«Η αλλαγή της καθημερινότητας του καθένα μας έχει σαν επακόλουθο εκδηλώσεις ψυχικής καταπόνησης…» τονίζει και σημειώνει πως «σύμφωνα με ελληνικές μελέτες αυτή η ψυχική επιβάρυνση αφορά σε συναισθηματικές διαταραχές, καταθλιπτική διάθεση, σωματοποιημένο άγχος, κρίσεις πανικού, αυξημένα ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ και καπνού, περισσότερα περιστατικά ενδο-οικογενειακής βίας και σε μικρότερες ηλικίες αυξημένη παραμονή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
Η κ. Μαλλιώρη είναι από τις πλέον ειδικούς επιστήμονες, σήμερα στη χώρα μας, για να μας μιλήσει για όσα έχει επιφέρει η αυξανόμενη μείωση των ανθρώπινων αντοχών, απέναντι σε έναν «αόρατο εχθρό», εστιάζοντας στις αιτίες των προβλημάτων και δείχνοντας τον δρόμο αντιμετώπισής τους.
* Κυρία Μαλλιώρη, σύμφωνα με τους επιστήμονες της ψυχικής υγείας, η πανδημία έχει δημιουργήσει μεγάλα προβλήματα στην ψυχολογία των ανθρώπων. Ποια είναι η βασική αιτία που τα πυροδότησε; Πόσο ανησυχητική κρίνετε αυτήν την κατάσταση;
- Από τη διεθνή βιβλιογραφία, αλλά και από τα πρόσφατα ερευνητικά δεδομένα ξέρουμε ότι η πανδημία και οι επιπτώσεις της, όπως τα μέτρα περιορισμού και απομόνωσης, η απώλεια εισοδήματος και κυρίως ο διαρκής φόβος για την υγεία και το μέλλον, έχουν ήδη προκαλέσει σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας ή έχουν επιδεινώσει τα ήδη υπάρχοντα στον γενικό πληθυσμό. Άξιο μελέτης επίσης είναι, το εάν και για ποσό χρονικό διάστημα μπορεί το άτομο να αντέξει μια καθημερινότητα που ήρθε αιφνίδια, συνοδεύεται από ανασφάλεια, άγχος, φόβο, θλίψη, πένθος, αίσθημα μοναξιάς, διαταραχές ύπνου, ή άλλες ψυχικές εκδηλώσεις και παράλληλα είναι «ανοικτού τέλους», δηλαδή δεν είναι εύκολο για τους επιστήμονες να προσδιορίσουν τη χρονική διάρκεια και το είδος των επιβεβλημένων μέτρων.
Στις αιφνίδιες απειλητικές καταστάσεις, όπως και στην πανδημία, κάθε άτομο αντιδρά διαφορετικά. Σημαντικό ρόλο παίζουν τα ατομικά χαρακτηριστικά, η ψυχική ανθεκτικότητα, οι άμεσες ή έμμεσες περιβαλλοντικές συνθήκες, η παροχή εξειδικευμένης βοήθειας, όπου και όταν τη χρειάζεται.
Γνωρίζουμε ότι, κάποιες ομάδες πληθυσμού έχουν υψηλότερο κίνδυνο και χρήζουν ιδιαίτερης προστασίας. Όπως, οι ηλικιωμένοι, άτομα με υποκείμενα νοσήματα, παιδιά και έφηβοι, επαγγελματίες υγείας, ψυχικά ασθενείς, περιθωριοποιημένες ομάδες, άτομα με προβλήματα χρήσης ψυχοδραστικών ουσιών (καπνό, αλκοόλ, άλλες νόμιμες ή παράνομες ουσίες). Η κατάσταση γίνεται δυστυχώς όλο και πιο ανησυχητική, αφενός γιατί σε επίπεδο διαχείρισης δεν έχει δοθεί η προσοχή που αναλογεί στα θέματα των επιπτώσεων της πανδημίας στην ψυχική υγεία και αφετέρου γιατί σε ατομικό επίπεδο τα συμπτώματα, το στίγμα των ψυχικών διαταραχών και η δυσκολία προσβασιμότητας στις ψυχιατρικές υπηρεσίες, συμβάλλουν στην καθυστέρηση αναζήτησης της κατάλληλης βοήθειας».
* Ποιες είναι οι ψυχικές διαταραχές που εμφανίζονται με μεγαλύτερη συχνότητα αυτήν τη χρονική περίοδο;
- «Σε καταστάσεις κρίσεων, σαν αυτή που ζούμε, κάθε άτομο έχει όπως προανέφερα διαφορετικές ψυχικές εφεδρείες και μέσα, για να διαχειριστεί τις άμεσες ή μεσο-μακρο-πρόθεσμες συνέπειες. Όμως η αλλαγή της καθημερινότητας του καθένα μας σίγουρα έχει σαν επακόλουθο εκδηλώσεις ψυχικής καταπόνησης, όπως άγχος, φόβος, εσωτερική ένταση, καταθλιπτική διάθεση, δυσκολία στον ύπνο, διαταραχή μετατραυματικού στρες, ψυχοσωματικά συμπτώματα, κατάχρηση νόμιμων ή και παράνομων ουσιών, εξαρτήσεις που συνδέονται με συμπεριφορές, όπως το διαδίκτυο, ο τζόγος, οι διατροφικές συνήθειες.
