θερμοκρασίες. Σε προηγούμενο σημείωμα έχω δώσει στοιχεία για την εκτιμώμενη δέσμευση αζώτου από διάφορα είδη ψυχανθών. Μίγματα των δύο κατηγοριών δίνουν καλά αποτελέσματα καθώς συνδυάζουν τα χαρακτηριστικά και των δύο. Σε πειράματα στο ΠΘ που κάναμε πριν συνταξιοδοτηθώ (2012-15), μίγματα βρώμης ή τριτικάλ –βίκου ή κτηνοτροφικού μπιζελιού έδωσαν υψηλές αποδόσεις των περίπου 700 κιλών ξηράς ουσίας το στρέμμα (περισσότερο από 2 τόνους τοστρέμμα με υγρασία 70%). Το κτηνοτροφικό κουκί είναι επίσης ένα ενδιαφέρον φυτό καθώς εκτός από τη δέσμευση αζώτου έχει και μια ισχυρή ρίζα που προκαλεί χαλάρωση του εδάφους, ένα ιδιαίτερα καλό χαρακτηριστικό για εδάφη που «σφίγγουν» είτε για εδάφη όπου εφαρμόζεται ακαλλιέργεια. Ένας φίλος στη Καρδίτσα σε ένα χωράφι του στην περιοχή του Πρόδρομου έσπειρε τα τελευταία χρόνια κουκί μετά από βαμβάκι ή καλαμπόκι το οποίο ενσωμάτωνε κάθε άνοιξη στο έδαφος. Σημειώνω ότι στις περιοχές αυτές τα εδάφη είναι ιδιαίτερα δύσκολα και οι αγρότες συνήθως μετά τη συγκομιδή του βαμβακιού ή του καλαμποκιού αφήνουν το χωράφι όπως είναι και την άνοιξη οργώνουν, το προετοιμάζουν άμεσα και σπέρνουν τη νέα καλλιέργεια για να διατηρήσουν την υγρασία και να φυτρώσει. Μετά από λίγα χρόνια εφαρμογής των κουκιών πέρυσι δεν όργωσε αλλά απλώς πέρασε με δισκοσβάρνα και έσπειρε βαμβάκι και έπιασε 400 κιλά το στρέμμα. Το έδαφος με τη χρήση της καλλιέργειας φυτοκάλυψης προφανώς αύξησε την οργανική ουσία, έγινε πιο εύθρυπτο, ενώ η βαθιά ρίζα χαλάρωσε το έδαφος σε βάθος και βοήθησε την ανάπτυξη του βαμβακιού. Είναι μια από τις ωφέλειες που μπορούν να προσφέρουν οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
