Βρίσκομαι στην Αλβανία. Στα Τίρανα.
Παρά το ψιλόβροχο μυρίζει άνοιξη. Οι καλύτερες μέρες του χρόνου είναι μπροστά. Οι καλύτερες στιγμές, ενός ταξιδιού γεμάτου εμπειρίες, είναι ακριβώς μπροστά μας.
Μαζί με την ηγεσία του Δήμου Λαρισαίων, τον δήμαρχο, τον πρόεδρο του Δημοτικού Συμβουλίου και τους επικεφαλής των δημοτικών παρατάξεων, στεκόμαστε στην είσοδο του μεγαλοπρεπούς καθεδρικού ναού της Αναστάσεως του Χριστού, στο κέντρο της αλβανικής πρωτεύουσας.
Πρόκειται στην ουσία για ένα κτιριακό συγκρότημα σε νευραλγικό σημείο της πόλης, σε ένα οικόπεδο που παραχωρήθηκε από τις αρχές σε αντικατάσταση εκείνου που φιλοξενούσε κάποτε τον καθεδρικό ναό της Ορθοδοξίας, αλλά γκρεμίστηκε για να χτιστεί στη θέση του ένα ξενοδοχείο. Το αθεϊστικό παρελθόν της Αλβανίας είναι οριστικά παρελθόν. Η καχυποψία δυστυχώς όχι…
Στον υποφωτισμένο περίβολο κινούμαστε σαν σκιές. Όχι αθέατες, καθώς αρκετοί τουρίστες μας περιεργάζονται από την καγκελόπορτα, όταν δεν φωτογραφίζουν το επιβλητικό κωδωνοστάσιο του ναού.
Να αντιλαμβάνονται έστω και ασυνείδητα ότι είμαστε προνομιούχοι έναντί τους; Ποιος ξέρει; Αλλά έτσι ακριβώς είναι…
Είμαστε στην Αλβανία για να συναντήσουμε τον αρχιεπίσκοπο Τιράνων, Δυρραχίου και πάσης Αλβανίας Αναστάσιο. Η πόλη μου έχει αποφασίσει, διά του θεσμικού της οργάνου, του Δημοτικού Συμβουλίου, να τον τιμήσει ανακηρύσσοντάς τον επίτιμο δημότη. Το επόμενο πρωινό η ιστορική για τη Λάρισα απόφαση θα επιδοθεί και επίσημα στον «Απόστολο» της γειτονικής μας χώρας και θα ρυθμιστούν οι τελευταίες λεπτομέρειες της επίσκεψης.
Απόψε όμως, εδώ, εμείς έχουμε μια άλλη ιστορική ευκαιρία…
Φιλόξενος οικοδεσπότης και ξεναγός μας, ένας συμπολίτης μας. Ο διεθνούς φήμης ζωγράφος Χρήστος Παπανικολάου, πολύτιμος συνεργάτης εδώ και χρόνια του Αναστάσιου, ο άνθρωπος ουσιαστικά που φρόντισε να «ανταμώσουν» οι δρόμοι του αρχιεπισκόπου και της γενέθλιας πόλης του.
