Η εγγραφή του ημερολογίου άρχισε από το 1896 και την έκδοση και επιμέλεια ανέλαβε ο Χρήστος Χρηστίδης. Στην αρχή έγινε η εγγραφή σε δύο ογκώδη τόμους Α και Β που ο πρώτος εκδόθηκε το 1951 και ο δεύτερος το 1952. Περιλαμβάνουν την πρώτη εικοσαετία μέχρι τις 31 Δεκεμβρίου 1920. Για την επόμενη 20ετία εκδόθηκαν άλλοι δύο τόμοι χωρισμένοι ανά δύο (Γ1, Γ2 και Δ1, Δ2). Έτσι στο σύνολο αυτών των 6 τόμων που χαρακτηρίζονται και ως απομνημονεύματα, περιλαμβάνονται επιστολές προς διάφορους παράγοντες πολιτικούς και στρατιωτικούς καθώς και συνεντεύξεις και δημοσιεύσεις άρθρων του Μεταξά στις εφημερίδες «Νέα Ημέρα», «Χρονικά», «Ελεύθερος Τύπος», «Ελεύθερο Βήμα», «Πολιτεία», «Ταχυδρόμος Θεσσαλονίκης», «Εφημερίδα των Ελλήνων». Επιπλέον, περιλαμβάνονται διαλέξεις και ομιλίες που έκανε στο Ελληνικό Κοινοβούλιο και σε πολλές πόλεις και νησιά κατά τους προεκλογικούς αγώνες του με το βασιλικό κόμμα των «Ελευθεροφρόνων».
Σε ένα άρθρο του στον «Ταχυδρόμο Θεσσαλονίκης» και στα «Χρονικά» στις 10 Ιουλίου 1922, ένα μήνα σχεδόν πριν την κατάρρευση και παράδοση της στρατιάς της Μικράς Ασίας στον Κεμάλ (13-15 Αυγούστου), αναφέρει μεταξύ άλλων:
«Δυσαρέσκεια και δυσφορία για το παρόν, αβεβαιότητα και ανησυχία για το μέλλον, αμφιβολία και δυσπιστία για τις ενέργειες των διοικούντων προσώπων είναι τα εξέχοντα χαρακτηριστικά της περιόδου την οποία διατρέχουμε. Η κατάσταση αυτή που φθείρει όχι μόνο τις ηθικές δυνάμεις του έθνους, αλλά και τις υλικές, στειρεύει πάσα ενέργεια και δεσμεύει πάσα δράση προς πρόοδο και των ατόμων και της κοινωνίας και εξασθενίζει επικινδύνως το κράτος, πρέπει να παύσει και πρέπει καθένας από εμάς και όλοι μαζί να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια προς τούτο. Τα συμπτώματα γύρω από τα οποία συγκεντρώνονται τα άσχημα της σημερινής κατάστασης είναι: ο πόλεμος και η εσωτερική κακοδιοίκηση … Εάν καταλήξουμε στον συμβιβασμό με τον αντίπαλο και εξήγησα πώς εννοώ τέτοια Ειρήνη, δεν χωρά καμιά αμφιβολία ότι ο βασικός όρος τέτοιου συμβιβασμού πρέπει να είναι η εξασφάλιση των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας από οποιονδήποτε διωγμό. .. Την υπό οποιαδήποτε μορφή ή μεταμφίεση παράτασης της σημερινής εκκρεμότητας θα θωρούνταν καταστρεπτική. … » (βιβλ.1,Γ2, σελ.770)
Στο ημερολόγιο ο Μεταξάς έγραφε κάθε μέρα έστω και δυο τρεις λέξεις ανάλογα με τις πολιτικές και οικογενειακές καταστάσεις, τις επισκέψεις συγγενών και φίλων στο σπίτι ή έξω. Έκανε δε μια διακοπή του ημερολογίου από το Μάρτιο του 1936 έως το Νοέμβριο του 1937. Στο ημερολόγιο περιλαμβάνονται και οι αλληλοσυγκρουόμενες δημοσιεύσεις στον τύπο του Μεταξά και του Βενιζέλου το 1934.
