Συνέντευξη: Χαρίκλεια Βλαχάκη
Ο έγκριτος Λαρισαίος ποινικολόγος κ. Ιωάννης Διαμαντής με περισσότερα από 50 χρόνια θητείας στη μάχιμη δικηγορία ήταν από εκείνους που μαζί με άλλους νομικούς, από το 1980 κυρίως και μετά, οπότε ξεκίνησε μια προσπάθεια αναμόρφωσης του δικονομικού και ποινικού συστήματος, αγωνίστηκαν να καθιερωθεί ο θεσμός των αδειών στις φυλακές, θεωρώντας τες απαραίτητες του σύγχρονου και ανθρωποκεντρικού σωφρονιστικού συστήματος. Σήμερα, αποτιμώντας την πορεία και την εξέλιξή του, κρίνει το θεσμό επιτυχημένο και παράλληλα εστιάζει στα σημεία όπου μπορεί να βελτιωθεί.
* Κύριε Διαμαντή, η πρόσφατη απόδραση του Χριστόδουλου Ξηρού αλλά και οι τρανταχτές περιπτώσεις βαρυποινιτών που στο παρελθόν εκμεταλλεύτηκαν τον θεσμό, πυκνώνουν το τελευταίο διάστημα τις δημόσιες συζητήσεις σχετικά με τον τρόπο χορήγησης των αδειών. Ποια είναι η δική σας γνώμη;
- Σίγουρα πρόκειται για μια προβληματική ιστορία, την οποία πρέπει να αντιμετωπίσουμε με ιδιαίτερη προσοχή και σίγουρα όχι βεβιασμένα υπό την πίεση πρόσφατων εξελίξεων, όπως η απόδραση Ξηρού. Οι στατιστικές είναι ενθαρρυντικές και δείχνουν ότι η ακόμη και η υπό προϋποθέσεις ελευθερία, η κοινωνική θαλπωρή και η απαντοχή της οικογένειας είναι ζωτικής σημασίας για τον σωφρονισμό.
Η μελέτη περιπτώσεων μη επιστρεφόντων απέδειξε ότι τις περισσότερες φορές δημιουργήθηκαν τέτοιες συνθήκες στο κοινωνικό και κυρίως το οικογενειακό περιβάλλον που τους απέτρεψαν από το να επιστρέψουν. Συνθήκες όπως μια κυριολεκτική οικονομική κατάρρευση της οικογενείας που ανάγκασε τον κρατούμενο να αναζητήσει δουλειά, διακινδυνεύοντας τη σύλληψή του.
Άλλες φορές υπάρχουν οικογενειακά δράματα, παιδιά που μένουν μόνα τους πίσω, περιπτώσεις κρατουμένων που αγωνίζονται και αγωνιούν. Οφείλουμε λοιπόν να εξετάζουμε τα δεδομένα ανθρώπινα και σίγουρα όχι γενικά και αφοριστικά. Κάποιες εξαιρέσιμες περιπτώσεις, θα πρέπει να είναι εξαιρέσιμες και στη συνείδησή μας. Ας μην ξεχνάμε ότι η πολιτεία δεν στοχεύει στην εξόντωση των κρατουμένων, οπότε η κράτηση ενός προσώπου στη φυλακή όσο μεγάλη και αν είναι η απαξία των πράξεων για τις οποίες έχει καταδικαστεί, έχει ως απώτερο σκοπό τη λειτουργική επανένταξή του στον κοινωνικό ιστό.
* Σε τι εξυπηρετεί ο θεσμός των αδειών;
- Όπως προείπα και σύμφωνα με τον Σωφρονιστικό Κώδικα στην επανένταξη του κρατουμένου στον κοινωνικό βίο μετά την απόλυσή του καθώς και στην αποτροπή διάφορων ανωμάλων καταστάσεων που δημιουργούνται εντός του καταστήματος. Μέσα στη φυλακή υπάρχουν πολλοί νέοι άνθρωποι οι οποίοι έχουν ανάγκη σεξουαλικής συνεύρεσης. Προσωπικά γνωρίζω περιπτώσεις κρατουμένων οι οποίοι έπειτα από μεγάλη παραμονή στη φυλακή κατέστησαν ανίκανοι. Υπάρχουν επίσης βιασμοί ανδρών και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να μας ενέχει με αγωνία.