Και όπως κάθε καλός ξεναγός και περιηγητής, φρόντισε να κρατήσει το καλύτερο για το τέλος…
Τι θα λέγατε λοιπόν να ανατρέψουμε τη σειρά; Όχι βεβαίως γιατί ήταν λιγότερο σημαντικές οι στιγμές που προηγήθηκαν. Όπως όμως ο ταχυδακτυλουργός κρατά το τέλειο της παράστασής του για το φινάλε και είναι αυτό που τελικά σου μένει να διηγείσαι, έτσι κι εγώ προτιμώ να ξεκινήσω από «αυτόν τον κόσμο τον μικρό τον μέγα», του ποιητή, που κρύβεται στη βορειοδυτική γωνιά του «ιερού οικοπέδου». Και λέω κρύβεται, διότι, η βαριά, από ορείχαλκο πόρτα του Παρεκκλησίου που είναι αφιερωμένο στη Γέννηση του Χριστού, δεν ανοίγει εύκολα και για κανένα. Άλλωστε και ο ίδιος ο ζωγράφος δεν έχει απαντήσει ακόμη στο ερώτημα, αν πρέπει ή όχι να ανοίξει και παραδοθεί στο κοινό όταν ολοκληρωθεί το έργο. Κι αυτό γιατί τη διαφύλαξη ενός έργου Τέχνης συχνά αντιστρατεύεται η ίδια η αποστολή του: πώς να επιτραπεί η ελεύθερη είσοδος στους πάντες αν αυτό θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το έργο;
Αλλά αυτά θα τα λύσουν άλλοι και όταν έρθει η ώρα τους.
Εμείς, τώρα, εδώ, είχαμε το προνόμιο και την ευλογία να διαβαίνουμε τη βαριά πόρτα καθώς άνοιγε μπροστά μας.
Το μικρό του χώρου, όπως κάθε παρεκκλησίου, διαλύει το δέος και ή έκσταση που σε πλημμυρίζει αμέσως. Χωρίς μάλιστα να μπορείς να προσδιορίσεις γιατί.
-Νάναι η φυσική αντίδραση, όταν μπαίνεις σε ένα χώρο που εκ προοιμίου θεωρείς ιερό;
-Μήπως η μυσταγωγία που αισθάνεσαι όντας μέρος ενός μοναδικού γεγονότος που ανοίγεται μπρος στα μάτια σου;
-Ή είναι το πλούσιο μπλε και οι αποχρώσεις του που κατακλύζουν τον χώρο;
Η «Capella» του Λαρισαίου δημιουργού, έργο ζωής για τον Παπανικολάου, στεγάζει το Σύμπαν. Ένα Σύμπαν ιδεών, σκέψεων και αισθήσεων, ένα Σύμπαν φτιαγμένο από την Ιστορία του Κόσμου και της Ανθρωπότητας λουσμένης στο φως της θείας γέννησης και της ζωής.
Δεν γνωρίζω πολλά για την εικαστική δημιουργία. Ως εκ τούτου άλλοι είναι αρμόδιοι να μιλήσουν για την τεχνική που εφαρμόζει ο ζωγράφος –και όχι αγιογράφος- όπως επιμένει να λέει εκείνος: Γραμμική φωτοσκίαση σε μονοχρωμία, αποκαλείται. Ιδιαίτερη και πρωτότυπη, θεωρείται τομή στη βυζαντινή ζωγραφική, εκτιμήθηκε δεόντως και του απέφερε διεθνή αναγνώριση και καταξίωση με το βραβείο «Giuseppe Sciacca», του Βατικανού.
Εκείνο που την κάνει ξεχωριστή και προσπαθεί να μας εξηγήσει είναι ότι, κάθε μορφή, κάθε εικόνα, κάθε σύμπλεγμα στις επιφάνειες του παρεκκλησίου, είναι το αποτέλεσμα δισεκατομμυρίων γραμμών που έγιναν με ισάριθμες πινελιές. Τεχνική που εφαρμόζεται μεν πάνω σε μια λευκή επιφάνεια, έχει όμως την εξής ιδιαιτερότητα: δεν επιδέχεται διορθώσεων, όχι χωρίς να ξύσεις όλη την επιφάνεια και να δουλέψεις σε αυτή ξανά από την αρχή. Μόνο το πρόσωπο του Χριστού, έξυσε και διόρθωσε επτά φορές έως σήμερα, εξηγεί ο δημιουργός.
