Το πραξικόπημα έδωσε τέλος στην Ε΄ Εθνοσυνέλευση που προήλθε από τις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935 στις οποίες οι δημοκρατικές παρατάξεις δεν έλαβαν μέρος. Η δικτατορική κυβέρνηση του Κονδύλη αναγνωρίσθηκε από την Αγγλία, λόγω συμφέροντος καθώς μετά το δημοψήφισμα που θα γινόταν στις 3 Νοεμβρίου για την επάνοδο του Γεωργίου στην Ελλάδα θα εξασφάλιζε γεωπολιτικά συμφέροντα. Η πολιτική μεταβολή ανησύχησε τους αρχηγούς των δημοκρατικών παρατάξεων και αποφάσισαν να μην πάρουν μέρος και στο αναμενόμενο δημοψήφισμα.
Την επόμενη μέρα του πραξικοπήματος και επειδή ο στρατιωτικός νόμος δεν τους επέτρεπε να κάνουν ανακοινώσεις στον Τύπο, ο πρόεδρος του δημοκρατικού κόμματος Γεώργιος Παπανδρέου κυκλοφόρησε έντυπη προκήρυξη που καλούσε τον λαό να αντιταχθεί στο νέο καθεστώς που του επιβλήθηκε και ανέφερε ότι : «Το πολιτειακό δημοψήφισμα κατ΄ουσίαν έλαβε χώρα χθες την 10η Οκτωβρίου και αποτέλεσε θρίαμβο της Δημοκρατίας. Διότι ακριβώς οι αντίπαλοι ομολόγησαν την ήττα τους … και η συνείδηση της ήττας τους οδήγησε στην απόγνωση του κινήματος. … Εναντίον της τυραννίας αυτής, όλοι οι άνθρωποι, όσοι αγαπούν την Ελλάδα και την Ελευθερία, έχουμε υποχρέωση με όλες μας τις δυνάμεις και με όλα τα μέσα να παλέψουμε …. Η πάλη του Λαού αρχίζει από την ημέρα της επιβολής της δουλείας και δεν μπορεί να λήξει, παρά μόνο με τη συντριβή και τον ενταφιασμό της τυραννίας …» (βιβλ.1 σελ.264)
Η προκήρυξη αυτή ενόχλησε τον Κονδύλη και έτσι ο Παπανδρέου εξορίστηκε στη Μύκονο. Ο αθηναϊκός λαός όμως άρχισε να διαμαρτύρεται και στην πρώτη διαδήλωση που έγινε στην πλατεία Συντάγματος στις 15 Οκτωβρίου η αστυνομία συγκρούστηκε με πυροβολισμούς με τους διαδηλωτές και τραυματίσθηκε ένας αστυνομικός και τέσσερις διαδηλωτές. Έγιναν και πολλές συλλήψεις και οι πολίτες πέρασαν στρατοδικείο και καταδικάσθηκαν για πολλά χρόνια σε κάθειρξη.
Η κυβέρνηση του Κονδύλη στις 22 Οκτωβρίου δημοσίευσε τον αναγκαστικό νόμο όπου οι υπουργοί εσωτερικών και δικαιοσύνης είχαν το δικαίωμα με απόφασή τους να διατάσσουν την κράτηση και «εκτόπιση παντός υπόπτου προσώπου» για όσο χρονικό διάστημα θα ήθελαν αυτοί. Με βάση τον αναγκαστικό νόμο εκτοπίσθηκαν πολλά πρόσωπα – δημοκρατικοί κάθε αποχρώσεων και κομματικής τοποθετήσεως και κομμουνιστές. Ανάμεσα σε εκείνους που συνελήφθηκαν και εκτοπίσθηκαν κατά τις μέρες εκείνες πριν από το δημοψήφισμα ήταν ο αστυνομικός Ιωάννης Πανόπουλος, ο ηγέτης της φιλελεύθερης νεολαίας Μανώλης Κοθρής, οι κομμουνιστές διανοούμενοι Κ. Βάρναλης, Δ. Γληνός κ.α. (βιβλ.2 , σελ.37)
Παρόμοια προκήρυξη με τον Παπανδρέου εξέδωσε στις 26 Οκτωβρίου ο Αλέξανδρος Παπαναστασίου, η οποία όμως απευθυνόταν προς τους στρατιωτικούς που τους κατηγορούσε, γιατί αυτοί με τις πράξεις τους δικαίωσαν τους συναδέλφους τους του κινήματος της 1ης Μαρτίου 1935 που ένα και μοναδικό σκοπό είχαν και κήρυξαν εκείνη την επανάσταση: να προστατέψουν τη Δημοκρατία και το πολίτευμα από την σχεδιασμένη επαναφορά της βασιλείας. Την επόμενη μέρα ο Κονδύλης εκτόπισε και τον Παπαναστασίου στη Μύκονο «και έκανε δηλώσεις που στάθηκαν ανεπανάληπτο μνημείο εξωφρενισμού ! Αιτιολόγησε το πραξικόπημά του της 10ης Οκτωβρίου ως αντίδραση κατά της συμμαχίας των δημοκρατικών με τους κομμουνιστές. Τις διώξεις των δημοκρατικών πολιτικών ηγετών και άλλων πολιτών τις χαρακτήρισε ως άμυνα της κυβερνήσεώς του κατά της τρομοκρατίας που γινόταν εναντίον της. Τέλος απειλούσε με ακόμη πιο σκληρά μέτρα εναντίον εκείνων που αποπειρώνται να ρίξουν την χώρα εις την κόλαση του εμφυλίου σπαραγμού και της δικτατορίας του προλεταριάτου! » (βιβλ.2 , σελ.38)