* Παρ' όλα αυτά, με τη σειρά μου θα σας θέσω το ερώτημα που έθεσαν συμπολίτες μας συζητώντας για τον θεσμό των αδειών. Γιατί να βγει έξω ο δολοφόνος; Ο παιδοκτόνος και οποιοσδήποτε άλλος καταδικασμένος για στυγερά εγκλήματα;
- Γιατί η πολιτεία δεν αποβλέπει στην εξόντωση ακόμη και του μεγαλύτερου εγκληματία. Αρκεί βέβαια να υπάρχει μια διάγνωση ότι αυτός είναι ευεπίφορος σε σωφρονισμό. Οι προϋποθέσεις που μπαίνουν από το νόμο είναι ικανές για να εφαρμοσθεί ο θεσμός σωστά ως στοιχείο σωφρονισμού, ενώ η χορήγησή τους ακόμη και στις περιπτώσεις του μεγαλύτερου εγκλήματος που είναι η ανθρωποκτονία εκ προθέσεως, θα πρέπει να γίνεται- όπως άλλωστε προβλέπεται στο Σωφρονιστικό Κώδικα- οπωσδήποτε με φειδώ. Προκειμένου δε να καταλάβει κάνεις την πραγματική μεταμέλεια ή όχι ενός κρατουμένου που αιτείται αδείας, ο χρόνος είναι μια εξαιρετικά σημαντική παράμετρος. Η πείρα με έχει διδάξει ότι εάν ένας κατάδικος, με διαρκή εγκλεισμό στη φυλακή για πάνω από δέκα χρόνια, καταφέρει να μην δημιουργήσει κανένα πρόβλημα, ή θα πρέπει να είναι μετανιωμένος ή θα πρέπει να έχει αρχίσει να μπαίνει στη χορεία των οσίων. Έχει γίνει δηλαδή, άλλου είδους άνθρωπος, τόσο έχει μεταμεληθεί.
«Εχουσιν γνώσιν οι φύλακες» λοιπόν για το ποιον έχουν απέναντι τους. Παρατηρούμε βέβαια ότι η περίπτωση Ξηρού, γεννά κάποια ερωτηματικά κυρίως για την πληθώρα των αδειών που έλαβε, ωστόσο η έρευνα σχετικά με τις ευθύνες που πρέπει να αποδοθούν, είναι σε εξέλιξη. Σαφώς πρόκειται για ένα σημαντικό γεγονός, όπως και άλλες περιπτώσεις κρατουμένων που καταπάτησαν τους όρους αδείας, τις οποίες πρέπει να εξετάσουμε προκείμενου να βελτιώσουμε το θεσμικό πλαίσιο. Ίσως μια από τις προτάσεις που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν προς αυτή την κατεύθυνση, είναι το θέμα της παρακολούθησης του κρατουμένου που βρίσκεται σε άδεια, τόσο από τις αστυνομικές αρχές όσο και από ψυχολόγο ή κοινωνική λειτουργό στα πρότυπα του συστήματος Μπόρσταλ στην Αγγλία, που έπαιξε σημαντικό ρόλο στον σωφρονισμό. Δεν θεωρώ ότι κάτι τέτοιο αποτελεί στέρηση της- προσωρινής- ελευθερίας του κρατουμένου. Τουναντίον είναι ένας τρόπος εποικοδομητικής αντιμετώπισης της κατάστασης προκειμένου να τον προτρέψει στην επιστροφή. Κάτι τέτοιο υπάρχει και σήμερα στα γενικά καθήκοντα τις αστυνομίας, θεωρώ ωστόσο πως θα πρέπει να συμπεριληφθεί και στις διατάξεις περί θεσμού των αδειών.