Πρωτοπόρος και ανατρεπτικός χαρακτηρίζεται ο Χρήστος Παπανικολάου. Έχει φιλοτεχνήσει γνωστούς και μεγάλους δημόσιους χώρους. Στη Λάρισα (Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο, το ναΐδριο στην «Έξοδο», το κτίριο της Περιφέρειας Θεσσαλίας, την πεζογέφυρα του Αλκαζάρ), στην Αθήνα, το Αττικό Μετρό και το Αττικό Νοσοκομείο.
Σήμερα διδάσκει στη Σχολή Καλών Τεχνών του Πανεπιστημίου «Λόγος» Τιράνων, που λειτουργεί με τη φροντίδα του αρχιεπισκόπου Αναστάσιου. Εδώ, στον Ορθόδοξο καθεδρικό ναό των Τιράνων και το παρεκκλήσιο της Γέννησης του Χριστού, παντρεύει σύγχρονα και ιστορικά θέματα με φόρμες της βυζαντινής ζωγραφικής. Κι όπως έχει δηλώσει, τον χρωστήρα του καθοδηγεί εκείνος. Ο Αναστάσιος, από τον οποίο αντλεί δύναμη και φως…
Στο παρεκκλήσι, ο επισκέπτης μπορεί να αναγνωρίσει μορφές και γεγονότα, είτε από την ιστορία, είτε από τη Βίβλο. Θέματα που προσεγγίζει η Επιστήμη ή για τα οποία έχει «μιλήσει» η πίστη. Έτσι η δημιουργία του Κόσμου, ρέει στην εικαστική του απεικόνιση, ως η χείρα του Παντοκράτορα που δίνει την εντολή, αλλά και ως μια έκρηξη φωτός που παραπέμπει στο «Μπιγκ Μπανγκ».
Σε μια άλλη γωνιά διακρίνεις τις πρώτες μέρες της Ορθοδοξίας και του Αναστάσιου στην καθημαγμένη από το αθεϊστικό καθεστώς του Χότζα, Αλβανία, των αρχών της δεκαετίας του ΄90, όταν οι λειτουργίες γίνονταν σε ερειπωμένους ναούς ή στην ύπαιθρο κάτω από ένα δέντρο, παραπέμποντας σε βιβλικές εικόνες.
Αλλού μπορεί κανείς να αναγνωρίσει μορφές της ιστορίας της Ανθρωπότητας, από τον Αριστοτέλη και τον Πλάτωνα, έως τον Γκάντι. Και μετά πάλι η θεολογική πλευρά: οι Άγγελοι, οι Μάγοι της Βηθλεέμ αλλά και η πτώση του Ανθρώπου και η απόκτηση συνείδησης.
Μπορεί κάποια στοιχεία να ακούγονται «αιρετικά». Έτσι όμως ήταν πάντα η Τέχνη. Αν όμως ακούσεις τον ζωγράφο να μιλά για τον Αναστάσιο, τότε καταλαβαίνεις την πίστη του σε εκείνον.
Στο κέντρο του Παρεκκλησίου βρίσκεται μια κυκλική γυάλινη κατασκευή, από την οποία άπλετο φυσικό φως θα λούζει το Βαπτιστήριο που βρίσκεται κάτω από το Παρεκκλήσι.
Ο ΝΑΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ
Νωρίτερα πήραμε μια εξίσου καλή γεύση από το εσωτερικό του Καθεδρικού Ναού και το συγκρότημα των υπόλοιπων κτισμάτων.
