Συνέντευξη στον Φώτη Καραγιάννη
Από τους πιο διαπρεπείς και πολυγραφότατους σύγχρονους καλλιτέχνες, διάγει λαμπρή καριέρα ως συνθέτης, μαέστρος και καθηγητής πανεπιστημίου τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό... Ως διευθυντής ορχήστρας έχει προσκληθεί να προσφέρει τις «μαγικές» καθοδηγητικές του ικανότητες σε πολλά μεγάλα μουσικά σύνολα παγκοσμίως, ενώ η μοναδική εργογραφία του περιλαμβάνει 450 περίπου δημιουργήματα όπως όπερες, χορωδιακά, μουσική δωματίου, έργα για σολίστ, συμφωνικά αλλά και μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο... Αναφερόμαστε στον μεγάλο Έλληνα δάσκαλο και θεματοφύλακα της πολιτιστικής μας κληρονομίας κ. Θόδωρο Αντωνίου, ο οποίος «ανοίγει» την καρδιά του στην «ΕτΔ» αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές της ζωής και της λαμπρής καριέρας του! Μας μιλάει για τη φιλία του με τον Μάνο Χατζιδάκι, μα και την έλλειψη παιδείας στο πολιτικό γίγνεσθαι που όπως λέει, τροφοδοτεί τον λαϊκισμό και έχει φέρει τη χώρα «σε μεγάλο χάλι»!
Με γλαφυρό τρόπο θέτει τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων για τη μουσική εκπαίδευση στην Ελλάδα, εκθειάζοντας τον σημαντικό ρόλο που παίζει στην επικοινωνία των ανθρώπων, σε σημείο ακόμη και της προσφοράς ζωής του ενός στον άλλον...
Ειδικότερα, η συνέντευξη έχει ως εξής:
* Γιορτάσατε πρόσφατα τα 80στά σας γενέθλια μαζί με την αναγόρευσή σας σε μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Πώς νιώθετε γι’ αυτή την πολύ σημαντική εξέλιξη;
- Είναι για μένα πλέον περισσότερες οι ευθύνες απ’ ότι στο παρελθόν... Η ζωή μου από μικρό παιδί ήταν πολύ δύσκολη, διότι ο πατέρας μου σκοτώθηκε στον πόλεμο στην Αλβανία και δεν τον γνώρισα σχεδόν καθόλου, ενώ η μητέρα μου είχε βγάλει μόνο την 3η Δημοτικού και δεν μπορούσε να με βοηθήσει στο διάβασμα. Επιπλέον έπρεπε να δουλεύω από 7 χρονών για να επιζήσω μέσα στην κατοχή και αργότερα στον εμφύλιο! Αγωνίστηκα σκληρά στο μεροκάματο και στο σχολείο, αλλά κατάφερα να προχωρήσω... Βέβαια, η εξέλιξή μου θα μπορούσε να ήταν διαφορετική, αφού ήμουν πολύ καλός μαθητής και όλοι με προέτρεπαν να πάω στο Πολυτεχνείο που τότε θεωρούνταν το καλύτερο που θα μπορούσε να κάνει ένας νέος. Η δικιά μου απόφαση ωστόσο ήταν να ασχοληθώ με τη μουσική και δεν μετανιώνω καθόλου γι’ αυτήν!
Η ζωή για μένα είναι μια σειρά καθηκόντων και υποχρεώσεων που πάντα τηρούσα, φροντίζοντας να γίνομαι γνωστός σιγά σιγά στους ανθρώπους, καθώς δεν υπήρχε κάποιος για να με συστήσει.
Σήμερα αισθάνομαι ότι έχω περισσότερες υποχρεώσεις, διότι η Ακαδημία Αθηνών όπου έχω πάρει την έδρα της «μουσικής σύνθεσης», χρειάζεται μια ανανέωση, ιδιαίτερα στον δικό μου τομέα... Θα πρέπει δηλαδή, να αναγνωριστούν μερικοί πολύ σημαντικοί άνθρωποι στον χώρο της μουσικής! Για παράδειγμα, φέτος δίνουμε το «Αριστείο» - το μεγαλύτερο βραβείο που δίνει η Ακαδημία - στον Λεωνίδα Καβάκο, τον καλύτερο βιολονίστα αυτή τη στιγμή στον κόσμο! Υπάρχει επίσης και η Κική Μορφονιού, μια πολύ σπουδαία «μέντζο» που την είχε δίπλα της η Μαρία Κάλας! Επιπλέον προωθώ την εφαρμογή προγραμμάτων που διευκολύνουν της εξέλιξη της μουσικής και του πολιτισμού γενικότερα. Πρωτίστως όμως θέλω να είμαι ένας χρήσιμος άνθρωπος!
ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΚΑΙ ΗΘΟΣ
* Είσαστε δάσκαλος, μαέστρος, συνθέτης, ποια από αυτές τις ιδιότητες πιστεύετε ότι σας χαρακτηρίζει περισσότερο;
- Είμαι ένας μουσικός... Ανάμεσα στις ιδιότητες που αναφέρατε οπωσδήποτε υπάρχει απόλυτος συσχετισμός. Όμως, ό,τι έκανα και όπου πήγα, ο στόχος μου ήταν πάντα να δημιουργήσω τις προϋποθέσεις που έδιναν τις ευκαιρίες κυρίως στις νεότερες γενιές να ακουστούν τα έργα τους.
Πιστεύω μου είναι ότι στη ζωή θα πρέπει να είσαι πάντα συνεπής στη δουλειά και στις υποχρεώσεις σου και να έχεις ήθος... Δίνω μεγάλο βάρος στο ήθος και στον ανθρωπισμό που πρέπει κάποιος να έχει είτε είναι καλλιτέχνης, επιστήμονας, οτιδήποτε άλλο. Μόνο έτσι έχουμε ελπίδες ως χώρα, ως κοινωνία, να σωθούμε διότι βρισκόμαστε σε μεγάλο χάλι!
* Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να ασχοληθείτε με τη μουσική;
Όταν ήμουν πολύ μικρός, στο Δημοτικό, έγραφα ποιήματα και κάποια δασκάλα, αντί για εκθέσεις ήθελε ποιήματα, έτσι έρχονταν όλοι σε μένα για να τους γράφω ποιήματα. Ίσως ήταν ταλέντο, ανησυχία, ενδιαφέρον να παίζω στα σκετς, να συμμετέχω δηλαδή σε οτιδήποτε είχε καλλιτεχνική σχέση.
Η μητέρα μου ξαναπαντρεύτηκε όταν ήμουν 10 ετών και με τον πατριό μου, έναν πολύ καλό άνθρωπο, ήθελαν να μου προσφέρουν καλύτερες προοπτικές εκπαίδευσης. Τελειώνοντας λοιπόν το εξατάξιο Δημοτικό και μπαίνοντας στην τρίτη τάξη του τότε οκταταξίου Γυμνασίου σε ηλικία 12 ετών, πρωτομπήκα σε Ωδείο όπου φάνηκε η κλίση μου ιδιαίτερα στα θεωρητικά μαθήματα. Εκεί άρχισα να μαθαίνω βιολί χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι είχα ταλέντο. Σε ηλικία 17 ετών ξεκίνησα διδασκαλία θεωρητικών μαθημάτων αναλαμβάνοντας τον συγκεκριμένο τομέα όπου προχώρησα γρήγορα και πολύ επιτυχημένα.
Στη συνέχεια, σχετικά πολύ νωρίς, βρέθηκα στο θέατρο για να βγάλω μεροκάματο ως ηθοποιός, αλλά κυρίως τραγουδώντας και γράφοντας μουσική... Έχω γράψει περίπου 150 έργα για το θέατρο και τον κινηματογράφο, έχοντας την ευκαιρία, τη χαρά, την τύχη θα έλεγα, να συνεργαστώ με μεγάλους σκηνοθέτες μας όπως ήταν ο Κουν και ο Κακογιάννης.
* Πώς ήταν η συνεργασία σας με τον αείμνηστο Μάνο Χατζιδάκι;
Όταν δούλευα στο θέατρο ο Μάνος μου ζητούσε να κάνω αρκετά πράγματα που χρειαζόταν, διότι έβλεπε ότι μπορούσα να τα κάνω. Μετά γίναμε καλοί φίλοι και μάλιστα μείναμε στην ίδια Αθηναϊκή γειτονιά στο Παγκράτι, δίπλα στον «Μαγεμένο Αυλό», το εστιατόριο όπου ξενυχτούσαμε σχεδόν κάθε βράδυ μιλώντας για όλα τα θέματα. Ο Χατζιδάκις ήταν ένας μεγάλος σοφός και ένας σπουδαίος φιλάνθρωπος! Χάρη στον Μάνο εγώ έπαιξα σε ηλικία 18 χρονών με μεγάλες ορχήστρες στο Ηρώδειο! Χάρη στον Μάνο σπούδασαν πολλά παιδιά, πολύ γνωστά ονόματα, καθώς αυτός πλήρωνε τα έξοδα!
