Η μελέτη που υποβλήθηκε τον Ιούνιο του 2019 ίσως χάθηκε μέσα στην προεκλογική περίοδο και τη βρήκα καθυστερημένα. Υπογράφεται από τον καθηγητή του ΓΠΑ κ. Κοσμά και την ομάδα του. Ο κ. Κοσμάς είναι γνωστός για τη δουλειά του στη διάβρωση των εδαφών και η εργασία πρέπει να θεωρείται κατά τεκμήριο αξιόπιστη. Έχω όμως μια σειρά από παρατηρήσεις που οφείλω να δημοσιοποιήσω, καθώς διατηρώ τις απόψεις που ανέπτυξα στα προηγούμενα σημειώματα.
1. Η μελέτη έγινε για να τεκμηριώσει τη συμβολή του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) στη μείωση της διάβρωσης από νερό των εδαφών. Ο στόχος αυτός δημιουργεί αρκετά προβλήματα.
2. Δεν θα σχολιάσω τη χρήση του προτύπου PESERA. Η καταλληλότητά του είναι θέμα των ειδικών που χρησιμοποιούν διάφορα πρότυπα για τις εκτιμήσεις τους.
3. Ένα σοβαρό θέμα είναι η εκτίμηση του κινδύνου που έχουν τα εδάφη από διάβρωση. Η εκτίμηση στηρίζεται στην κλίση των εδαφών και με βάση τους αλγορίθμους του προτύπου εκτιμάται η απώλεια εδάφους σε τόνους το εκτάριο. Ας δούμε τι σημαίνει απώλεια 10 τόνων εδάφους ανά εκτάριο και χρόνο. Αυτό αντιστοιχεί σε περίπου 1 χιλιοστό εδάφους που χάνεται, δηλαδή μεταφέρεται από τα ανώτερα σημεία του χωραφιού προς τα κατώτερα. Πόσο σημαντικό είναι αυτό; Η εδαφογένεση, δηλαδή η δημιουργία εδάφους χρειάζεται 100 χρόνια για να δημιουργηθούν 25 χιλιοστά εδάφους. Δηλαδή 0,4 χιλιοστά τον χρόνο. Επομένως κάθε απώλεια πάνω από 5 τόνους το εκτάριο και τον χρόνο δημιουργεί πρόβλημα. Επομένως το συμπέρασμα από τη μελέτη δεν είναι ότι η Θεσσαλία δεν έχει σοβαρό πρόβλημα διάβρωσης εδαφών από νερό αλλά ότι έχει 950.000 στρέμματα με διάβρωση 5 – 10 τόνους ανά εκτάριο και χρόνο και 560.000 στρέμματα με πάνω από 10 τόνους ανά εκτάριο και έτος. Επομένως σχεδόν 1.500.000 στρέμματα κινδυνεύουν. Θα μου πείτε ίσως ότι με απώλεια 1 χιλιοστού εδάφους θέλουμε 100 χρόνια για να χαθούν 10 εκατοστά. Το πρόβλημα δεν είναι τόσο απλό. Διότι αυτό που χάνεται είναι κυρίως η άργιλος και δευτερευόντως η ιλύς και μένει πίσω η άμμος που είναι λιγότερο γόνιμη και επομένως κάθε απώλεια επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα του εδάφους. Το πρόβλημα είναι σοβαρότερο διότι δεν αρχίζει η ιστορία σήμερα. Δυστυχώς η διάβρωση σε πολλά από τα χωράφια αυτά λειτουργεί από τις δεκαετίες του 1930 ή 1950 (όταν έγιναν οι εκχερσώσεις). Επομένως η διάβρωση λειτουργεί ήδη κάπου 80 χρόνια και η ζημία είναι ήδη σημαντική. Επομένως μιλάμε για συνεχιζόμενη διάβρωση και υποβάθμιση των εδαφών που έχει φτάσει ήδη σε υψηλά επίπεδα. Επομένως ο χαρακτηρισμός ότι το πρόβλημα δεν είναι σημαντικό είναι απόλυτα λανθασμένος για τα χωράφια που διαβρώνονται και φυσικά αδιάφορο για τα επίπεδα που είναι η μεγάλη πλειοψηφία. Μέσος όρος δεν μπορεί να γίνει αποδεκτός.