Κανένα από τα παραπάνω δεν είναι καταγέλαστο ή επιλήψιμο. Είναι «φυσιολογικές αντιδράσεις» σε φαινόμενα που απειλούν τόσο βίαια όσο και ανεξέλεγκτα την ατομική και συλλογική επιβίωση. Όταν βέβαια οι αντιδράσεις αυτές υπερβούν κάποια όρια, τότε το άτομο χρειάζεται υποστήριξη και εξειδικευμένη συμβουλή. Τον Νοέμβριο του 2020, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «The Lancet Psychiatry» εργασία σχετικά με την αμφίδρομη σχέση του Covid-19 και των Ψυχιατρικών Διαταραχών.
Τα δεδομένα βασίζονταν σε μελέτη, κατά το διάστημα Ιανουάριος-Αύγουστος του 2020 (πρώτο κύμα της πανδημίας), μέσω των ιατρικών φακέλων από 69.800.000 ασθενείς. Από αυτούς οι 62.354 είχαν διάγνωση για Covid-19.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, σε ασθενείς χωρίς προηγούμενο ψυχιατρικό ιστορικό, η νόσηση με Covid-19 συσχετίστηκε με αυξημένη πιθανότητα πρώτης ψυχιατρικής διάγνωσης μέσα σε διάστημα 14-90 ημερών από τη νόσηση. Οι διαγνώσεις αφορούσαν κυρίως αγχώδεις διαταραχές, αϋπνία και άνοια για άτομα πάνω από 65 ετών. Επίσης, άτομα τα οποία είχαν διαγνωσθεί τον τελευταίο χρόνο με κάποια ψυχιατρική διαταραχή είχαν περισσότερες πιθανότητες να νοσήσουν με Covid-19.
O Οργανισμός για την πρόληψη αυτοκτονιών στην Αυστραλία προειδοποιεί για την αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων που δίνουν τέλος στη ζωή τους, εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων και του κοινωνικού αποκλεισμού που προκαλεί η πανδημία του κορονοϊού. Οκτώ άνθρωποι δίνουν τέλος στη ζωή τους στην Αυστραλία κάθε μέρα, με το 75% αυτών των περιστατικών να αφορά άνδρες. Από ελληνικές μελέτες και κυρίως από τα αιτήματα μέσω της τηλεφωνικής γραμμής ψυχολογικής υποστήριξης, η ψυχική επιβάρυνση αφορά συναισθηματικές διαταραχές, καταθλιπτική διάθεση, σωματοποιημένο άγχος, κρίσεις πανικού, αυξημένα ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ και καπνού, περισσότερα περιστατικά ενδο-οικογενειακής βίας και σε μικρότερες ηλικίες αυξημένη παραμονή στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης».
* Υπάρχουν αναφορές επιστημόνων για αυξητική ζήτηση ψυχοφαρμάκων. Εκτιμάται ότι βρισκόμαστε σε ένα επικίνδυνο σημείο, μιας πορείας που θα οδηγήσει και σε αντίστοιχη αύξηση των εξαρτήσεων από ψυχοτρόπες ουσίες;
- Σύμφωνα με δηλώσεις του καθηγητή Αναλυτικής Χημείας του ΕΚΠΑ, κ. Νίκου Θωμαΐδη, στα λύματα της Αττικής κατά τη διάρκεια του δεύτερου lockdown εντοπίστηκε εκρηκτική αύξηση στη χρήση κοκαΐνης, η μεγαλύτερη την τελευταία δεκαετία, καθώς επίσης και αύξηση στα ποσοστά των βενζοδιαζεπινών ενός φαρμάκου που έχει ένδειξη για τη θεραπεία του άγχους, της αϋπνίας, καθώς και άλλων ψυχικών συμπτωμάτων. Παρατηρήθηκε επίσης αύξηση της κατανάλωσης αλκοόλ, παράλληλα με την αύξηση της χρήσης συνταγογραφούμενων φαρμάκων».
