Συνέντευξη: Έφη Τουφεξή
Η ακαδημαϊκός και ερευνήτρια Ευαγγελία Τσιάννη μελετά σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο τις διαδικασίες που εμπλέκονται στον καρκίνο και στο διαβήτη και παράλληλα αναζητά την εύρεση ουσιών για τη θεραπεία τους. Άνθρωπος του αποτελέσματος κι όχι των συνταγών, αποφεύγει επισταμένως στις απαντήσεις της να χρησιμοποιήσει τη λέξη «ανακάλυψα», ενώ απαντά διπλωματικά με ένα «ίσως». Τα ευρήματά της από το εργαστήριό της στο Πανεπιστήμιο Βrock της πόλης St. Catharines, του Καναδά, πρέπει πρώτα να περάσουν από μια σειρά κλινικών δοκιμών για να γίνει το «ίσως», απτή απόδειξη, μας εξηγεί. Το δικό της «πέρασμα» στην έρευνα έγινε όταν τα κύτταρα της προσωπικής της ανησυχίας την έστρεψαν μετά τις σπουδές της στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο στην Αγγλία για μεταπτυχιακό στη φυσιολογία. Καταξιωμένη ερευνήτρια σήμερα, έχει πολλές διεθνείς δημοσιεύσεις και παρουσιάσεις στο ενεργητικό της, όλα αποτέλεσμα επίπονης προσπάθειας και σκληρής δουλειάς. Άλλωστε γεννημένη στην αγροτική Βαλανίδα Ελασσόνας ξέρει καλά από αυτή!
Από τη Βαλανίδα Ελασσόνας… συμμετέχουσα στα σημαντικότερα διεθνή επιστημονικά συνέδρια γενικής βιολογίας, διαβήτη και καρκίνου! Πόσο δύσκολη ήταν η διαδρομή σας και τι πιστεύετε ότι ήταν εκείνο που σας έκανε να ξεχωρίσετε η σκληρή δουλειά, το ένστικτο της ερευνήτριας, η τύχη;
Όσο κανείς καταρτίζεται, συλλέγει γνώσεις, εξειδικεύεται επιστημονικά τόσο πιο απαιτητική είναι η διαδρομή του στον επαγγελματικό στίβο. Μετά τις σπουδές στο τμήμα Επιστημών Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, προϋπόθεση για την υλοποίηση μεταπτυχιακών σπουδών στο εξωτερικό, ήταν η απόκτηση υποτροφίας. Για το σκοπό αυτό μελέτησα ένα χρόνο, διαγωνίστηκα στις πανελλήνιες εξετάσεις του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών και απέκτησα την υποτροφία που μου άνοιξε το δρόμο για σπουδές στο εξωτερικό. Κοπιαστικές οι μεταπτυχιακές σπουδές φυσιολογίας στο αγγλικό Πανεπιστήμιο University College London, ομοίως και οι διδακτορικές αργότερα στο Πανεπιστήμιο Τορόντο του Καναδά, όπου συχνά τα πειράματά μου στα εργαστήρια ολοκληρώνονταν μετά τις 2 το βράδυ.
Στη σκληρή δουλειά άλλωστε είχα μάθει από παιδί. Μεγάλωσα σε ένα αγροτικό χωριό, όπου η κύρια απασχόληση των κατοίκων του ήταν η παραγωγή καπνού. Θυμάμαι ότι εγώ και τα αδέρφια μου κι όλα σχεδόν τα παιδιά του χωριού δουλεύαμε στα χωράφια όλο το καλοκαίρι. Η εργώδης προσπάθεια σε συνδυασμό με τη συμπαράσταση της οικογένειάς μου καθόρισαν και όρισαν την επαγγελματική μου πορεία. Καταλυτική και η συμβολή της μητέρας μου, η οποία πάντα με ενθάρρυνε λέγοντας: «Βάλε στόχο στη ζωή σου. Δούλεψε σκληρά και μη φοβάσαι. Μην το βάζεις κάτω, θα τα καταφέρεις!». Αρωγός δίπλα μου, σε όλη την πορεία μου βρίσκεται και ο σύζυγός μου, ο οποίος μου συμπαραστέκεται και με παροτρύνει να συνεχίζω.
