Η Φολέγανδρος είναι ένα ηλιόλουστο καλωσόρισμα. Ανάμεσα στο καλωσόρισμα του ερχομού και στην «καλή αντάμωση» του αποχαιρετισμού σμίγουν οι άνθρωποι που χρόνια τώρα έρχονται και ξανάρχονται και έχουν αποκτήσει δεσμούς με τον τόπο και τους κατοίκους του.
Μετά την άφιξη στο λιμάνι του Καραβοστάση η Φολέγανδρος θα αρχίσει να ξεδιπλώνει τις ομοφιές της σιγά σιγά. Δεν έχετε παρά να περιπλανηθείτε στα πλακόστρωτα της Χώρας και στα στενά του Κάστρου, να ανεβείτε στο βράχο της Παναγίας με την πανοραμική θέα στο Αιγαίο, να κολυμπήσετε στις ερημικές ή στις πολυσύχναστες παραλίες της, να εξερευνήσετε τη φύση μέσα από τα μονοπάτια που διατρέχουν κάθε γωνιά του νησιού.
Αξίζει να γευτείτε το σπιτικό, παραδοσιακό φαγητό στη Χώρα, στον Καραβοστάτη, στην Αγκάλη ή στην Άνω Μεριά και να διασκεδάσετε τις νύχτες με ρακόμελα στις πλατείες της Χώρας.
Η Φολέγανδρος ανήκει στις νοτιοδυτικές Κυκλάδες. Έχει μέγιστο ύψος 455 μέτρα, έκταση 32 τετραγωνικά χιλιόμετρα και αριθμεί γύρω στους 650 κατοίκους. Απέχει από τον Πειραιά 104 ναυτικά μίλια.
Η Χώρα
Ο παραδοσιακός οικισμός της Χώρας είναι χτισμένος σε υψόμετρο περίπου 200 μέτρα πάνω από τη θάλασσα και απέχει 3,4 χιλιόμετρα από τον Καραβοστάση. Οι πλακόστρωτοι δρόμοι και τα σοκάκια, οι πολλές και συνεχόμενες πλατείες, που είναι μοναδικό οικιστικό χαρακτηριστικό σε όλες τις Κυκλάδες, τα φροντισμένα σπίτια με τις μικρές ασπρισμένες αυλές και το Κάστρο, είναι τα κύρια χαρακτηριστικά της Χώρας.
Ο περίπατος στα στενά της Χώρας γίνεται ελεύθερα, αφού δεν επιτρέπεται η διέλευση τροχοφόρων. Η στάθμευση γίνεται σε ευρύχωρα πάρκινγκ, έξω από τον οικισμό.
Η θέα της βόρειας, απόκρημνης πλευράς του Κάστρου στην πλατεία της Πούντας, η μεσημεριανή ανάπαυλα στη σκιά της πλατείας των Ντουνάβηδων και η βραδινή ζωντάνια της πλατείας της Πιάτσας συνθέτουν την εικόνα που σχηματίζει ο επισκέπτης στην πρώτη επαφή με τη Χώρα.
Το Κάστρο
To Κάστρο είναι το παλιό κομμάτι της Χώρας. Πρόκειται για έναν μεσαιωνικό οικισμό που χτίστηκε για να προστατεύει τους ανθρώπους του νησιού από τις εχθρικές επιδρομές. Από τότε μέχρι σήμερα κατοικείται χωρίς διακοπή. Η βορεινή του πλευρά είναι χτισμένη στο χείλος του γκρεμού. Τα σπίτια, αρκετά από τα οποία μετρούν πάνω από δέκα αιώνες ζωής, είναι κατοικημένα και σε καλή κατάσταση.
Η Παναγία
Είναι η μεγαλύτερη εκκλησία της Φολέγανδρου, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Βρίσκεται σκαρφαλωμένη στο βράχο πάνω από τη Xώρα και είναι χτισμένη κατά πάσα πιθανότητα στη θέση αρχαίου ναού, οικοδομικό υλικό του οποίου χρησιμοποιήθηκε για την ανέγερση της. Στον αυλόγυρο και στο εσωτερικό του ναού θα δείτε αρχαίες επιγραφές, γλυπτά και βάσεις αγαλμάτων. Ο ναός υπήρξε καθολικό γυναικείας μονής. Υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή του 1687 που αναφέρεται στην ανακαίνιση του ναού. Η εκκλησία πήρε τη σημερινή μορφή της κατά την ανακατασκευή που ξεκίνησε το 1816 και τελείωσε το 1821.
Η εικόνα της Παναγίας που φυλάσσεται στην εκκλησία, συνδέεται με πειρατικές ιστορίες και θρύλους της Φολεγάνδρου. Σύμφωνα με το παλιό φολεγανδρίτικο έθιμο, το Πάσχα γίνεται περιφορά της εικόνας σε όλα τα σπίτια του νησιού.
Ο Καραβοστάσης
Είναι το λιμάνι της Φολέγανδρου. Ο τόπος είναι ήρεμος και προσφέρεται για μπάνιο και ξεκούραση.
