Πού πάει το υπόλοιπο και γιατί; Θα προσπαθήσω να εξηγήσω όσο μπορώ για να καταλάβει ο αγρότης γιατί πρέπει να προσέχει ιδιαίτερα την εφαρμογή καθώς οι απώλειες έχουν ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον και στην τσέπη του.
Ένα πρώτο πρόβλημα ξεκινά από την εφαρμογή των επιφανειακών λιπασμάτων που αποτίθενται στην επιφάνεια του εδάφους χωρίς δυνατότητα ενσωμάτωσης όπως γίνεται στη βασική λίπανση πριν από τη σπορά των καλλιεργειών ή σε σκαλιστικές καλλιέργειες με έκχυση στο έδαφος παράλληλα με τις γραμμές. Εάν το αζωτούχο λίπασμα μείνει στην επιφάνεια έχουμε απώλειες αμμωνίας στον αέρα. Τα αμμωνιακά λιπάσματα με την πρωινή υγρασία παράγουν αέρια αμμωνία που χάνεται στην ατμόσφαιρα. Η ουρία αντιδρά με το νερό και παράγει αμμωνία που πάλι χάνεται στην ατμόσφαιρα. Αν το λίπασμα ενσωματωθεί στο έδαφος με μια βροχή τότε η αμμωνία που παράγεται και στις δύο περιπτώσεις συγκρατείται από τα κολλοειδή και την οργανική ουσία του εδάφους και ακολουθούνται οι διαδικασίες που περιέγραψα στα προηγούμενα σημειώματα. Γι’ αυτό και τόνισα τη σημασία εφαρμογής πριν από βροχή. Η αμμωνία που εκλύεται στον αέρα έχει αρνητική επίδραση στο περιβάλλον καθώς συμβάλλει στη δημιουργία όξινης βροχής και παράγει οξείδια του αζώτου που είναι αέρια του θερμοκηπίου. Επομένως μια πρώτη απώλεια είναι η άμεση σε μορφή αέριας αμμωνίας.
Όταν οι αζωτούχες ουσίες βρεθούν στο έδαφος τότε αρχίζουν διάφορες διαδικασίες. Τα φυτά μας απορροφούν ένα μέρος κυρίως σε νιτρική μορφή. Στο έδαφος υπάρχουν δισεκατομμύρια μικροοργανισμοί που χρησιμοποιούν και αυτοί κάποιο μέρος του αζώτου και το μετατρέπουν σε διάφορες μορφές. Εάν στο έδαφος έχουμε ενσωματώσει τα φυτικά υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας τότε οι μικροοργανισμοί βρίσκουν υπόστρωμα (δηλαδή φαγητό) για να αναπτυχθούν και απορροφούν μέρος του αζώτου του εδάφους που τουλάχιστον βραχυχρόνια το στερούν από τα φυτά. Αυτό ενσωματώνεται στην οργανική ουσία του εδάφους και θα είναι διαθέσιμο μελλοντικά στα φυτά μας. Αλλά τις πρώτες χρονιές που ενσωματώνουμε φυτικά υπολείμματα (ιδιαίτερα αν είναι πολλά όπως μετά από καλαμπόκι) καλά είναι να προσθέτουμε 1-2 κιλά αζώτου επιπλέον. Η δεύτερη απώλεια που είναι προσωρινή είναι η ενσωμάτωση στην οργανική ουσία.
Το έδαφος όπως όλοι γνωρίζουμε έχει τρεις φάσεις. Τη στερεή, που είναι τα σωματίδια του εδάφους, την υγρή που είναι το νερό με τα διαλυμένα στοιχεία μέσα του και την αέρια που είναι αέρας που βρίσκεται μέσα στους μεγάλους πόρους του εδάφους. Οι τρεις φάσεις έχουν διαφορετικά ποσοστά ανάλογα με τον τύπο του εδάφους και τις συνθήκες όπως συμπίεση, που μειώνει τους μεγάλους πόρους ή καταστάσεις υψηλής υγρασίας που γεμίζουν και τους μεγάλους πόρους εκδιώκοντας τον αέρα μέχρις ότου με το στράγγισμα αδειάσουν. Αυτό συμβαίνει είτε σε χωράφια με κακή στράγγιση είτε όταν έχουμε συνεχείς βροχές. Τότε οι μικροοργανισμοί μη βρίσκοντας ελεύθερο οξυγόνο αφαιρούν οξυγόνο από τις νιτρικές ρίζες και το άζωτο που περισσεύει χάνεται σε αέρια μορφή στην ατμόσφαιρα.
Τέταρτη και ιδιαίτερα σημαντική είναι η έκπλυση. Τα νιτρικά που είναι διαλυμένα στο νερό όταν η περίσσεια νερού στραγγίζει παρασύρονται προς τα κατώτερα στρώματα του εδάφους. Όταν πάνε κάτω από το βάθος που μπορεί να φτάσει η ρίζα τότε χάνονται για τα φυτά και καταλήγουν στους υπόγειους υδροφορείς προκαλώντας την πολύ γνωστή μας νιτρορρύπανση. Αν υπάρχουν αρκετές βροχές σε επικλινή εδάφη και έχουμε απορροή του νερού, τότε τα νιτρικά παρασύρονται και καταλήγουν στους επιφανειακούς όγκους νερού προκαλώντας ευτροφισμούς. Δηλαδή οι μικροοργανισμοί βρίσκουν άφθονη τροφή και άζωτο, αναπτύσσονται ιδιαίτερα έντονα, καταναλώνουν όλο το οξυγόνο που υπάρχει στο νερό που πλέον δεν είναι διαθέσιμο για τους ανώτερους οργανισμούς όπως τα ψάρια που θανατώνονται και τα βλέπουμε να επιπλέουν στο νερό. Σε κάθε περίπτωση έχουμε απώλεια για τα φυτά μας και την τσέπη μας και αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.
Πιστεύω ότι έδωσα μια εικόνα των απωλειών που μπορεί να βοηθήσει τους αγρότες να καταλάβουν τι γίνεται και να εφαρμόσουν πρακτικές που θα τις ελαχιστοποιήσουν. Υποθέτω ότι ένας εδαφολόγος θα έδινε καλύτερα στοιχεία από εμένα αλλά έστω και με τις ατέλειές μου ελπίζω να βοήθησα τους αγρότες να κατανοήσουν αρκετά φαινόμενα που συνδυάζοντάς τα με την εμπειρία τους, θα τους βοηθήσουν σημαντικά. Θα προσπαθήσω σε ένα επόμενο σημείωμα να εξηγήσω τι είναι και τι προσφέρουν τα λιπάσματα αργής αποδέσμευσης του αζώτου.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