Ιδού κάποια στοιχεία:
Η αρχιτεκτονική μελέτη του Ναού έγινε μετά από διεθνή διαγωνισμό. Η αρχιτεκτονική σύλληψη του ναού στηρίζεται στον κύκλο, που εμπεριέχει την έννοια του ατέρμονα (αιώνιου) χρόνου, ο κατακόρυφος άξονας του οποίου (ο συνδέων γη και Ουρανό) αποτελεί και το κέντρο όλου του Συγκροτήματος. Ταυτόχρονα αποτελεί και το κέντρο ενός υπερμεγέθους σταυρού, μήκους και πλάτους 49 μ., οι κεραίες του οποίου αποτελούν τα κύρια φέροντα στοιχεία (πυλώνες) του ναού. Ο ναός καλύπτεται με τρούλο εσωτερικής διαμέτρου 26 μ. και ύψους 23 μ., ενώ οι τέσσερις πυλώνες καταλήγουν σε θόλους. Ο Σταυρός του τρούλου, οι τέσσερις θόλοι των πυλώνων και οι τρεις κόγχες του Ιερού είναι επενδυμένες με φύλλα χαλκού σε απόχρωση χρυσού. Περιμετρικά στους πεσσούς των παραθύρων του τρούλου είναι τοποθετημένα 52 ανάγλυφα διακοσμητικά στοιχεία, ενώ στους τέσσερις πυλώνες υπάρχουν ανάγλυφα με θέμα το μονόγραμμα ~ και το στάρι ως σύμβολο της θυσίας για την καρποφορία.
Εδώ εργάζεται καθημερινά ο Λαρισαίος ζωγράφος. Διακοσμώντας το εσωτερικό του ναού, σε μια σκαλωσιά και σε ύψος 20-25 μέτρων!
Η αρχιτεκτονική σύλληψη του ύψους 46 μ. Κωδωνοστασίου ανήκει στον Αρχιεπίσκοπο Αναστάσιο και η τελική σχεδίασή του έγινε από την ομάδα μελέτης. Βασική ιδέα του αποτελούν τέσσερις πασχαλινές λαμπάδες, που συμβολίζουν τους τέσσερις Ευαγγελιστές, οι οποίοι αναγγέλλουν την Ανάσταση.
Αυτή τη μέρα αξίζει να ζήσει κάθε Ορθόδοξος εδώ. Στους κεντρικούς δρόμους των Τιράνων συρρέουν εκατοντάδες χιλιάδες πιστών, όχι μόνο Ορθοδόξων, όχι μόνο Χριστιανών, για να ακούσουν το «Χριστός Ανέστη» από τον Αναστάσιο. Ο μακαριώτατος δεν είναι απλά ο επικεφαλής μιας Εκκλησίας. Για όλους τους Αλβανούς, εκείνους βεβαίως που «βλέπουν» με τα μάτια της ψυχής και όχι υπό το κράτος του εθνικισμού, είναι ένα ιερό πρόσωπο, ένας πνευματικός και φωτισμένος ηγέτης, με ισχυρά τα χαρακτηριστικά της αλληλεγγύης και της καταλλαγής.
Ο απλός Αλβανός τον αισθάνεται δικό του άνθρωπο…
Στην ανατολική πλευρά του Συγκροτήματος βρίσκεται το Συνοδικό Μέγαρο, όπου στεγάζονται τα γραφεία της Συνόδου και της Αρχιεπισκοπής καθώς και η Βιβλιοθήκη.
Σε δύο υπόγειους ορόφους –κάτω από την πλατεία του Καθεδρικού Ναού- βρίσκεται το Συνεδριακό Κέντρο, δυναμικότητας 500 έως 850 συνέδρων, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για διαλέξεις, προβολές και μουσικές εκδηλώσεις. Η σκηνή μπορεί να είναι μικρή, αλλά η ακουστικότητα του χώρου θεωρείται εκπληκτική: στη σχετική κλίμακα έχει αξιολογηθεί με βαθμό 11,8 (με άριστα το 12) όταν διάσημοι συναυλιακοί χώροι μετά βίας φτάνουν στο 7!
Ο Χρήστος Παπανικολάου μιλά όλη την ώρα με φλογερό πάθος για όσα έχει καταφέρει ο Αναστάσιος εδώ, αλλά και ειλικρινή ενθουσιασμό και ικανοποίηση για τους ανθρώπους της πόλης του.
Θα του ανταποδώσει η γενέτειρά του στις 5 και 6 Ιουνίου…
Δ. Χατζηευθυμίου
