Οι Φούρνοι περιλαμβάνουν 12 νησιά, 3 μεγάλα: Φούρνoi, Θύμαινα, Άγιος Μηνάς και 9 μικρά: Κισηριά, Θυμαινάκι, Μακρονήσι, Ανθρωποφάς, Αλατσονήσι, Μικρός Ανθρωποφάς,Πλάκα, Στρογγυλό, Μικρός Άγιος Μηνάς καθώς και πολλές βραχονησίδες και ξέρες. Γεωλογικά ανήκουν στην Κυκλαδίτικη ενότητα. Συνολικά τα νησιά καταλαμβάνουν έκταση 44,3 τ.χ. έχουν μήκος ακτογραμμών 126 χλμ. Οι ψηλότερες κορυφές είναι ο Κόρακας (514 μ.), ο Φανάς (476 μ.), η Ακόνια (368 μ) και η Βάρδια (311 μ.) στους Φούρνους, ενώ στη Θύμαινα, η Βάρδια (390 μ.) και η Σελάδα (470 μ.). Τα πετρώματα είναι ασβεστολιθικά και σχιστολιθικά. Αυτό δημιουργεί ευνοϊκές; υδροφόρες συνθήκες και τα αποθέματα νερού είναι ικανοποιητικά.
Οι Φούρνοι κατά την αρχαιότητα ονομάζονταν Καράσιοι Νήσοι. Κατά τους ελληνιστικούς χρόνους ο φιλόσοφος Πορφύριος (11ος αιώνας) τους ονομάζει Κορσέας, ονομασία την οποία μέχρι και σήμερα. Την ονομασία Φούρνοι την πήραν αργότερα. Ο Ενετός γεωγράφος Β. Bordone (1637) μας τους αναφέρει ως Fornelli που σημαίνει μικρός φούρνος, από το σχήμα του λιμανιού. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, εποχή κατά την οποία οι διάφοροι γεωγράφοι διατύπωναν ο καθένας με διαφορετικό τρόπο τις ονομασίες των νησιών του Αιγαίου, οι Φούρνοι πήραν και άλλα ονόματα. Μελάνθη, Φορτιόλε και Κουρσοί. Για τους πρώτους κατοίκους του νησιού δε γνωρίζουμε τίποτα.
Στους Φούρνους υπάρχουν μεγάλα λατομεία στο Πέτροκοπιό και το Ελιδάκι, από τα οποία κτίστηκε η αρχαία Μίλητος. Έτσι, υποθέτουμε ότι οι πρώτοι κάτοικοι που εγκαταστάθηκαν ήταν Μιλήσιοι (Ίωνες). Άλλωστε τα φυσικά τους πλεονεκτήματα πράσινο, λιμάνια, ψάρια, άφθονα νερά, μεγάλη απόδοση στην καλλιέργεια της ελιάς και των αμπελιών, σε συνδυασμό με τα πολλά αρχαιολογικά ευρήματα που υπάρχουν παντού στο νησί βεβαιώνουν ότι στα αρχαία, κλασικά και ελληνιστικά χρόνια πρέπει να υπήρξε εδώ αξιόλογος οικισμός. Το νησί των Φούρνων ήταν καταπράσινο με δάση από κουμαριές, αιωνόβιες χαρουπιές, πεύκα και ελιές. Το πράσινο αυτό κατέστρεψαν αργότερα αυτοί που κατοίκησαν το νησί επί τουρκοκρατίας, οι οποίοι έκαιγαν τα δένδρα και τα έκαναν κάρβουνα. Τα κατσίκια των κτηνοτρόφων συμπλήρωσαν την καταστροφή. Απομεινάρια ευρημάτων συναντάμε στο λόφο του Άη Γιώργη, στο χωριό Φούρνοι, όπου σώζεται τεράστιο Κυκλώπειο τείχος. Πληροφορίες από την ΚΑ' Εφορία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων Σάμου, αναφέρουν ότι ο καθαρισμός έφερε στο φως μια Ακρόπολη οχυρό - αντίστοιχη με αυτή του Δρακάνου Ικαρίας - της οποίας το όνομα αναφέρεται σε μια ενδιαφέρουσα επιγραφή, που την χτύπησε στο βράχο ένας φρουρός. «ΕΠΙΓΟΝΟΝ ΠΟΘΩΝ ΦΥΛΑΤΤΩ ΚΟΡΣΗΙΤΩΝ ΑΚΡΟΠΟΛΙΝ». Με την επιγραφή αυτή έχουμε ακριβή στοιχεία για το όνομα της Ακρόπολης, που έχει έκταση 36 στρέμματα περίπου και περιβάλει το βραχώδη λόφο του Άη Γιώργη. Στον οικισμό Καμάρι υπάρχουν ερείπια αρχαίου