Η κύρια παραλία του Καραβοστάση είναι τα Χοχλίδια, οικογενειακή παραλία, υπάρχουν όμως τριγύρω διάφορες μικρές απομονωμένες παραλίες. Από το μόλο ξεκινάει ο κεντρικός δρόμος ο οποίος οδηγεί στη Χώρα και στην Άνω Μεριά διασχίζοντας κατά μήκος όλο το νησί, καθώς και ο παραλιακός δρόμος για τον οικισμό Αιβάδι που περνάει από όλες τις αμμουδιές, νότια του λιμανιού. Στο μόλο βρίσκεται και η αφετηρία του λεωφορείου για τη Χώρα. Από τον Καραβοστάση ξεκινούν το καλοκαίρι καθημερινά τουριστικά καραβάκια που μεταφέρουν τους επισκέπτες για μπάνιο στις παραλίες. Τα ίδια σκάφη κάνουν συγκεκριμένες ημέρες την εβδομάδα τον περίπλου του νησιού.
Η Άνω Μεριά
Ο δεύτερος μεγάλος οικισμός της Φολεγάνδρου απλώνεται στη βορειοδυτική άκρη του νησιού καλύπτοντας μια απόσταση μήκους 3 χιλιομέτρων. Πρόκειται για ένα γνήσιο χωριό, όπου το μοντέλο ζωής παραμένει σε μεγάλο βαθμό αγροτικό. Ο τύπος σπιτιού στην Άνω Μεριά , η λεγόμενη θεμωνιά, δεν είναι απλά κατοικία αλλά μικρή αυτόνομη αγροτική και κτηνοτροφική μονάδα η οποία ανταποκρινόταν στις ανάγκες της κλειστής αγροτικής οικονομίας που κυριαρχούσε μέχρι πριν λίγα χρόνια στο χωριό. Στο ανεμοδαρμένο και άνυδρο αυτό μέρος, κάτω από αντίξοες καιρικές συνθήκες, τα περισσότερα νοικοκυριά καλύπτουν ακόμα και σήμερα τις ανάγκες τους σε γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα. Η αρχιτεκτονική ιδιομορφία του χωριού, η διατήρηση των παραδόσεων από τους κατοίκους του και η λιτότητα στον τρόπο ζωής τους καθιστούν την Άνω Μεριά ένα από τα πιο αυθεντικά χωριά των Κυκλάδων.
Παραλίες
Ικανοποιώντας ποίκιλα γούστα, η Φολέγανδρος προσφέρει ερημικές αμμουδιές αλλά και παραλίες με ταβέρνες, όπου μπορεί κανείς να γευτεί φρέσκο ψάρι πάνω στην άμμο. Η σκιά κάτω από τα αρμυρίκια, τα διάφανα νερά, καθώς και οι βυθοί με τη χαρακτηριστική πράσινη πέτρα της Φολεγάνδρου συναντώνται στις παραλίες του νησιού, προσδίδοντας τα ιδιαίτερα , γνωρίσματα της παράκτιας ομορφιάς του. Οι πιο δήμοφιλείς από αυτές είναι: τα Χοχλίδια, η Βάρδια, το Πουντάκι, το Λιβάδι, το Κάτεργο, η Αγκάλη, ο Άγιος Νικόλαος, το Λιβαδάκι, το Αμπέλι και ο Άγιος Γεώργιος.
Στις παραλίες φτάνει κανείς με τουριστικά καραβάκια, αυτοκίνητο ή λεωφορείο. Για τις πιο απομονωμένες αμμουδιές προτιμήστε το περπάτημα. Η Φολέγανδρος είναι ιδανικός τόπος για πεζοπορία: τα μονοπάτια ανάμεσα στις ξερολιθιές περνούν από παλιούς μύλους, εγκαταλελειμμένες θεμωνιές, ερημικά ξωκλήσια και διασχίζουν όλο το νησί.
Μονοπάτια
Παρά την περιορισμένη έκταση του νησιού, το καλοδιατηρημένο δίκτυο των παλαιών μονοπατιών του προσελκύει τον οδοιπόρο περιηγητή, ώστε να διαπιστώσει τον πλούτο της ιστορικής φυσιογνωμίας της Φολεγάνδρου. Το επιλεγμένο δίκτυο μονοπατιών, συνολικού μήκους 20 χιλιομέτρων, διατρέχει μεγάλο μέρος της φολεγανδρίτικης υπαίθρου και συγκροτεί τις Διαδρομές Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος, οι οποίες διασχίζουν σημεία ή καταλήγουν σε προορισμούς ξεχωριστής ιστορικής-πολιτιστικής ή περιβαλλοντικής σημασίας. Οι Διαδρομές αυτές είναι οι εξής:
α. Χώρα - Σταυρός - Χριστός - Φηρά - Αγκάλη
β. Άνω Μεριά - Αγ. Ιωάννης ο Ελεήμονας – Μάρμαρο- Άγιος Νικόλαος - Αγκάλη
γ. Άνω Μεριά - Άγιος Ανδρέας -Άγιος Γεώργιος – Λυγαριά - Ζωοδόχος Πηγή (Χρυσοπηγή).
δ. Άνω Μεριά (Ταξιάρχης) - Άγιος Παντελεήμονας - Αμπέλι.
ε. Άνω Μεριά (Ταξιάρχης)- Λειβαδάκι- Φάρος Ασπρόπουντας- Άνω Μεριά (Μύλοι)