Μέσα σε αυτό το καταπιεστικό πολιτικό κλίμα που επικρατούσε στην Ελλάδα ο Ελευθέριος Βενιζέλος από το Παρίσι σε απαντητική επιστολή του προς τον φίλο του Λουκά Κανακάρη – Ρούφο στις 31.10.1935 του έγραφε ότι οι δημοκρατικές παρατάξεις στην Ελλάδα δέχθηκαν μετά το κίνημα της 1ης Μαρτίου μεγάλες καταστροφές και διαιρέθηκαν και αν ο Γεώργιος επιστρέψει στην Ελλάδα μετά από ένα γνήσιο δημοψήφισμα θα πρέπει με διάταγμά του να δώσει γενική αμνηστία σε πολιτικούς και απότακτους στρατιωτικούς καταδικασμένους και να γίνει βασιλιάς όλων των Ελλήνων και όχι ορισμένων παρατάξεων. Θα πρέπει να εφαρμόσει το Σύνταγμα του 1911 και να εμπνεύσει ως βασιλιάς σε όλους την πεποίθηση ότι η Ελλάς θα ξανάβρισκε τις συνταγματικές ελευθερίες της και θα γινόταν κράτος δικαίου.
Στο δημοψήφισμα που είχε ορισθεί για τις 3 Νοεμβρίου 1935 από την παραμονή το βράδυ φανατικοί βασιλόφρονες γέμισαν τις κάλπες με ψηφοδέλτια του ΝΑΙ που είχαν χρώμα μπλε ενώ τα ΟΧΙ ήταν κόκκινα, με αποτέλεσμα τα ψηφοδέλτια του ΝΑΙ υπέρ της βασιλείας να φτάσουν το 105%. Έτσι το Υπουργείο Εσωτερικών και ο υπουργός Γεώργιος Σχινάς χρησιμοποίησε κάθε είδους αλχημείες προκειμένου να δικαιολογήσει τη μεγαλύτερη νοθεία από κάθε άλλη εκλογική διαδικασία. Στο δημοψήφισμα αυτό τα δημοκρατικά κόμματα κήρυξαν αποχή και δεν πήραν μέρος αλλά η αποχή δεν αναφέρθηκε πουθενά. Το μέγεθος της νοθείας φαίνεται και από το γεγονός ότι στην Αττικοβοιωτία στις εκλογές της 9ης Ιουνίου 1935 είχαν ψηφήσει 161.994 και τώρα στο δημοψήφισμα ψήφισαν 310.685. Τα επιπλέον ψηφοδέλτια είπαν ότι ήταν από μη εγγεγραμμένους δημοσίους υπαλλήλους και από στρατιωτικούς των τριών όπλων. Έτσι το πρωί της Δευτέρας 4 Νοεμβρίου το υπουργείο έδωσε τα εξής αποτελέσματα: Ψήφισαν 1.527.714, ΝΑΙ (βασιλεία) 1.491.992 (97,80%), ΟΧΙ (Δημοκρατία) 32.454 (2,12%).
Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος το έστειλε αμέσως ο Κονδύλης με τηλεγράφημα στον Γεώργιο και τον παρακάλεσε να έρθει το συντομότερο στην Ελλάδα ως Βασιλιάς και ότι θα στείλει αντιπροσωπία να τον συνοδέψει. Έτσι στις 7 Νοεμβρίου αναχώρησε η αντιπροσωπεία αποτελούμενη από τους Αλ. Παπάγο (Υπ. Στρατιωτικών), τον πρόεδρο του κοινοβουλίου Σ. Μπαλάνο και τον υπουργό συγκοινωνιών Πέτρο Μαυρομιχάλη. Η αντιπροσωπεία στις 10 Νοεμβρίου έφτασε στο Λονδίνο και συναντήθηκε με τον βασιλιά πλέον Γεώργιο στην ελληνική πρεσβεία παρουσία του διαδόχου Παύλου. Μετά την προσφώνηση του Πέτρου Μαυρομιχάλη ο Γεώργιος είπε : «Με βαθιά συγκίνηση δέχομαι τους αντιπροσώπους της εθνικής συνέλευσης, της κυβέρνησης και των ενόπλων δυνάμεων της χώρας … η ομόθυμος θέληση του ελληνικού λαού με καλεί να αναλάβω τα βασιλικά καθήκοντα, …. με την βοήθεια του Θεού να δούμε την Ελλάδα μας ευημερούσα.» (βιβλ.2,σελ. 52)
Τελικά ο Γεώργιος με τον διάδοχο Παύλο έφτασαν στην Ελλάδα στις 25 Νοεμβρίου 1935, όπου στο Φάληρο τον περίμεναν ο Κονδύλης με όλο το επιτελείο του στρατού και της κυβέρνησης.