Η ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΞΗΡΟΥ ΑΝΟΙΞΕ ΤΗ ΣΥΖΗΤΗΣΗ ΓΙΑ ΤΙΣ ΑΔΕΙΕΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΟΥΜΕΝΩΝ
Ελευθερία με δόσεις
Πρόσφατα ο Χριστόδουλος Ξηρός, το 2006 ο καταδικασθείς τετράκις σε ισόβια για πέντε δολοφονίες, τρεις απόπειρες ανθρωποκτονίας, ένοπλες ληστείες, συμπλοκές και σωρεία άλλων εγκληματικών πράξεων Μιχάλης Μακρυγιάννης, το 2001 ο οκτώ φορές καταδικασμένος σε ισόβια Χ. Παπαδόπουλος αρχηγός της περιβόητης «εταιρείας Δολοφόνων» και στη δεκαετία του '90, ο μεγαλέμπορος ναρκωτικών Αντέμ Χουσεΐνογλου. Όλοι τους αποτελούν τρανταχτές περιπτώσεις βαρυποινιτών οι οποίοι, εκμεταλλευόμενοι τον θεσμό των αδειών, αποφάσισαν να... επιμηκύνουν επ' αόριστον την υπό όρους ελευθερία τους συνεχίζοντας μάλιστα- κάποιοι από αυτούς- την εγκληματική τους δράση.
Την ίδια στιγμή τα στατιστικά στοιχεία καταδεικνύουν ότι ποσοστό 98.5% των κρατουμένων στους οποίους έχει χορηγηθεί άδεια, επιστρέφει στη φυλακή, αποδεικνύοντας τη θετική επίδραση του θεσμού στη σωφρονιστική διαδικασία.
Η κοινωνία ωστόσο εμφανίζεται διχασμένη, διατυπώνοντας εύλογα ερωτήματα σχετικά με τον τρόπο χορήγησης των αδειών και το ποιοι τελικά θα πρέπει να είναι οι δικαιούχοι. Γιατί λοιπόν το σωφρονιστικό σύστημα δίνει το δικαίωμα σε καταδικασθέντες για στυγερά εγκλήματα ή άλλα βαριά αδικήματα του ποινικού κώδικα να απολαμβάνουν την- έστω και με δόσεις- ελευθερία;
ΣΩΦΡΟΝΙΖΩ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΣΥΝΕΤΙΖΩ
Ο ισχύων σήμερα Σωφρονιστικός Κώδικας (ν. 2776/1999), όπως θεσπίστηκε έπειτα από μακρόχρονη νομοθετική επεξεργασία, θεωρεί τη φυλάκιση ποινή καθεαυτή που αφορά αποκλειστικά και μόνο στον περιορισμό της ελευθερίας του κρατουμένου, χωρίς να θίγει τη φυσική του ακεραιότητα, την ανθρώπινη αξία και τα βασικά ατομικά, αστικά, κοινωνικά και πολιτικά του δικαιώματα. Με πιο απλά λόγια, η κράτηση ενός προσώπου στη φυλακή, όσο μεγάλη και αν είναι η απαξία των πράξεων για τις οποίες έχει καταδικαστεί, νομιμοποιείται εφόσον τηρούνται οι σωφρονιστικοί κανόνες αλλά και εφόσον στοχεύει στην λειτουργική επανένταξη του ατόμου στον κοινωνικό ιστό.
Από ποικίλες έρευνες στην Ελλάδα και διεθνώς, προκύπτει ότι ο ποινικός εγκλεισμός, ως θεσμός στερητικός της ελευθερίας, επηρεάζει άμεσα την οικογενειακή και επαγγελματική ζωή των κρατουμένων, τόσο κατά τη διάρκεια της φυλάκισης όσο και μετά την απόλυσή τους. Δημιουργεί ρήγμα στις προσωπικές και κοινωνικές τους σχέσεις δυσχεραίνει την επιστροφή στην αγορά εργασίας και αφήνει πάντα ανοιχτό το ενδεχόμενο υποτροπής. Εδώ λοιπόν έρχεται η πολιτεία να προλάβει τις αρνητικές εξελίξεις του εγκλεισμού, θεσπίζοντας διατάξεις που αφορούν στην επανένταξη των φυλακισμένων. Συγκεκριμένα στο άρθρο 51 του Σωφρονιστικού Κώδικα, προβλέπεται η τακτική και απρόσκοπτη επικοινωνία του κρατουμένου με το οικογενειακό και το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον και εντάσσονται οι ρυθμίσεις για τις άδειες εξόδου από τις φυλακές, με στόχο την ταχύτερη και ομαλότερη προσαρμογή τους στην κοινωνική ζωή, μετά την απόλυση.
Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΔΕΙΩΝ
Οι άδειες διακρίνονται σε τακτικές, έκτακτες και εκπαιδευτικές. Οι τακτικές άδειες χορηγούνται όταν ο κατάδικος έχει εκτίσει το 1/5 της ποινής του και η κράτηση έχει διαρκέσει τουλάχιστον 3 μήνες. Σε περίπτωση ισοβίων η κράτηση πρέπει να έχει διαρκέσει τουλάχιστον οκτώ έτη. Οι άδειες διαρκούν από μία ως πέντε μέρες. Οι έκτακτες άδειες είναι 24 ωρών και χορηγούνται προς εκπλήρωση οικογενειακών, επαγγελματικών ή άλλων εξαιρετικού χαρακτήρα υποχρεώσεων του κρατουμένου. Οι εκπαιδευτικές άδειες χορηγούνται για τη φοίτηση του κρατουμένου σε σχολές όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης. Σε κάθε περίπτωση οι άδειες ανακαλούνται εφόσον οι κρατούμενοι διωχθούν για νέο αδίκημα ή παραβούν τους όρους χορήγησής τους.
Όπως σημειώνει ο πρόεδρος του Συλλόγου Συμπαραστάσεως Κρατουμένων «Ο Ονήσιμος» κ. Ιωάννης Παπασαραντόπουλος, παρότι σήμερα τα πράγματα είναι καλύτερα από παλαιότερα, το στίγμα της φυλακής εξακολουθεί να υφίσταται και να κατατρέχει τους αποφυλακισμένους. Σε αυτό το πλαίσιο ο θεσμός των αδειών, σε συνδυασμό με άλλους, όπως το δικαίωμα στην εκπαίδευση ή την εργασία, δίνει ουσιαστικά στους φυλακισμένους την ευκαιρία που όλοι δικαιούμαστε. Η τακτική επαφή με την οικογένεια ή φίλους και τον ευρύτερο κοινωνικό περίγυρο- σύμφωνα με τις προβλεπόμενες διατάξεις του Σωφρονιστικού Κώδικα- τους επιτρέπει να αναπτύξουν υγιείς δεσμούς με το περιβάλλον έξω από τη φυλακή και ταυτόχρονα τη δύναμη να εκτίσουν το υπόλοιπο της ποινής τους χωρίς υποτροπές.
Ο ΡΕΣΕΨΙΟΝΙΣΤΑΣ, Ο «ΜΠΕΛΑΜΑΝΑΣ» ΚΑΙ ΤΟ ΨΥΓΕΙΟ ΤΟΥ ΒΛΑΣΤΟΥ
Ιστορίες πίσω από τα κάγκελα
Από ρεσεψιονίστας σε ξενοδοχεία του Πειραιά, διευθύνων σύμβουλος μεγάλης εταιρίας πλαστικών στην Πελοπόννησο και από εκεί σε κρατητήρια και φυλακές στον Κορυδαλλό, την Πάτρα, τη Χαλκίδα, την Κόρινθο, το Ναύπλιο, καταδικασμένος συνολικά με 150 χρόνια, για ακάλυπτες επιταγές και χρέη προς ιδιώτες και το δημόσιο. Η ιστορία του κ. Γρηγόρη Σ. και η αφήγησή της, θυμίζει μυθιστόρημα του Τσιφόρου και είναι πέρα για πέρα αληθινή, πικρή και αναπάντεχη όπως η ίδια η ζωή με τα απρόβλεπτα γυρίσματά της.
«Άνθρωπος-βιτρίνα ήμουν», θα μας πει, «και την πάτησα». «Δεν έχω όμως δικαιολογία. Έπρεπε να το ξέρω, έπρεπε να προσέχω πού βάζω την υπογραφή μου. Η αλήθεια είναι πως, όταν με πλησίασαν για να αναλάβω τη θέση βρισκόμουν σε μια δύσκολη στιγμή. Μόλις είχα χωρίσει, οι ανάγκες της οικογένειας ήταν μεγάλες, τα οικονομικά μου ήταν περιορισμένα και η πίεση από ένα στεγαστικό δάνειο που είχα πάρει, αφόρητη. Βρέθηκαν λοιπόν κάποιοι επιτήδειοι, μου έταξαν μια καλή δουλειά και έναν καλό μισθό και δέχθηκα. Κι έτσι έκαναν κι αυτοί τη δουλειά τους, αφού είχαν την υπογραφή μου και την έβαζαν όπου χρειαζόταν. Όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια όμως, οι άνθρωποι ήταν σπείρα, γνωστοί για τη δράση τους. Τον έναν μάλιστα τον αποκαλούσαν στα δικαστήρια με το παρατσούκλι «μπελαμάνας», η μάνα του μπελά δηλαδή, γιατί όποιος έμπλεκε μαζί του την πάταγε. Την πάτησα κι εγώ. Δεν έχω δικαιολογία», επαναλαμβάνει ξανά και ξανά στη διάρκεια της κουβέντας μας, λες και θέλει να το ξορκίσει.