ΟΠΛΑ ΑΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ
* Ζούμε μια περίοδο ραγδαίων πολιτικών και κοινωνικών εξελίξεων, κατά την οποία έχουν γίνει πολλές ανατροπές στην εθνική μας οικονομία και στις συνθήκες διαβίωσης των Ελλήνων... Ποια είναι η άποψή σας για την κατάσταση σήμερα στη χώρα μας;
- Καταρχήν είναι μια απογοήτευση... Απ’ την άλλη μεριά, είναι και μια πραγματικότητα η οποία πρέπει να σου δώσει δύναμη για να συνεχίσεις! Δηλαδή όσο πιο χειρότερα γίνονται τα πράγματα, τόσο πιο μεγάλες υποχρεώσεις αναλαμβάνεις αν θέλεις να παίξεις κάποιο σημαντικό ρόλο... Πιστεύω ότι το μεγάλο μας πρόβλημα είναι στην παιδεία, διότι όλα αυτά που συμβαίνουν στην πολιτική, αυτά που ψηφίζονται, ο λαϊκισμός, είναι αποτέλεσμα έλλειψης παιδείας! Εκεί έχω επικεντρώσει πια τις προσπάθειές μου ελπίζοντας ότι κάτι μπορώ να κάνω.
Όλα αυτά που βλέπουμε γύρω μας δεν είναι τυχαία... Οφείλονται σε ανθρώπους αμόρφωτους με έλλειψη ήθους και γνώσεων!
Δεν φταίει η τρόικα, εάν εσύ πετάς τα σκουπίδια στους κάδους ανακύκλωσης και τα ανακυκλούμενα υπολείμματα στα σκουπίδια! Εάν τα σκυλάκια κάποιων κυριών λερώνουν τα πεζοδρόμια χωρίς να τους νοιάζει! Εάν εσύ δεν ενδιαφέρεσαι για τον διπλανό σου, για την οικογένειά σου, για την κοινωνία σου!
Μόνη μας ελπίδα είναι η παιδεία και ο πολιτισμός... Αν χάσουμε αυτά τα δυο στοιχεία που μας χαρακτηρίζουν ως λαό και θα μπορούσαν να γίνουν ισχυρά «όπλα» αυτοπροστασίας μας, τότε δυστυχώς δεν θα έχουμε ελπίδες!
Για παράδειγμα, στον δικό μας χώρο της μουσικής, τα παιδιά έρχονται ως επί το πλείστον, για λαϊκά τραγούδια και μονόφωνα... Το ερώτημα είναι πότε θα μάθουν και από πού, τη χορωδιακή καλλιτεχνική πραγματικότητα, ένα άλλο ρεπερτόριο, ή να τραγουδάνε δυο και τρεις μαζί;
Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ορισμένοι δάσκαλοι που αγωνίζονται σκληρά στις σημερινές δύσκολες συνθήκες και τους συγχαίρω γι’ αυτό, το όλο σύστημα δεν τους βοηθάει!
ΜΟΥΣΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
* Πείτε μας μερικές προτάσεις σας για τη βελτίωση της μουσικής εκπαίδευσης στη χώρα μας...
- Έχω συμμετάσχει σε πολλές επιτροπές υπουργείων για τα μουσικά σχολεία τα οποία όμως έγιναν αρκετά βεβιασμένα!
Για παράδειγμα, η Πολωνία, με τριπλάσιο πληθυσμό από την Ελλάδα, έχει 11 μουσικά σχολεία και εμείς έχουμε 44 γιατί ο κάθε νομάρχης διεκδικούσε και ένα για την περιοχή του!
Τα μουσικά σχολεία για να λειτουργήσουν σωστά χρειάζονται ιδιαίτερες υποδομές και κατάλληλους καθηγητές για το συγκεκριμένο αντικείμενο. Βάζουν δυο υποχρεωτικά μουσικά όργανα, ένα λαϊκό και ένα όπως το πιάνο, αλλά εάν υπάρχει κάποιο παιδί που θέλει να μάθει βιολί, ή κιθάρα, επειδή δεν υπάρχει καθηγητής με αυτή την ειδικότητα, τη διδασκαλία αυτού του παιδιού αναλαμβάνει ένας άλλος που διδάσκει ας πούμε τρομπέτα! Έτσι, δεν προσφέρεται σωστή μουσική εκπαίδευση... Στο Λύκειο πάλι, συναντά κανείς μια κατάσταση όπου ο υποψήφιος του Τμήματος Μουσικών Σπουδών δίνει εξετάσεις στη Βιολογία, ή σε άλλα άσχετα μαθήματα που κουράζουν τα παιδιά... Και δεν είναι μόνο αυτό! Πολλές φορές κάποιος που έχει τα προσόντα να γίνει καλός μουσικός, παίρνει λιγότερα μόρια από έναν άλλον που δεν ξέρει τι του γίνεται στον συγκεκριμένο τομέα, με αποτέλεσμα να εισάγεται στο Τμήμα αυτός που δεν ξέρει τι του γίνεται!