Ο Γεώργιος με τον διάδοχο Παύλο πριν αναχωρήσουν από το Μπρίντιζι της Ιταλίας για την Ελλάδα με το εύδρομο καταδρομικό «Έλλη» που το συνόδευαν τα αντιτορπιλικά «Ύδρα» και «Ψαρά», είχε συνομιλίες στη Ρώμη με τον βασιλιά Βίκτωρα Εμμανουήλ της Ιταλίας και τον δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι. Η απόπλευση έγινε το απόγευμα στις 23 Νοεμβρίου και τις πρωινές ώρες της 25ης Νοεμβρίου έφθασε στο Φάληρο. Εκεί ο Κονδύλης παρέδωσε στον Γεώργιο το διάγγελμα που θα εκφωνούσε προς τον ελληνικό λαό. Ορισμένες όμως υποδείξεις δεν άρεσαν στον Γεώργιο και τις διόρθωσε όπως «της κυβερνήσεώς μου» με την διόρθωση «των κυβερνήσεών μου» καθώς και άλλες που διέβαλαν τον δημοκρατικό χώρο και επιδοκίμαζαν το έργο του Κονδύλη. Όταν ο Κονδύλης θέλησε να επιβιβασθεί στο ίδιο αυτοκίνητο με τον Γεώργιο πηγαίνοντας προς την Αθήνα, ο Γεώργιος τον σταμάτησε και του είπε ότι μόνο τον Παύλο θέλει δίπλα του. Την άλλη μέρα στις 26 Νοεμβρίου ο Γεώργιος δέχθηκε τον Κονδύλη στα ανάκτορα και αφού άκουσε τις απόψεις του ζήτησε να γράψει ένα βασιλικό διάταγμα για γενική αμνηστία σε όλους τους κατηγορούμενους του κινήματος της 1ης Μαρτίου. Ο Κονδύλης ξαφνιάστηκε και είπε στον Γεώργιο ότι δεν μπορεί να πάρει μόνος του μια τέτοια απόφαση χωρίς την έγκριση του υπουργικού συμβουλίου που θα έπρεπε να συγκαλέσει. Την ίδια μέρα ο Γεώργιος δέχθηκε και τον αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Ιωάννη (Τζον) Θεοτόκη καθώς και τους Τσαλδάρη και Μεταξά. Όλοι σχεδόν συμφώνησαν ότι για να ηρεμήσει το τόπος θα έπρεπε να χορηγηθεί αμνηστία σε όλους τους καταδικασθέντες πολιτικούς και στρατιωτικούς.
Ο Κονδύλης αργά το βράδυ πήγε στα ανάκτορα και είπε στον Γεώργιο ότι το υπουργικό συμβούλιο αποφάσισε να δοθεί γενική αμνηστία εκτός των καταδικασθέντων σε θάνατο ήτοι των Ελευθέριο Βενιζέλο, Ν. Πλαστήρα, Α. Κολιαλέξη, Ι. Δεμέστιχα και Δ. Καμένο. Ο Γεώργιος ήταν ανέκδοτος «καμιά εξαίρεση, θα περιμένω εδώ μέχρι το πρωί» είπε σε Κονδύλη και Θεοτόκη. Την άλλη μέρα 28 Νοεμβρίου νωρίς το πρωί ο Κονδύλης πήγε στα ανάκτορα και είπε στον Γεώργιο ότι το υπουργικό συμβούλιο επιμένει στις απόψεις του περί αμνηστίας. Ο Γεώργιος του είπε τότε ότι αποδέχεται την παραίτηση της κυβέρνησής του και το μεσημέρι ανακοινώθηκε από τα ανάκτορα ότι: «η Α.Μ. ο Βασιλεύς απονέμει τον Μεγαλόσταυρο του Σωτήρος στον τέως πρωθυπουργό Γεώργιο Κονδύλη για τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα». (βιβλ.2, σελ.153 )
Δύο μήνες μετά στις 31.01.1936 ο Κονδύλης πέθανε ξαφνικά από εγκεφαλικό σε ηλικία 57 ετών.
Βιβλιογραφία :
1. «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΑ», Κομνηνός Κων/νος, εκδόσεις Σύγχρονο Βιβλίο, Αθήνα, 1965
2. «ΤΑ ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ – Παλινόρθωση και 4η Αυγούστου», Κώστας Καλλιγάς, εκδόσεις Φυτράκη, Αθήνα, 1976
3. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ – ΤΟΜΟΣ ΙΕ, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., Αθήνα 1978
* Από τον Στέφανο Παπαγεωργίου