Αναφέρω μερικές χαρακτηριστικές ημερομηνίες που στάθηκαν σημαντικές για αυτόν και για το μέλλον και τύχη της χώρας. Όταν ξέσπασε στην Αθήνα το κίνημα των Φιλελευθέρων (Βενιζέλου – Πλαστήρα) της 1η Μαρτίου 1935 ο Μεταξάς καταγράφει στο ημερολόγιό του: «1η Μαρτίου, Παρασκευή: Ησυχία όλην την ημέραν – 8 μ.μ. ειδοποιούμαι από Χωροφυλακήν ότι κίνημα εξερράγη στο Ναύσταθμον, στρατός εν επιφυλακή. Πηγαίνω Λέλαν και Νανάν εις Κοσμετάτον για γεύμα. Επιστρέφω σπίτι μόνος. 9η και πέραν. – Φαίνεται ότι το κίνημα του Ναυστάθμου κατεστάλη αμά τη ενάρξει του. Φαίνεται ότι το τμήμα του Προτύπου παρά Μακρυγιάννη εστασίασε και κυκλωθέν κατεβλήθη.- Θεσσαλονίκη ήσυχος» (βιβλ.1,Δ1, σελ.144)
Στις εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 όπου ο συνασπισμός των Φιλελευθέρων του Σοφούλη πήρε 142 έδρες και ο συνασπισμός του Λαϊκού κόμματος του Τσαλδάρη πήρε 143 έδρες (μεταξύ των οποίων και 7 του Μεταξά) ο Μεταξάς γράφει στο ημερολόγιό του : «26 Ιανουαρίου, Κυριακή : εκλογαί.- Από χθες είχα την διαίσθησιν της αποτυχίας. Ερημία σπιτιού. Κέντρον, χαλαρότης, μόνον οι πιστοί Κεφαλλήνες. Καμιά εκδήλωσις έξω. Σήμερον επίσης, παρ΄όλας ελπίδας οικείων και φίλων. Νύχτα εξεδηλώθει πλήρης η αποτυχία. Παντού. Εξαιρέσει Ηλείας και Μεσσηνίας και εκεί μόνον κάτι. Εις Κεφαλληνίαν η επιτυχία όχι πλήρης. Εις Αθήνας η αποτυχία οικτρά.- Συμπέρασμα, ο αντιβενιζελισμός δεν με θέλει, με απέβαλεν εκ του μέσου του. Καλλίτερα.» (βιβλ.1,Δ1,σελ.193)
Η τελευταία μέρα του ημερολογίου του Μεταξά είναι στις 17.01.1941. Δηλαδή, πέντε χρόνια σχεδόν μετά από τις εκλογές του 1936. Είχαν περάσει τα χρόνια της δικτατορίας της φασιστικής 4ης Αυγούστου 1936, η κήρυξη του πολέμου στις 28.10.1940 από το φασιστικό καθεστώς της Ιταλίας του Μουσολίνι, ο πόλεμος όπου τα στρατεύματα της Ιταλίας εκμηδενίσθηκαν από τις ηρωικές δυνάμεις του ελληνικού στρατού στην Αλβανία (όπου πολέμησε και ο πατέρας μου Στέλιος).
Φθάσαμε στην τελευταία μέρα του ημερολογίου του Μεταξά. Γράφει: «17 Ιανουαρίου, Παρασκευή – 82 α ημέρα (σ.σ. προφανώς από την κήρυξη του πολέμου). Άγγλοι επιμένουν να έλθουν Θεσσαλονίκην με μικράς δυνάμεις πυροβολικού.- Κάμνω το σχέδιον διπλωματικής μου ενεργείας. Εις Παύλον Γιουγκοσλαβίας διαβεβαιώ ότι δεν θα γίνει μέτωπον Θεσσαλονίκης υπό Άγγλων, εκτός εάν Γερμανοί διέλθωσι Δούναβιν και εισέλθωσι Βουλγαρίαν. Εις Άγγλους (Πάλαιρετ αρχάς και κατόπιν Χέϋγουντ) να μη έλθωσι με τας μικράς τους δυνάμεις Θεσσαλονίκην εκτός εάν Γερμανοί διέλθωσι Δούναβιν.- Πιθανώς να σταματήσει το πράγμα. Εργάσθηκα μέχρι βαθείας νυκτός.- Νανά καλλίτερα. (σ.σ. ήταν άρρωστη από την προηγούμενη ημέρα με ιλαρά)». (βιβλ.1,Δ2,σελ.560)