«Δουλειές με την αστυνομία και το νόμο δεν είχα ποτέ, ούτε με τον υπόκοσμο. Έκανα ένα λάθος, δεν έκλεψα. Έφταιξα όμως και όταν φταις είσαι υποχρεωμένος να πληρώσεις. Εκατόν πενήντα χρόνια μάζεψα. Έδειξα όμως καλή διαγωγή και στα 4 αποφυλακίστηκα. Τι είδα μέσα; Και τι δεν είδα; Δύσκολη η φυλακή. Βρομιά, ψείρες, κοριοί, ξεφτίλισμα ψυχικό. Στον Κορυδαλλό πηγαίναμε να φάμε και έφευγαν τα τσίγκινα τα πιάτα πάνω από τα κεφάλια σαν λεπίδες. Μαχαιρώματα για το τίποτα. Είδα να σφάζουν άνθρωπο μπροστά μου για το τηλέφωνο. Και σήμερα, εξαιτίας του υπερπληθυσμού των κρατουμένων δεν είναι όπως παλιά. Οικονομικοί και ποινικοί, βιαστές, όλοι στο ίδιο καζάνι. Εγώ ευτυχώς, μεγάλος άνθρωπος ήμουν, 64 χρονών, τη ζωή μου την είχα ζήσει, ούτε με ναρκωτικά ασχολούμουν, ούτε με στοιχήματα. Δεν πείραζα κανέναν και δεν με πείραζαν. Έκανα και με τον Βλαστό. «Έλα παππού να σου δώσω το ψυγείο μου, έλα να σε κεράσω έναν καφέ», μου έλεγε. Καλός άνθρωπος. Τώρα εσείς θα μου πείτε εγκληματίας. Καμιά φορά όμως είναι τέτοιες οι συνθήκες της ζωής, που όταν πάρεις τον κατήφορο δεν γυρίζεις πίσω. Έτσι είναι το σύστημα. Το 70% περίπου επιστρέφει στη φυλακή, ιδιαίτερα οι νέοι. Και είναι πολλοί νέοι στις φυλακές. Ιδιαίτερα στους ανήλικους, όπου ακόμη το αίμα βράζει, οι συνθήκες είναι πολύ σκληρές. Τραβούν τα πάνδεινα».
ΟΙ ΑΔΕΙΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΑΥΡΙΟ
«Σε γενικές γραμμές μπορώ να πω ότι έκανα μια καλή φυλακή. Έπαιρνα και τις άδειές μου, πήγαινα στη μάνα μου και στον αδερφό μου. Σημαντικό πράγμα. Να μπορείς να βλέπεις τους δικούς σου, δυο φίλους να πιεις έναν καφέ και να πεις μια κουβέντα. Να έχεις ένα στήριγμα για να μπορέσεις να στρίψεις στην κοινωνία».
Ο κ. Γρηγόρης σήμερα συμπληρώνει δυο χρόνια ελευθερίας, κάνει κάποια μεροκάματα για τα προς το ζην και περιμένει τη μικρή του σύνταξη. «Δεν φοβάμαι», λέει, «από 13 χρόνων δουλεύω, δεν πρόκειται να χαθώ, κι ας μην έχω τις τρεις γλώσσες και τα πτυχία που έχει σήμερα οι νεολαία. Έχω εμπιστοσύνη σε εμένα. Θα τα καταφέρω και με λίγα. Έμαθα πια. Για το στίγμα της φυλακής δεν θα σου πω, αυτό το κουβαλώ στην ψυχή μου. Θα σου πω με τι ευχαριστιέμαι. Λίγο θάλασσα, μια μπυρίτσα, μια ωραία ημέρα. Τόσα θέλει ο άνθρωπος».