Πότε άρχισε η έρευνά σας και ποια είναι τα ερευνητικά σας αντικείμενα;
Η έρευνα μπήκε στη ζωή μου με τις μεταπτυχιακές σπουδές που ξεκίνησαν το 1989. Η επιστημονική μου έρευνα επικεντρώνεται στην κυτταρική βιολογία σε δύο διαφορετικά πεδία: του διαβήτη και του καρκίνου. Για την καλύτερη κατανόηση σημειώνω ότι στο διαβήτη τύπου 2 τα μυϊκά κύτταρα δεν αντιδρούν στην ινσουλίνη (αντίσταση ινσουλίνης) και αυτό επιφέρει υπεργλυκαιμία. Στο εργαστήριό μου, στο Πανεπιστήμιο Brock, στον Καναδά, με την ερευνητική μου ομάδα, προσπαθούμε, χρησιμοποιώντας μυϊκά κύτταρα, ν’ αντιληφθούμε και να αποκωδικοποιήσουμε σε μοριακό επίπεδο τους μηχανισμούς που εμπλέκονται στην αντίσταση της ινσουλίνης. Εξετάζουμε επίσης τη δράση διαφόρων ουσιών. Ειδικότερα προσπαθούμε να εντοπίσουμε ουσίες που επιδρούν στο μυϊκό ιστό όπως η ινσουλίνη ή να συνδράμουν στη δράση της ή ακόμα και να την αυξάνουν.
Το δεύτερο σκέλος του ερευνητικού μου ενδιαφέροντος εστιάζεται στη θεραπεία του καρκίνου. Χρησιμοποιώντας ανθρώπινα καρκινικά κύτταρα προσπαθούμε να αντιληφθούμε τους μηχανισμούς με τους οποίους αυτά πολλαπλασιάζονται και να βρούμε ουσίες που αποτρέπουν τον πολλαπλασιασμό τους και μειώνουν τα ποσοστά της επιβίωσή τους.
Στις έρευνές σας έχετε κάνει μια σπουδαία ανακάλυψη που θα μπορεί να δώσει ελπίδα στην ιατρική;
Ελπιδοφόρα είναι τα αποτελέσματα ερευνών μας για μια ουσία τη ρεσβερατρόλη (resveratrol), η οποία βρίσκεται στη φλούδα του σταφυλιού και στο κόκκινο κρασί και επιδρά θετικά, ενισχύοντας τη δράση της ινσουλίνης. Τα πορίσματα μελετών πολλών ερευνητών ανά τον κόσμο, συγκλίνουν ότι η ρεσβερατρόλη ίσως μπορέσει να χρησιμοποιηθεί για τη θεραπεία του διαβήτη. Και λέω «ίσως» γιατί οι περισσότερες μελέτες και τα πειράματά μας μέχρι τώρα έχουν εφαρμοστεί σε κύτταρα ή σε ζώα. Απαιτούνται, λοιπόν, εκτεταμένες κλινικές δοκιμές σε υγιείς ανθρώπους, αλλά και ασθενείς με διαβήτη, πριν μια ελπιδοφόρα ουσία, αποδειχθεί ότι μπορεί να χορηγηθεί ως θεραπευτικό φάρμακο κατά του διαβήτη.
Παράλληλα στραφήκαμε στην έρευνα μια άλλης ουσίας που βρίσκεται σε γκρέιπφρουτ, πορτοκάλια και λεμόνια και εμφανίζει θετικές επιδράσεις στα μυϊκά κύτταρα. Και επιπλέον εξετάζοντας κύτταρα του καρκίνου του πνεύμονα και του προστάτη καταλήξαμε με τους συνεργάτες μου ότι η ρεσβερατρόλη έχει αντικαρκινική δράση.
Αναφερθήκατε σε ουσίες των φρούτων και του κρασιού που δρουν ενισχυτικά στην αντιμετώπιση των διαβήτη και καρκίνου. Κρασί και φρούτα δύο βασικά είδη της δικής μας μεσογειακής διατροφής. Μήπως τελικά η σωστή διατροφή με την άσκηση βοηθούν σημαντικά τον οργανισμό;
Ασφαλώς η σωστή διατροφή και ιδιαίτερα η μεσογειακή, η αποφυγή κατανάλωσης έξτρα θερμίδων με τη μείωση μεγάλων ποσοτήτων φαγητού έχουν θετικά αποτελέσματα στην υγεία. Μην λησμονούμε άλλωστε ότι η παχυσαρκία, αρρώστια - μάστιγα της εποχής μας, αυξάνει τον κίνδυνο ανάπτυξης ασθενειών όπως ο διαβήτης και ο καρκίνος. Η άσκηση είναι επίσης σημαντικότατος παράγοντας που βελτιώνει τη λειτουργία του ανθρώπινου οργανισμού και ενισχύει την υγεία του. Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν: «Παν μέτρον άριστον». Τη σοφία αυτού του ρητού επικαλούμαι συχνά στους φοιτητές μου.
