Του Δημ. Κατσανάκη
Έμοιαζε σαν ένα ταξίδι βγαλμένο από διαφημιστικό κατάλογο ταξιδιωτικού γραφείου, από αυτά που μπορείς εύκολα να προσπεράσεις ή σπανιότερα να κερδίσουν το βλέμμα σου και να τα επιλέξεις αν και δεν πρόκειται ασφαλώς για «δημοφιλή προορισμό», όπως λέγεται στην τουριστική αγορά. Το συγκεκριμένο ταξίδι όμως ασφαλώς υπερέβαινε τα όρια της απλής εκδρομής κάποιων Ελλήνων τουριστών στη γειτονική Τουρκία περνώντας στη σφαίρα της αναζήτησης διάσπαρτων κομματιών, που συνέθεταν το παζλ μιας άλλης εποχής του πολύπαθου ελληνισμού.
Μια χούφτα άνθρωποι με πλούσιο προβληματισμό, εσωτερικές αναζητήσεις και γεμάτοι σχέδια για το μέλλον κυνήγησαν το δικό τους όνειρο να βρεθούν στα μονοπάτια των προγόνων τους και να γνωρίσουν εκείνες τις περιοχές, που έζησαν και έκαναν τις φαμελιές τους οι παπούδες και οι γιαγιάδες τους πριν αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τα χωριά τους με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1924.
Ένα ταξίδι οδοιπορικό στο Σουλούτσοβα, τον τόπο καταγωγής ενός ολόκληρου χωριού ανήκει πλέον στα αποκτήματα του Μικρασιατικού Συλλόγου Βουναίνων «Η καθ’ ημάς Ανατολή». Ένα οδοιπορικό, που οργανώθηκε, υλοποιήθηκε με αφορμή τη διήμερη εκδρομή με τίτλο «Στα βήματα του Πατριάρχη» και αποτέλεσε ένα παράθυρο στο παρελθόν όχι μόνο για όσους είχαν την ευκαιρία να συμμετέχουν στο οδοιπορικό αλλά για ολόκληρο τον οικισμό των Βουναίνων και τους κατοίκους του.
Ιδιαίτερα δραστήριος ο πρόεδρος του συλλόγου Ηλίας Αθαναηλίδης προσφέρθηκε να μας μεταφέρει ένα μικρό δείγμα των εντυπώσεων και των εμπειριών της αποστολής, πολλές από τις οποίες θα προβληθούν με οπτικοακουστικό υλικό στις 19 Ιουλίου στην πλατεία των Βουναίνων στη διάρκεια του ετήσιου ανταμώματος των Βουναινιωτών.
Τον συναντήσαμε ένα βράδυ στο ιδιόκτητο πρατήριο καυσίμων και στο γραφείο του ανάμεσα στις βαλσαμωμένες κεφαλές θηραμάτων. Ανάμεσα στις κεφαλές διέκρινε κανείς τη διακοσμητική πινακίδα με μερικές αράδες γραμμένες πάνω της «Η Ρωμανία και αν περάσει, ανθεί και φέρει κι άλλο». Χείμμαρος η αφήγηση του προέδρου, γεμάτη ενθουσιασμό και λεπτομερειακές αναφορές για κάθε σταθμό του οδοιπορικού: Κωνσταντινούπολη, Καισάρεια, Προκόπι, Σινασό, Ισμελί (απ’ όπου κατάγονται οι κάτοικοι του Ομορφοχωρίου), Μαλακοπί, Καρβάλη, Μιστί, Ενεχίλ, κοιλάδα του Σουανλί και φυσικά Σουλούτσοβα σε υψόμετρο 1.500 μέτρων στα ριζά του όρους Ταύρος.
