Επί πλέον ο περιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι κρίσιμο στοιχείο επιβίωσής μας στον πλανήτη καθώς η κλιματική αλλαγή απειλεί την ύπαρξή μας. Επομένως χρειαζόμαστε κάποιο τρόπο αξιολόγησης της κάθε δράσης. Η αξιολόγηση είναι κρίσιμο στοιχείο κάθε προόδου παρ΄ όλο που στη χώρα δεν αρέσει σε πολλούς. Ίσως η άρνηση της συστηματικής αξιολόγησης κάθε δράσης μας οδηγεί να αλλάζουμε πολιτικές κάθε φορά που αλλάζει κάθε υπουργός,όλα ξαναρχίζουν από την αρχή και οι πόροι που ξοδεύτηκαν να πάνε χαμένοι και αυτό συνεχίζεται.
Όταν γίνεται μια ενέργεια πρέπει να εκτιμηθεί τι επιπτώσεις έχει στο περιβάλλον καθώς και στην κατανάλωση φυσικών πόρων και αυτό να αποτυπωθεί σε δείκτες που εκφράζουν το αποτέλεσμα ώστε να μπορούν να συγκριθούν με άλλες. Με τον τρόπο αυτό επιλέγονται οι δράσεις με τα καλύτερα αποτελέσματα ή αλλάζουν οι ενέργειες που έχουν τις περισσότερες αρνητικές επιπτώσεις και έτσι επιτυγχάνεται η πρόοδος.
Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί πολλές μέθοδοι ανάλυσης και έχουν προταθεί διάφοροι δείκτες για αξιολόγηση δράσεων και προϊόντων. Η οικονομική ανάλυση και το οικονομικό ισοζύγιο είναι περισσότερο γνωστά στο ευρύ κοινό. Έχουν αναπτυχθεί ενεργειακά ισοζύγια και δείκτες ενεργειακής αποτελεσματικότητας. Ειδικότερα στη γεωργία χρησιμοποιούνται δείκτες χρήσης λιπασμάτων ή νερού κλπ. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί μια σειρά περισσότερο ολιστικών εκτιμήσεων για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις δράσεων που δίνουν μια συνολική εκτίμηση των επιπτώσεων. Αυτές στηρίζονται στην τυποποίηση 14000 του ISO. Ο Διεθνής Οργανισμός Τυποποίησης (ISO) είναι ένας οργανισμός που προτείνει στην αγορά πρότυπα που σε εθελοντική βάση υιοθετούνται. To ISO 14001 τυποποιεί προγράμματα περιβαλλοντικής διαχείρισης επιχειρήσεων. Αποτέλεσμα όλων των δράσεων για την αποτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων είναι η Ανάλυση Κύκλου Ζωής (ΑΚΖ- LifeCycleAssessment) ενός προϊόντος ή μιας διαδικασίας παραγωγής.
Η ΑΚΖ είναι μια μέθοδος αποτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων όλης της ζωής ενός προϊόντος. Είναι ένα σύνολο ερευνητικών εργαλείων για την εκτίμηση όλων των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη διαδικασία παραγωγής ενός προϊόντος ή γενικότερα μιας διαδικασίας για ολόκληρη τη διάρκεια της «ζωής» ενός προϊόντος. Επιτυγχάνεται με τη παρακολούθηση του προϊόντος από τη «γέννηση» μέχρι την «ταφή» (from cradle to the grave) δηλαδή από την εξόρυξη και παραγωγή των πρώτων υλών, τη βιομηχανοποίηση, την παραγωγή τελικού προϊόντος, τη χρήση μέχρι και την τελική του διάθεση στο περιβάλλον. Για να γίνει κατανοητό αυτό θα δώσω ένα παράδειγμα για τη χρήση ενός τρακτέρ που κάνει μια γεωργική εργασία π.χ. τη σπορά σιταριού. Το τρακτέρ αποτελείται από διάφορα υλικά όπως μέταλλα, πλαστικά κλπ. Για το κάθε υλικό παρακολουθείται η διαδικασία παραγωγής του, δηλαδή από την εξόρυξη του μεταλλεύματος για τα μέταλλα ή του πετρελαίου για τα πλαστικά μέχρι την παραγωγή του τελικού προϊόντος που είναι π.χ. το κράμα που χρησιμοποιείται στις βαλβίδες του κυλίνδρου. Στη συνέχεια εκτιμάται η μεταποίησή του στο τελικό προϊόν, ο συνδυασμός του με όλα τα υπόλοιπα για να δημιουργηθεί το τρακτέρ. Το τρακτέρ μεταφέρεται στην αγορά και τελικά στο αγρόκτημα του αγρότη όπου χρησιμοποιείται καταναλώνοντας πετρέλαιο, λιπαντικά, ανταλλακτικά κλπ για τις διάφορες εργασίες του αγροκτήματος. Με το τελείωμα της οικονομικής ζωής του το τρακτέρ θα οδηγηθεί σε κάποιο χώρο ανακύκλωσης ενώ κάποια υλικά του θα πάνε σε χωματερή. Όλα αυτά τα βήματα της συνολικής ζωής του τρακτέρ καταγράφονται και οι επιπτώσεις στο περιβάλλον εκτιμώνται για να αναλυθούν και να δώσουν μια σειρά από δείκτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Φυσικά για κάθε εργασία στο αγρόκτημα επιμερίζεται η συνολική επιβάρυνση του τρακτέρ για τις ώρες χρήσης για την εργασία.
Στην παραγωγή ενός γεωργικού προϊόντος παρακολουθείται η διαδικασία παραγωγής του συνήθως είτε μέχρι το πόρτα του αγροκτήματος είτε μέχρι το πιάτο του καταναλωτή. Εδώ επομένως έχουμε να μελετήσουμε όλο το εξοπλισμό και το μερίδιο των επιπτώσεων που θα κατανεμηθεί στη κάθε εργασία και όλες τις εισροές και να αναλύσουμε τις επιπτώσεις στο περιβάλλον αν περιοριστούμε στην πόρτα του αγροκτήματος ή θα μελετήσουμε και τη διαδρομή από το χωράφι, στη μεταποίηση και την αγορά μέχρι το μαγείρεμα για να φτάσει στο πιάτο του καταναλωτή. Όπως είναι προφανές μελετάμε όλες τις διαδικασίες και έχουμε τελικά δείκτες που μας δείχνουν τις επιπτώσεις τους στο περιβάλλον.
Η ΑΚΖ είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, μας δίνει μια σειρά από δείκτες που μας επιτρέπει αξιολόγηση διαδικασιών και προϊόντων. Σε αυτά θα αναφερθώ σε επόμενο σημείωμα.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