4. Αυτό όμως που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να κατανοηθεί είναι η προσπάθεια των μελετητών να υποστηρίξουν ότι το ΠΑΑ εφάρμοσε μέτρα περιορισμού της διάβρωσης των εδαφών! Ποια μέτρα είναι αυτά; (α) η μακροχρόνια παύση εκμετάλλευσης των γεωργικών γαιών, (β) η μείωση της ρύπανσης του νερού από γεωργική δραστηριότητα, (γ) η αντισταθμιστική ενίσχυση των ορεινών περιοχών, (δ) η δάσωση και δημιουργία δασικών εκτάσεων και (ε) οι βιολογικές καλλιέργειες. Εκτός από το μέτρο της αναδάσωσης που πραγματικά μπορεί να μειώσει ουσιαστικά τη διάβρωση από νερό για όλα τα άλλα είναι δύσκολα κατανοητή η συμβολή τους. Ένα πρόγραμμα που επιδοτεί αγρότες σε ορεινές περιοχές με γενικές δεσμεύσεις εκτός από δήλωση στο ΟΣΔΕ πώς προστατεύει το έδαφος; Ένα πρόγραμμα που επιδοτεί αγρότες να μειώσουν τα αζωτούχα λιπάσματα που εφαρμόζουν (νιτρορύπανση) ή που δεν χρησιμοποιεί καθόλου χημικά (βιολογική γεωργία) πως μειώνει τη διάβρωση; Ένα πρόγραμμα αγρανάπαυσης που ο αγρότης υποχρεώνεται να μην επιτρέψει ανάπτυξη ζιζανίων κατεργαζόμενος το έδαφος συνεχώς πώς περιορίζει τη διάβρωση; Όταν όλοι αυτοί οι αγρότες οργώνουν και καλλιεργούν κατά τις κλίσεις, αφήνουν το χωράφι γυμνό τον χειμώνα για ποτιστικές καλλιέργειες ή το καλοκαίρι για τις χειμερινές πώς μειώνουν τη διάβρωση; Μήπως όλη η μελέτη έγινε για να πεισθούν στη χώρα και στις Βρυξέλλες ότι τα μέτρα που επιδοτήθηκαν στο προηγούμενο ΠΑΑ είναι επιτυχημένα και θα είναι χρήσιμο να τα συνεχίσουμε; Έτσι δεν θα χρειαστεί να κοπιάσουμε να σκεφτούμε άλλα μέτρα προστασίας από διάβρωση που θέλουν κόπο για να εφαρμοστούν όπως η μειωμένη διατάραξη του εδάφους για αύξηση της οργανικής ουσίας του και διατήρησης της επιφάνειας καλυμμένης από φυτικά υπολείμματα ή η εισαγωγή καλλιεργειών φυτοκάλυψης;
Νομίζω ότι πρέπει να σκεφτούμε όλοι ότι τα επόμενα χρόνια με την κλιματική αλλαγή θα έχουμε μεγαλύτερους κινδύνους διάβρωσης από έντονες βροχοπτώσεις. Θα πρέπει να ακολουθήσουμε καλλιεργητικές πρακτικές που να προστατεύουν το έδαφος, να αυξάνουν την οργανική ουσία του και τη βιοποικιλότητά του. Πρέπει επομένως να αναπτύξουμε προγράμματα που να το επιτυγχάνουν. Ας μη ξεχνάμε ότι η νέα ΚΑΠ θα δίνει στα κράτη-μέλη δυνατότητα ανάπτυξης προγραμμάτων προστασίας περιβάλλοντος και ενίσχυσης της Γεωργίας μόνο που θα αξιολογούνται κάθε δύο χρόνια. Για αυτό τα προγράμματα πρέπει να είναι καλά μελετημένα με επαληθεύσιμα αποτελέσματα διαφορετικά θα πρέπει να πληρώνουμε επιστροφές και πρόστιμα.
Από τον Φάνη Γέμτο*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