* Ποια θα ήταν κατά την άποψή σας η καλύτερη αντιμετώπιση όλων αυτών των προβλημάτων;
- Έναν και πλέον χρόνο μετά την έναρξη της πανδημίας του κορονοϊού στη χώρα μας, τα δεδομένα της επιδημιολογικής επιτήρησης και της διαχείρισης των συνεπειών, συγκριτικά με την εικόνα από άλλα κράτη, κρίνεται θετική ιδιαίτερα για την πρώτη φάση της πανδημίας και αντίθετοι ισχυρισμοί είναι τουλάχιστον άδικοι. Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο για την παρούσα φάση, καθώς εκτιμώ ότι γίνονται λάθη και παραλείψεις που αξίζουν καλοπροαίρετης κριτικής, σχολιασμού και προτάσεων. Είναι φανερό ότι χρειάζεται ολοκληρωμένη και ανθρωποκεντρική προσέγγιση που «δεν αφήνει κανέναν πίσω», αλλά αντίθετα προσφέρει «υγεία για όλους», όπως υπογραμμίζει η ΠΟΥ. Κάποιες γενικές επισημάνσεις:
-Διεπιστημονικότητα των αποφάσεων. Ο καθημερινός «βομβαρδισμός», μέσω όλων των μέσων ενημέρωσης, μόνο με αριθμούς σχετικά με την πορεία της πανδημίας είναι ένα τμήμα της πραγματικότητας. Οι ακροατές-θεατές θέλουν πιο σφαιρική και ολιστική τοποθέτηση για μία απειλή που έχει πλέον ξεπεράσει τον έναν χρόνο και δεν ξέρουν πότε θα τελειώσει. Ας λάβουν τον λόγο και άλλες ειδικότητες, ψυχίατροι, ψυχολόγοι, οικονομολόγοι, κοινωνικοί αναλυτές, συμπεριφοριολόγοι.
-Περιορισμός της διγλωσσίας και της υπερπληροφόρησης. Οι επιστήμονες της επιτροπής λοιμωξιολόγων ή εμβολιασμού πρέπει να δεσμεύονται από τις προτάσεις της πλειοψηφίας και να μην εκφράζουν τις ατομικές τους απόψεις. Η πολυφωνία δημιουργεί σύγχυση, ανασφάλεια, έλλειψη εμπιστοσύνης και αντί να ενισχύει τη συμμόρφωση οδηγεί στην παθητική ή και αρνητική στάση και συμπεριφορά.
-Αιτιολόγηση των μέτρων. Όταν ανακοινώνονται τα μέτρα, σκόπιμο είναι να αναλύονται οι λόγοι που τα επιβάλουν. Ο πολίτης είναι σκεπτόμενο άτομο και όχι παθητικός αποδέκτης αποφάσεων, απαγορεύσεων, κυρώσεων.
-Προστασία περιθωριοποιημένων ομάδων. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής οφείλουν να λαμβάνουν μέριμνα για την προστασία των περιθωριοποιημένων ομάδων στο πλαίσιο μέτρων δημόσιας υγείας, ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλληλεγγύης, ενσυναίσθησης και ισότητας.
-Κάλυψη και των άλλων αναγκών υγείας. Ασθενείς με άλλα χρόνια ή έκτακτα νοσήματα έχουν εδώ και έναν χρόνο περιορισμένη προσβασιμότητα στα Νοσοκομεία. Αυτή η πραγματικότητα θα μας φέρει αντιμέτωπους με αυξημένα ποσοστά νοσηρότητας και θνησιμότητας από άλλες εκτός του κορονοϊού αιτίες.
-Διαφάνεια και αλληλεγγύη. Τα έσοδα από τα πρόστιμα να χρηματοδοτούν δράσεις για ειδικές ομάδες και οικονομικά ασθενέστερους πολίτες.
-Επιστήμη και αξιοπιστία. Η υπόθεση των εμβολίων από διαφορετικές εταιρείες και με διαφορετικές προδιαγραφές πυροδότησε σειρά δηλώσεων, χωρίς όμως ο πολίτης να έχει πεισθεί. Δυστυχώς, μικρό ευτυχώς ποσοστό πολιτών αναβάλλουν τα ραντεβού τους για εμβολιασμό.
Τα παραπάνω υπογραμμίζουν την αναγκαιότητα παροχής επιστημονικής ενημέρωσης και εκπαίδευσης στον γενικό πληθυσμό που: δεν προκαλεί διγλωσσία και σύγχυση, καταπολεμά ψεύτικες ειδήσεις, παρέχει συναισθηματική υποστήριξη, εκμάθηση δεξιοτήτων σε άτομα ευπαθή, σε συγγενείς τους, μέσω και της τηλε-ψυχιατρικής, ενθαρρύνει τον υγιεινό τρόπο ζωής (άσκηση, διατροφή, επαφή με φίλους και οικογένεια).
Η υγεία είναι μια πολιτική επιλογή που πρέπει να βασίζεται σε αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα. Χωρίς ισχυρή πολιτική βούληση θα παραμείνει απλά ένας ευσεβής στόχος για πολλές χώρες του κόσμου».
Συνέντευξη στη Λένα Κισσάβου
