Είναι ουσιαστικά φυτά που καλλιεργούνται ανάμεσα στις κύριες καλλιέργειες με κύριο στόχο να διατηρήσουν το έδαφος καλυμμένο σε όλη τη διάρκεια του έτους. Η πρώτη άμεση ωφέλεια είναι η προστασία του εδάφους από το χτύπημα των σταγόνων της βροχής που είναι η αρχή του φαινομένου της διάβρωσης του εδάφους μιας από τις σημαντικότερες αιτίες καταστροφής της γονιμότητας των εδαφών. Η διάβρωση μεταφέρει τα λεπτόκοκκα και γονιμότερα υλικά του εδάφους από τα υψηλότερα σημεία των κεκλιμένων εδαφών προς τα χαμηλότερα. Στο τέλος τα εδάφη μένουν «σκελετωμένα» δηλαδή με τα αδρόκοκκα υλικά τους και άγονα. Ο περιορισμός της διάβρωσης εκτός από τη διατήρηση του εδάφους έχει και άλλες σημαντικές ωφέλειες όπως τον περιορισμό της μεταφοράς θρεπτικών στοιχείων (κυρίως αζώτου και φωσφόρου αλλά και καλίου) στις επιφανειακές συγκεντρώσεις νερού που τις ρυπαίνει δημιουργώντας ευτροφισμούς.
Οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης έχουν και μία σειρά άλλων ωφελειών στο χωράφι και στο περιβάλλον. Θα αναφερθώ στις καλλιέργειες αυτές για να δώσω μια εικόνα των ωφελειών και να κάνω μια εκτίμηση της οικονομικής επίπτωσης.
Αγρωστώδη μετά από την κύρια καλλιέργεια απορροφούν το άζωτο που περισσεύει στο έδαφος και δεν έχει απορροφηθεί από την καλλιέργεια (υπολειμματικό άζωτο) και δεν το αφήνει να εκπλυθεί στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους από τις χειμερινές βροχές και να ρυπάνει τους υπόγειους υδροφορείς (που δημιουργούν το φαινόμενο της νιτρορρύπασνης που κάνει τα υπόγεια νερά ακατάλληλα για χρήση από τον άνθρωπο). Το άζωτο αυτό που διατηρείται στους ιστούς της φυτομάζας επαναφέρεται στο σύστημα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί από την επόμενη καλλιέργεια αν παραμείνει στο χωράφι ή από τα ζώα αν πάει για ζωοτροφή. Πολλά αγρωστώδη έχουν αλληλοπαθητικές δράσεις δηλαδή παράγουν τοξίνες που καταστρέφουν ανεπιθύμητα φυτά όπως τα ζιζάνια συμβάλλοντας στην καταπολέμησή τους χωρίς χρήση χημικών.
Εάν η καλλιέργεια φυτοκάλυψης έχει ένα ψυχανθές τότε επιτυγχάνουμε εμπλουτισμό του εδάφους με άζωτο που μειώνει τις ανάγκες σε άζωτο τις επόμενης καλλιέργειας με αντίστοιχη μείωση του κόστους παραγωγής. Τα ψυχανθή έχουν την ιδιότητα να συμβιούν με βακτήρια τα οποία δεσμεύουν το άζωτο της ατμόσφαιρας. Δηλαδή το φυτό προσφέρει στα βακτήρια τα προϊόντα της φωτοσύνθεσης (υδατάνθρακες) και τα βακτήρια το άζωτο που δεσμεύουν από την ατμόσφαιρα. Στην Εικόνα 1 φαίνονται τα φυμάτια των ριζών των ψυχανθών. Τα ψυχανθή δεσμεύουν σημαντικές ποσότητες αζώτου που ένα μέρος πηγαίνει στην παραγωγή και ένα παραμένει με τη ρίζα στο έδαφος μετά τη συγκομιδή. Ένα μέρος μπορεί να δοθεί και σε φυτά που αναπτύσσονται παράλληλα με τα ψυχανθή. Όταν το φυτό μένει όλο στο χωράφι ως χλωρή λίπανση τότε όλο το άζωτο μένει για την επόμενη καλλιέργεια. Οι ποσότητες αζώτου που δεσμεύονται από τη ρίζα φαίνονται στον Πίνακα 1. Από μελέτη της ΕΕ η συνολική δέσμευση αζώτου φτάνει στα 130 κιλά το εκτάριο. Οι ποσότητες αυτές μπορούν να αφαιρεθούν από τη λίπανση της επόμενης καλλιέργειας με αντίστοιχη μείωση του κόστους παραγωγής. Τα ψυχανθή μπορούν να βοηθήσουν και στη δημιουργία καλής δομής στο έδαφος. Τα τριφύλλια έχουν βαθύ ριζικό σύστημα που βοηθά σε αυτή την κατεύθυνση. Γενικότερα οι πλούσιες ρίζες των ψυχανθών συμβάλλουν ουσιαστικά στην αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους.
Ο συνδυασμός αγρωστωδών και ψυχανθών για καλλιέργειες φυτοκάλυψης δίνει σημαντικά πλεονεκτήματα καθώς τα αγρωστώδη αναπτύσσονται γρήγορα το φθινόπωρο και καλύπτουν σε μικρό χρόνο το έδαφος (προστασία από διάβρωση) ενώ τα ψυχανθή αναπτύσσονται αργότερα στις χαμηλές θερμοκρασίες του τέλους του φθινοπώρου και του χειμώνα. Επομένως μίγματα των δύο δίνουν καλά αποτελέσματα τόσο ως προς την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση, την απορρόφηση του υπολειμματικού αζώτου και τη δέσμευση αζώτου από την ατμόσφαιρα από τις ρίζες των ψυχανθών.
Η καλλιέργεια φυτοκάλυψης μπορεί να συγκομιστεί και να δώσει ένα συμπληρωματικό εισόδημα στον παραγωγό και φθηνή ζωοτροφή είτε μπορεί να αφεθεί στο χωράφι ως χλωρή λίπανση που θα αυξήσει την οργανική ουσία του εδάφους και θα προσφέρει θρεπτικά στοιχεία στην επόμενη καλλιέργεια με μείωση του κόστους των λιπασμάτων.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