Ένα ολόκληρο χωριό 500 περίπου κατοίκων αναγκάστηκε να φύγει τότε -με εξαίρεση κάποιους μουσουλμάνους- και να εγκατασταθεί στα Βούναινα, μας υπενθυμίζει ο πρόεδρος. Και οι ελάχιστοι μουσουλμάνοι, που ζούσαν αρμονικά με τους Έλληνες έφυγαν και αυτοί για άλλες περιοχές. Οι κάτοικοι που πήγαν εκεί ήταν ανταλλάξιμοι Τούρκοι, που μέχρι τότε ζούσαν σε περιοχές της Κοζάνης.
Ένα μικρό ορεινό χωριό, που ζει από τη μικρή αγροτική παραγωγή και την κτηνοτροφία και με εικόνα που απέχει από τις ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές της σύγχρονης Τουρκίας είναι σήμερα το Σουλούτσοβα. Αρκεί να φανταστεί κανείς, συνεχίζει ο πρόεδρος, ότι το σύνολο των κατοικίσιμων σπιτιών του χωριού είναι όπως τα άφησαν οι Έλληνες πριν 90 χρόνια (!) καθώς ελάχιστες παρεμβάσεις έγιναν. Το μόνο που άλλαξαν είναι τα παράθυρα στα οποία τοποθετήθηκαν τζάμια αντικαθιστώντας το ξύλο ενώ μόλις προ 15ετίας το χωριό απέκτησε δίκτυο ύδρευσης!
Η εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους, που έχει μετατραπεί σε αποθηκευτικό χώρο, η πέτρινη βρύση, απ’ όπου εξυπηρετούνταν οι ανάγκες των κατοίκων αλλά και δεκάδες πετρόκτιστα μισογκρεμισμένα σπίτια, τα «ρωμαίικα», μαρτυρούν ότι κάποτε υπήρξε ελληνικό στοιχείο στην περιοχή.
Στην εκκλησία με τα σοβαρά στατικά προβλήματα πλέον αλλά και την πέτρινη βρύση, όπου είναι ορατές κάποιες παρεμβάσεις, επικεντρώθηκε το ενδιαφέρον της 11μελούς αποστολής, μέλος της οποίας ο πολιτικός μηχανικός Θεοδόσης Μερτζανίδης, ανέλαβε με τη χρήση ειδικού μηχανήματος να μετρήσει τα δύο κτίσματα και να τα χαρτογραφήσει.
Αρχικά μας ενδιαφέρει η ηλεκτρονική... αναστύλωσή τους (!) προκειμένου να αναρτηθούν στην σελίδα του Συλλόγου μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπογραμμίζει προσθέτοντας και τις σκέψεις του συλλόγου για μια πραγματική αναστύλωση ή ακριβέστερα για μια ανέγερση δύο όμοιων κτισμάτων στα Βούναινα, αλλά κάτι τέτοιο περισσότερο ως ευχή παρά ως βάσιμο σχέδιο –τουλάχιστον προς το παρόν- ακούστηκε.
Η αφήγηση συνεχίζεται και οι πληροφορίες διαδέχονται η μια την άλλη με κινηματογραφική ταχύτητα. Για τις επισκέψεις στα «ρωμέικα» και την αντικειμενική αδυναμία αντιστοίχισης των μισογκρεμισμένων σπιτιών με τις οικογένειες, την αναζήτηση του σπιτιού του παπά αλλά και του νεκροταφείου, την καθημερινότητα των σημερινών κατοίκων του χωριού αλλά και την Μιθιδιανή Αγγλοπούλου, την Ελληνίδα, που παντρεύτηκε Τούρκο και την περίοδο της ανταλλαγής εγκατέλειψε μεν το Σουλούτσοβα, όπως και οι υπόλοιποι μουσουλμάνοι, αλλά παρέμεινε στην ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας.
Η ελληνική αποστολή μάλιστα φιλοξενήθηκε από τον μοναδικό επιζώντα γιό της Μιθιδιανής, Αχμέτ και την πολυάριθμη οικογένειά του στο ακατοίκητο πλέον και εγκατελειμένο σπίτι της μητέρας του, σε μια συνάντηση με ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αρκετή συγκίνηση. Γεύμα πάνω σε χαλιά και κιλίμια με ντόπια παραδοσιακή κουζίνα με πολλές αναφορές στις κοινές ρίζες και με την επικονωνία των δύο πλευρών να έχουν αναλάβει τρία μέλη της ελληνικής αποστολής που γνωρίζουν την τούρκικη γλώσσα, μεταξύ των οποίων και ο Λαρισαίος βουλευτής Μάξιμος Χαρακόπουλος.