ναού. Στη θέση Αγία Τριάδα της Χρυσομηλιάς σώζονται ερείπια από τα θεμέλια αρχαίου ναού του Ποσειδώνα. Σε οικόπεδο κατοίκου των Φούρνων βρέθηκε ρωμαϊκή σαρκοφάγος, ταφικό μνημείο ενός νέου 25 ετών. Το Πετροκοπιό είναι το χαμηλότερο και πλησιέστερο στη θάλασσα τμήμα, μιας λοφοσειράς στο μυχό του όρμου, όπου υπάρχει αρχαίο λατομείο. Πολλά σημεία του λόφου ήταν σκεπασμένα με λατύπη και μεγάλα κομμάτια μαρμάρου. Τα κομμάτια αυτά είχαν αρχίσει να μεταφέρονται από ιδιωτική εταιρεία στο λιμάνι των Φούρνων, για την κατασκευή μύλου. Με την αφαίρεσή τους αποκαλύφτηκαν ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά μέλη. Σπόνδυλοι κιόνων που οι μεγαλύτεροι έχουν διάμετρο 1,90 μ. και ένα αρχαϊκό Ιωνικό κιονόκρανο. Δεύτερο αρχαίο λατομείο υπάρχει στον όρμο Ελιδάκι.
Οι Φούρνοι σήμερα: Οι ακτές των Φούρνων είναι μια δαντέλα από γραφικούς κολπίσκους και ορμίσκους. Το Ελιδάκι, το Σκαλόφωνο, το Μπαλί και το λιμάνι των Φούρνων είναι αγκυροβόλια. Το πλήθος των νησίδων και κολπίσκων, αποτελούν ιδανικό βιότοπο για τα θαλασσοπούλια. Ιδιαίτερα εκτεταμένα, φτάνοντας στα ρηχά των όρμων, είναι τα λιβάδια της Ποσειδωνίας, που αποτελούν τόπο διαβίωσης και αναπαραγωγής πλήθους θαλασσίων οργανισμών. Έδρα του Δήμου είναι οι Φούρνοι. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, ο μόνιμος πληθυσμός είναι 1.500 κάτοικοι, ενώ στο δημοτολόγιο είναι εγγεγραμμένοι πάνω από 2.700. Το φαινόμενο παρουσιάζεται γιατί κατά την περίοδο των απογραφών πολλοί Φουρνιώτες, που είναι ναυτικοί και ψαράδες απουσιάζουν από τα σπίτια τους. Το 1/3 του ενεργού πληθυσμού είναι ψαράδες και η αλιεία είναι σημαντική βιοποριστική πηγή. Ο Φουρνιώτικος στόλος απαρτίζεται από 328 αλιευτικά σκάφη. Άλλες μικρότερες οικονομικές δραστηριότητες είναι η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία - μοναδικό το θυμαρίσιο μέλι - η οικοδομή και το εμπόριο. Τα τελευταία χρόνια το νησί των Φούρνων βιώνει ένα κύμα τουρισμού που κάθε χρόνο αυξάνεται. Ο τουρίστας που έρχεται στο νησί, ζει μια επιστροφή στο ρομαντισμό. Μέσα σε μια φύση αγνή, που η ανθρώπινη επέμβαση δεν έχει ακόμη καταστρέψει, με τους πολυάριθμους φυσικούς κολπίσκους και την κρυσταλλένια θάλασσα, απολαμβάνει τις χαρές του καλοκαιριού, κολύμπι και ψάρεμα. Τα γαστρονομικά εδέσματα είναι μια άλλη απόλαυση. Για τον επισκέπτη ψάρια της ώρας, φρέσκος αστακός και νοστιμότατες αστακομακαρονάδες είναι μερικοί μόνο γευστικοί πειρασμοί. Υπάρχουν αρκετά ενοικιαζόμενα δωμάτια, εστιατόρια, ουζερί, μεζεδοπωλεία, σούπερ μάρκετ, καφετέριες, μπαρ, καθώς και Πολυδύναμο Ιατρείο, εξοπλισμένο με τηλεϊατρική, συνδεδεμένο με το Σισμανόγλειο Νοσοκομείο Αθηνών. Για τα έκτακτα περιστατικά υπάρχει το υπερσύγχρονο ελικοδρόμιο.
Οι Φούρνοι απέχουν 30 λεπτά με το πλοίο από τον Άγιο Κήρυκο Ικαρίας και από τη Σάμο 1 ώρα, από το κοντινότερο Καρλόβασι.