Σε ποιο στάδιο πιστεύετε ότι βρίσκεται η έρευνα για την οριστική θεραπεία του καρκίνου;
Ο καρκίνος είναι μια πολύπλοκη αρρώστια. Τα καρκινικά κύτταρα προσπαθούν να αντιστέκονται στη χημειοθεραπεία και την ακτινοθεραπεία, να βρουν τρόπο να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν. Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι όλοι οι τύποι καρκίνου δεν είναι ίδιοι, δηλαδή, ο μηχανισμός σε μοριακό και κυτταρικό επίπεδο που οδήγησε στην εμφάνιση καρκίνου του μαστού δεν είναι ταυτόσημος με εκείνον που οδήγησε στην εμφάνιση του καρκίνου του πνεύμονα ή του προστάτη. Ομοίως όλοι οι ασθενείς δεν αντιδρούν το ίδιο στη λήψη ενός συγκεκριμένου φαρμάκου. Αντιλαμβάνεστε, λοιπόν, ότι η θεραπεία του καρκίνου δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μέσω έρευνας και μελέτης όμως, αναζητούμε και προσθέτουμε ολοένα και περισσότερα καινούργια στοιχεία σχετικά με τη συμπεριφορά των καρκινικών κυττάρων κι έχουμε ήδη καταφέρει να καταπολεμήσουμε συγκεκριμένους τύπους καρκίνου, εφόσον η διάγνωσή τους γίνεται έγκαιρα.
Ελπίζω ότι η γνώση που αποκτούμε καθημερινά θα αποτελέσει το μελλοντικό όπλο μας για να αντιμετωπίσουμε και να εξαλείψουμε και τις πιο δύσκολες μορφές καρκίνου.
Υπάρχει μια φημολογία που υποστηρίζει ότι το φάρμακο του καρκίνου έχει ήδη βρεθεί, αλλά οι φαρμακοβιομηχανίες εμποδίζουν την ευρεία εφαρμογή του, ώστε να χειραγωγούν τον ασθενή ενισχύοντας την πολυφαρμακία και εξυπηρετώντας τα δικά τους οικονομικά συμφέροντα; Ποια είναι η γνώμη σας;
Δεν υιοθετώ αυτή τη φημολογία κι όπως προανέφερα ο καρκίνος είναι μια εξαιρετικά σύνθετη αρρώστια για την οποία έχουμε ελλιπή γνώση και όσα περισσότερα επενδύουμε στην ποιοτική έρευνα τόσο η γνώση μας διευρύνεται και η πιθανότητα να βρούμε διεξοδική λύση αυξάνεται.
Πώς είναι η ζωή του ερευνητή;
Δύσκολη, αλλά καθόλου μονότονη. Σαν πανεπιστημιακή καθηγήτρια και ερευνήτρια νιώθω ότι διαρκώς διευρύνω τους ορίζοντες μου. Το αρχαίο απόφθεγμα του Σόλωνα: «Γηράσκω αεί διδασκόμενη», εφαρμόζεται ιδανικά στην περίπτωσή μου.
Πιστεύετε ότι η Ελλάδα έχει υποδομές για ν’ αναπτυχθούν οι ιατρικές καινοτομίες;
Δεν έχω εργαστεί σε ελληνικό ερευνητικό κέντρο ή Πανεπιστήμιο, ώστε να έχω ιδία άποψη. Τα τελευταία χρόνια οι προερχόμενες από την Ελλάδα επιστημονικές δημοσιεύσεις έχουν αυξηθεί, απόδειξη, θέλω να πιστεύω, ότι τα πανεπιστημιακά εργαστήρια της Ελλάδας διαθέτουν τις υποδομές για έρευνα και ανάπτυξη ιατρικών καινοτομιών.
Λένε ότι η ασθένεια είναι η τέλεια λύση που βρίσκει ο εγκέφαλος στο πρόβλημα των εσωτερικών συγκρούσεων…
Άνθρωποι χωρίς εσωτερικές συγκρούσεις με απόλυτη ψυχική ηρεμία και ισορροπία στη ζωή τους έχουν πιθανότητες να νοσήσουν από καρκίνο, διαβήτη κ.ά. Ο ανθρώπινος οργανισμός, σώμα και μυαλό, είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη μηχανή. Παράγοντες γενετικοί και περιβαλλοντικοί δύνανται να επηρεάσουν δυσμενώς τμήματα αυτής της θαυμάσιας μηχανής, η δυσλειτουργία της οποίας καταλήγει στην ασθένεια. Όσα περισσότερα μαθαίνουμε για τον ανθρώπινο οργανισμό τόσο αντιλαμβανόμαστε την ομορφιά της λειτουργίας του και διαπιστώνουμε ότι οφείλουμε να τον προσέχουμε!