Ο Μεταξάς την επόμενη μέρα 18.01.1941 έστειλε προς την βρετανική κυβέρνηση διακοίνωση – τηλεγράφημα που ήταν και η τελευταία πράξη της ζωής του, γιατί το βράδυ εκείνο αρρώστησε και η διακοίνωση αυτή ίσως του στοίχησε και τη ζωή. Η διακοίνωση αυτή έλεγε: «Είμεθα αποφασισμένοι να αντιμετωπίσουμε καθ΄ οιονδήποτε τρόπον και με οιασδήποτε θυσίας ενδεχομένην γερμανικήν επίθεση, αλλ΄ ουδόλως επιθυμούμεν να την προκαλέσωμεν. Εκτός εάν η Μεγάλη Βρετανία θα εδύνατο να μας παράσχει εις Μακεδονίαν την απαιτούμένην βοήθειαν. Εξεθέσαμεν δια μακρόν εις τον στρατηγόν Ουέϊβελ ποια θα έπρεπε να είναι η έκτασις της βοηθείας αυτής. … Συνεπώς ενώ η μεταφορά της δύναμης αυτής εις Μακεδονίαν θα απετελεί πρόκλησιν, η οποία θα επέφερε την άμεση επίθεσιν εναντίον μας των Γερμανών και πιθανώς και των Βουλγάρων, η ανεπάρκεια της δύναμης αυτής θα καθιστά ασφαλή την αποτυχίαν της αντιστάσεώς μας … Δια τούτο, επισύρομεν όλως ιδιαιτέρως την προσοχήν της Βρετανικής Κυβέρνησης επί του γεγονότος ότι το πρόβλημα της Νοτιοανατολικής Ευρώπης δεν δύναται να αντιμετωπισθή διά των εις Μέσην Ανατολής δυνάμεων. Ημείς θα πράξωμεν μέχρι τέλους το καθήκον μας. Εις την Βρετανικήν Κυβέρνησιν απόκειται να λάβει υπ΄ όψει τας υποδείξεις μας, υποδείξεις φίλων αφοσιωμένων και πιστών. 18 Ιανουαρίου 1941, Ι. Μεταξάς.» (βιβλ.1,Δ2,σελ.560)
Δέκα μέρες μετά στις 29 Ιανουαρίου εκδίδεται ιατρικό ανακοινωθέν το οποίο λέει ότι «ο Πρόεδρος της Ελληνικής Κυβέρνησης … παρουσίασε τοξιναιμικά φαινόμενα και επιπλοκές, ως γαστρορραγία και ουρία και πέθανε σήμερα, 6 π.μ.». Το ιατρικό ανακοινωθέν το υπογράφουν 12 καταξιωμένοι γιατροί (Γερουλάνος, Μπένσης, Φωκάς κ.α). Ο θάνατος του Μεταξά ανησύχησε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Τι θα γινόταν αν η νικηφόρα Στρατιά της Αλβανίας επέστρεφε οπλισμένη και θριαμβευτικά στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη;
Για τον ένδοξο ελληνικό στρατό της Αλβανίας ακόμα και ο Χίτλερ σε μακροσκελή λόγο του στο Ραϊχσταγκ στις 05.05.1941 και με τίτλο «Η Γερμανία ουδεμία είχε εδαφική βλέψη στα Βαλκάνια» είπε μεταξύ άλλων : «Τρέφουμε ειλικρινή συμπάθεια για τον φτωχό ελληνικό λαό ο οποίος ηττήθηκε. Είναι το θύμα του βασιλέως του και μιας ευαρίθμου κλίκας ιθυνόντων. Πολέμησε όμως τόσο γενναία ώστε και οι πολέμιοί του δεν μπορούν να του αρνηθούν την εκτίμησή τους.» (βιβλ.2, σελ.207)
Τέλος, αναφορικά με τα γεγονότα του 1915 που είχε διαφωνήσει ο Μεταξάς με τον Βενιζέλο στο θέμα της αποστολής ενός τάγματος στρατού στα Δαρδανέλια και ο Μεταξάς παραιτήθηκε από την κυβέρνηση, γράφει ο ίδιος μεταξύ άλλων στις 05.01.1941 : «… θα μας συγχωρήσει ο Θεός (δύο λέξεις σβησμένες) για το 1915; Φταίμε όλοι. Και ο Βενιζέλος ακόμη. Τώρα αισθάνομαι το πόσο έφταιξα». Αυτή η προσωπική του εξομολόγηση αποτελεί την μεγαλύτερη δικαίωση του Ελευθερίου Βενιζέλου, της πολιτικής του και των οραμάτων του. (βιβλ.3,σελ.186)
Βιβλιογραφία:
1. ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΟΥ Ι. ΜΕΤΑΞΑ, εκδ. ΓΚΟΒΟΣΤΗ, ΑΘΗΝΑ, 1963.
2. ΤΟ ΒΗΜΑ «90 ΧΡΟΝΙΑ», ΤΟΜΟΣ Β’ 1932-1941, εκδ. Δ.Ο.Λ., ΑΘΗΝΑ, 2012.
3. «ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ – Παλινόρθωση και 4η Αυγούστου», Κώστας Καλλιγάς, εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1976.
Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου
