Αρκετά νωρίς αναπτύχθηκαν τα πρώτα άροτρα, δηλαδή μηχανήματα που έκοβαν μια λωρίδα εδάφους, την ανέστρεφαν και διασπούσαν το έδαφος με μικρότερα σώματα. Η αναστροφή του εδάφους βοηθούσε στη μείωση των ζιζανίων, καθώς οι σπόροι τοποθετούνταν βαθιά στο έδαφος που δεν μπορούσαν όταν βλάσταιναν να βγάλουν τα νεαρά φτυάρια στην επιφάνεια του εδάφους. Αρχικά τα πρώτα άροτρα (αρχικά ξύλινα με ξύλινο υνί, αργότερα με μεταλλικό υνί) κινούσαν άνθρωποι, αργότερα χρησιμοποιήθηκαν βόδια και πολύ αργότερα άλογα. Η βιομηχανική επανάσταση έφερε το χυτό άροτρο που χρησιμοποιούμε με διάφορες παραλλαγές και σήμερα. Για χιλιετίες διαμορφώθηκε αυτό που ονομάζουμε συμβατική κατεργασία, που περιλαμβάνει ένα όργωμα, προετοιμασία μιας ψιλοχωματισμένης στιβάδας εδάφους, τη σποροκλίνη, καθαρής από ζιζάνια όπου σπέρνουμε (τοποθετούμε τον σπόρο και τον σκεπάζουμε). Ο σπόρος τοποθετείται σε ένα καθαρό από ζιζάνια έδαφος και δεν αντιμετωπίζει τον ανταγωνισμό τους, τουλάχιστον στα πρώτα στάδια μετά το φύτρωμα. Η διαδικασία επαναλαμβανόταν κάθε χρόνο. Όργωμα με τις πρώτες βροχές το φθινόπωρο και η προετοιμασία της σποροκλίνης ακολουθούσε άμεσα για τις χειμερινές καλλιέργειες και την άνοιξη για τις εαρινές. Τις συνήθειες αυτές ήρθε να διαταράξει ένα φαινόμενο διάβρωσης εδάφους από αέρα στις ΗΠΑ το 1930. Μέσα στη μεγάλη οικονομική κρίση (που διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο) είχαμε ισχυρούς ανέμους που προκάλεσαν σύννεφα σκόνης από διάβρωση του εδάφους. Αυτό προκάλεσε μεγάλη καταστροφή εδαφών σε πολιτείες, όπως το Τέξας, όπως φαίνεται στις εικόνες. Αποτέλεσμα ήταν η απαγόρευση του οργώματος σε πολλές περιοχές των ΗΠΑ για την προστασία των εδαφών. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η διάβρωση από νερό και από αέρα ήταν ένα φαινόμενο που προκαλούσε καταστροφή του καλλιεργούμενου εδάφους από την αρχαιότητα. Βέβαια η μείωση της γονιμότητας του εδάφους που προκαλούσε οδηγούσε σε εγκατάλειψη και αναδάσωση που αποκαθιστούσε τη γονιμότητα του εδάφους για τον επόμενο κύκλο. Κατασκευές όπως οι αναβαθμοί ή πεζούλες κατασκευάζονταν για να περιορίσουν τη διάβρωση. Πολλές σώζονται ακόμη εγκαταλελειμμένες πλέον στα ορεινά της χώρας. Το φαινόμενο στις ΗΠΑ, γνωστό ως DustBowl, κούνησε τα νερά. Η επιβολή της απαγόρευσης του οργώματος δημιούργησε συστήματα αβαθούς κατεργασίας του εδάφους με μηχανήματα, όπως τα πολύδισκα (δισκοσβάρνες με ένα άξονα) που είχαν έρθει και στη χώρα μας με την αμερικανική βοήθεια μετά τον πόλεμο. Η συζήτηση για την αναγκαιότητα της συμβατικής κατεργασίας άρχισε και συνεχώς η αμφισβήτηση γίνεται εντονότερη καθώς προκύπτουν συνεχώς στοιχεία που αποκαλύπτουν σημαντικά μειονεκτήματα. Η συμβατική κατεργασία έχει μια σειρά από πλεονεκτήματα όπως: ενσωματώνει στο έδαφος τα φυτικά υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας διευκολύνοντας τις επόμενες εργασίες με μηχανήματα κάτι που βολεύει τους αγρότες, το γυμνό έδαφος θερμαίνεται ταχύτερα την άνοιξη επομένως το βαμβάκι φυτρώνει ευκολότερα, ενσωματώνει τους σπόρους των ζιζανίων και μειώνει τα ζιζάνια που φυτρώνουν την επόμενη χρονιά, εκθέτει τις ρίζες πολυετών ζιζανίων στην επιφάνεια του εδάφους και ο ήλιος τις καταστρέφει, χαλαρώνει το έδαφος και επιτρέπει τη τοποθέτηση του σπόρου σε ένα βάθος και την κάλυψή του με το έδαφος για να φυτρώσει, διευκολύνει την αρχική ανάπτυξη της ρίζας στο χαλαρό έδαφος, ενσωματώνει κοπριές και λιπάσματα στο έδαφος, κάνει ευκολότερη την προετοιμασία της σποροκλίνης την άνοιξη, καθώς τον χειμώνα οι παγωνιές «σπάζουν» ή χαλαρώνουν τους βώλους του εδάφους, δίνει γενικά υψηλές αποδόσεις και ταιριάζει με τις συνήθειες των αγροτών μετά από χιλιετίες εφαρμογής.
Η συμβατική κατεργασία έχει αποδειχθεί ότι έχει σημαντικά μειονεκτήματα όπως: είναι μια αργή εργασία (ειδικά το όργωμα), έχει υψηλή κατανάλωση ενέργειας, μεγάλη απαίτηση σε ανθρώπινη εργασία συγκεντρωμένη κυρίως το φθινόπωρο, μεγάλη απαίτηση σε ισχύ ελκυστήρων που επιβάλλει στην εκμετάλλευση μεγάλα τρακτέρ με το αντίστοιχο κόστος, η αναμόχλευση του εδάφους προκαλεί αποδόμηση της οργανικής ουσίας που μακροχρόνια τη μειώνει, μειώνοντας τη γονιμότητα και τη βιοποικιλότητα του εδάφους, η ανατάραξη του εδάφους μειώνει τα ζώα του εδάφους όπως τα σκουλήκια, η κάλυψη των φυτικών υπολειμμάτων αφήνει το έδαφος γυμνό, κάτι που οδηγεί σε αυξημένη διάβρωση από νερό και αέρα, μειώνει τη διηθητικότητα του εδάφους αυξάνοντας της απορροή με τη διάβρωση, ενώ μειώνει την αποθήκευση νερού στο έδαφος, αυξάνει την εξάτμιση του νερού από το γυμνό έδαφος, το θερμαίνει ταχύτερα την άνοιξη και το υπερθερμαίνει το καλοκαίρι (σημειώνω ότι πολύ υψηλές θερμοκρασίες διαταράσσουν τους μικροοργανισμούς του εδάφους), το όργωμα σε ένα βάθος δημιουργεί συμπιεσμένες στιβάδες (σκληρά τηγάνια) που δημιουργούν προβλήματα.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