Εντύπωση προκαλούν και οι αναφορές για τις επισκέψεις στα παλαιοπωλεία όλων των σταθμών του οδοιπορικού, όπου η αποστολή αναζητούσε από τους παλιατζήδες αντικείμενα της καθημερινότητας από το Σουλούτσοβα των αρχών του προηγούμενου αιώνα, μπακίρια, χαλιά και κυρίως παραδοσιακές στολές. Δύο κομμάτια παραδοσιακών στολών βρέθηκαν και φυσικά αποκτήθηκαν από τα μέλη του συλλόγου Μικρασιατών Βουναίνων. Στις σκέψεις μας, αποκαλύπτει ο πρόεδρος, είναι να στείλουμε τα κομμάτια αυτά στο Μουσείο Μπενάκη προκειμένου να αποφανθούν αν πρόκειται για αυθεντικά κομμάτια, αντιπροσωπευτικά του τόπου καταγωγής μας, ώστε στη συνέχεια να παραγγείλουμε για τις ανάγκες του συλλόγου μας στολές, που θα προσεγγίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο τις πραγματικές παραδοσιακές φορεσιές της περιοχής μας.
Ο χρόνος κυλά γρήγορα σ’ αυτό το νοερό οδοιπορικό, που ενισχύεται και από το οπτικοακουστικό υλικό, που συγκεντρώθηκε. Η δημοσιογραφική περιέργεια συνεχίζει τη δράση της και αναπόφευκτα φθάνει και στα συμπεράσματα αυτής της πρώτης οργανωμένης επίσκεψης στα πατρογονικά εδάφη. Επιστρέψαμε, μας απαντά, με περισσότερες γνώσεις, πιο πλούσιοι σε εμπειρίες και κυρίως πανευτυχείς γιατί πετύχαμε τις βασικές μας επιδιώξεις, που δεν ήταν άλλες από την καταγραφή και αποτύπωση της εκκλησίας του Αγίου Χαραλάμπους και της βρύσης αλλά και της εξασφάλισης των δύο κομματιών από τις παραδοσιακές μας στολές. Στο μέλλον θα συνεχίσουμε τις αποστολές σε μια προσπάθεια πλέον να εμβαθύνουμε τις γνώσεις μας για τις συνήθειες, τα ήθη και τα έθιμα αυτής της περιοχές, να τις καταγράψουμε για να τις παραδώσουμε στις νεώτερες γενιές.
Σε ποιο βαθμό ωστόσο αυτό το μικρό ορεινό χωριό στο όρος Ταύρος των Τούρκων της Κοζάνης με τα χαλάσματα και τα μισογκρεμισμένα πετρόκτιστα σπίτια, όπου ο χρόνος μοιάζει να σταμάτησε στο παρελθόν, ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες των Βουναινιωτών; Ιδιαίτερα όσων για το Σουλούτσοβα είχε σχηματιστεί, από τις περιγραφές των γονιών και των παπούδων τους, στη σφαίρα του μύθου η εικόνα της «Γης της Επαγγελίας»...
Πηγαίνοντας, έρχεται η απάντηση του Ηλία Αθαναηλίδη, νομίζαμε ότι θα ανακαλύψουμε τα μικρά μυστικά των παιδικών μας χρόνων. Προσωπικά ήμουν τόσο συγκινησιακά φορτισμένος ώστε και τίποτε να μην έβρισκα θα καθόμουν μόνος παρέα με τις σκέψεις μου. Άλλωστε δεν είναι και λίγο, που μέσα από τα χαλάσματα των «Ρωμαίικων» κατόρθωσα να αγγίξω των ζωή των προγόνων μου!