Σε γενικές γραμμές πάντως σε ό,τι αφορά στη μουσική εκπαίδευση, θα πρέπει τα παιδιά να γνωρίζουν άριστα την ελληνική γλώσσα, να ξέρουν οπωσδήποτε πολύ καλά μια ξένη γλώσσα και να έχουν σωστή εκπαίδευση γύρω από το αντικείμενο που θέλουν να ακολουθήσουν.
Όσο για τους δασκάλους, τους συμβουλεύω να επιμείνουν στον αγώνα ενίσχυσης της παιδείας και του πολιτισμού στον τόπο μας, διότι μόνον έτσι θα σωθούμε, στηριζόμενοι βέβαια και στις νεότερες γενιές. Σε αυτό δεν πρέπει να υπάρξει καμία υποχώρηση!
* Ποιος πιστεύετε ότι είναι ο ρόλος της μουσικής στη ζωή μας;
- Αυτός είναι γνωστός από την αρχαιότητα! Εξημερώνει τους ανθρώπους και μπορεί ακόμη να σταματήσει και τους πολέμους! Η μουσική είναι ένας τρόπος επικοινωνίας και μας χρειάζεται για να μάθουμε να επικοινωνούμε. Η μουσική μπορεί να είναι ένας κοινός παρονομαστής για να επικοινωνούμε μεταξύ μας οι άνθρωποι ανεξαρτήτως της ιδιότητας, του επαγγέλματος, του μορφωτικού και πνευματικού επιπέδου του καθενός μας.
Του λόγου το αληθές αποδεικνύει ένα πραγματικό περιστατικό που συνέβη σε χορωδία στη Βοστώνη, όπου μια χορωδός έδωσε το νεφρό της για μεταμόσχευση σε μια άλλη συνάδελφό της που το είχε ανάγκη... Το γεγονός αυτό είναι πολύ συγκινητικό, αν σκεφτεί κανείς ότι η γνωριμία τους δεν προϋπήρχε, παρά εξελίχθηκε στο πλαίσιο της χορωδιακής τους συνύπαρξης! Φανταστείτε, ότι δεν βρέθηκε κάποιος από την οικογένεια της παθούσας να δώσει το νεφρό του και το έκανε μια μέχρι πρότινος άγνωστή της χορωδός, επειδή η μουσική ενώνει τους ανθρώπους, τους φέρνει ποιο κοντά σε σημείο ακόμη και να προσφέρει ζωή ο ένας στον άλλον!
* Στην 60χρονη λαμπρή καριέρα σας ως συνθέτης, μαέστρος και καθηγητής πανεπιστημίου, ποια θα χαρακτηρίζατε ως τη μεγαλύτερη ικανοποίηση;
- Μόνο ένα πράγμα με ικανοποιεί κι αυτό είναι να βλέπω τους μαθητές μου να προοδεύουν. Δεν σας κρύβω ότι έχω «βγάλει» πάρα πολύ σπουδαία «μυαλά»! Θα σας πως ένα παράδειγμα... Στο Berkley College of Music που είναι το μεγαλύτερο στον κόσμο, όσοι διδάσκουν θεωρητικά και σύνθεση είναι όλοι μαθητές μου! Αυτό είναι μεγάλη ικανοποίηση για μένα... Πραγματικά χαίρομαι να προοδεύουν οι μαθητές μου και δεν τους εγκαταλείπω ποτέ! Αν ψάχνουν δουλειά, σε μένα θα έρθουν για να τους γράψω συστατικές επιστολές, μα και να πουν τα προβλήματά τους, διότι ο δάσκαλος είναι πάντα δάσκαλος και δεν εγκαταλείπει ποτέ τους μαθητές του.
Ο κ. Θόδωρος Αντωνίου γεννήθηκε το 1935 στην Αθήνα, όπου ξεκίνησε τις μουσικές του σπουδές για να τις ολοκληρώσει στη Μουσική Ακαδημία του Μονάχου και στο Διεθνές Μουσικό Κέντρο του Ντάρμστατ. Δίδαξε μουσική στα Πανεπιστήμια του Στάνφορντ και της Γιούτα των Ηνωμένων Πολιτειών, στη Μουσική Ακαδημία της Φιλαδέλφειας πριν του ανατεθεί η θέση του καθηγητή σύνθεσης στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης την οποία κατείχε ως τον Οκτώβριο του 2008, οπότε και ανακηρύχθηκε ομότιμος καθηγητής. Από το 1974 έως το 1985 υπήρξε συνδιευθυντής όλων των δραστηριοτήτων σύγχρονης μουσικής στο Μουσικό Κέντρο του Τάνγκελγουντ. Από το 1989 κατέχει τη θέση του προέδρου της Ένωσης Ελλήνων Μουσουργών. Υπήρξε ιδρυτής της Πειραματικής Λυρικής Σκηνής και καλλιτεχνικός διευθυντής της από το 2004 έως το 2011.
