Μ` αυτά τα πατριωτικά λόγια, ο Αδαμάντιος Κοραής αρχίζει το «Άσμα πολεμιστήριον των εν Αιγύπτω περί ελευθερίας των μαχομένων Γραικών», για να ενθαρρύνει τους Έλληνες στρατιώτες που πολεμούσαν στο πλευρό των Γάλλων του Μ. Ναπολέοντα. Στο φυλλάδιο αυτό του 1800, ο Κοραής «ονειρεύεται τον κοινό αγώνα των Ελλήνων και των Γάλλων που θα φέρουν την πολυπόθητη απελευθέρωση του ελληνικού Γένους… και συνεχίζει:
Γάλλοι και Γραικοί δεμένοι
με φιλίαν ενωμένοι
δεν είναι Γραικοί ή Γάλλοι
αλλ` έν έθνος, Γραικογάλλοι…
Δυο Γάλλοι περιηγητές - σύγχρονοι του Κοραή - που επισκέπτονται την Ελλάδα, εκθειάζουν τις αρετές και περιγράφουν τα μειονεκτήματα των Ελλήνων, ενώ πιστεύουν πως η ελευθερία θα έλθει μόνο με τη βοήθεια των ξένων.
Ο φυσιοδίφης Κάρολος Σοννινί που περιοδεύει επί τρία χρόνια στην επαρχία, γράφει τις εντυπώσεις του στο βιβλίο, «Ταξίδια στην Ελλάδα»: (…) Τα μάτια του Έλληνα λάμπουν… Η δεισιδαιμονία - κόρη της αμάθειας και της δουλείας - αμαυρώνει κατά τι την λάμψη των… Είναι ενεργητικός, ικανός να συλλαμβάνει μεγάλα πράγματα… (οι Έλληνες) δίνουν πίστιν επιπολαίαν, ευκόλως διχονοούντες δεν θα ήτο δυνατόν να απελευθερωθούν μόνοι τους». Ο συμπατριώτης του πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη Σουαζέλ Γκουφιέ, με αφορμή τον θάνατο του Ρήγα και των συντρόφων του, αισιοδοξεί και γράφει στο βιβλίο του, Γραφικό ταξίδι: «Αι βαρείαι λύσεις των Ελλήνων δεν είναι δύσκολον να σπάσουν».
Ο Κοραής, γόνος αστικής οικογένειας της Σμύρνης, τελειώνει τις γυμνασιακές σπουδές, ζει και εργάζεται για έξι χρόνια στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας ως εμπορικός αντιπρόσωπος της πατρικής του επιχείρησης, επιστρέφει στην πατρίδα του και λίγο αργότερα, βρίσκεται στη Γαλλία. Σπουδάζει Ιατρική στο Μομπελιέ και το 1787 εκπονεί και δημοσιεύει τη διπλωματική του εργασία, με θέμα «Συνοπτική πυρετολογία», καθώς και τη διδακτορική του διατριβή με θέμα «Ιπποκρατική Ιατρική».
Ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός την εποχή αυτή, ως ανώτερο πνευματικό κίνημα, με τις φιλελεύθερες ιδέες, συνεπαίρνει τον Κοραή, μιλάει για την απελευθέρωση του Ελληνικού Γένους με θερμά λόγια, που θα έλθει με την ανάπτυξη της Παιδείας, «Η Παιδεία είναι αυτή που θα φέρει την ελευθερία, ενώ η έλλειψή της, είναι η αιτία όλων των κακών».
Παροτρύνει τους Έλληνες ομογενείς της Τεργέστης και της Βιέννης να στείλουν χρήματα κάτω στην Πατρίδα για κτίσιμο σχολείων και στηλιτεύει αυτούς που καλλιεργούν τον σκοταδισμό, τις προλήψεις, τις δεισιδαιμονίες: «όλαι μας αι προλήψεις και αι κακίαι προέρχονται από της απαιδευσίας την καταραμένη αχλύν, ομίχλην, καταχνιάν. Μόνον η Παιδεία ελευθερώνουσα τον νουν από την άγνοιαν διδάσκει τον άνθρωπον».
Ο Κοραής ενώ στο Παρίσι μεταφράζει και δημοσιεύει έργα του Ιπποκράτη, όπως το «Περί ανέμων, υδάτων και τόπων», ο Άνθιμος Γαζής, στη Βιέννη, μεταφράζει το βιβλίο του Μαρτίν, «Πίνακες Ανατομίας και Αστρονομίας». Το αναφέρουμε αυτό εδώ, γιατί ο Κοραής θεωρεί τη Βιέννη «Εργαστήριο της νέας των Γραικών φιλολογίας», λόγω του μεγάλου αριθμού των τυπογραφείων και των βιβλίων που εκδίδονται.
Μεταφράζει ασταμάτητα και εκδίδει βιβλία Ελλήνων κλασικών και επιθυμεί να «μεταβάλει τους κληρονόμους των μεσαιωνικών Ρωμιών εις συνειδότας Έλληνας», ενώ παράλληλα, ως γιατρός, διδάσκει στην Ιατρική Σχολή του Μομπελιέ το ειδικό μάθημα «Περί καρδίας, αρτηριών και φλεβών». Ζει από κοντά τον ενθουσιασμό και την ορμή που φέρνει η Γαλλική Επανάσταση και ονειρεύεται την απελευθέρωση των Ελλήνων.
Το 1798 ο Κοραής τιμώντας την ιερή μνήμη του Ρήγα και των συντρόφων του, δημοσιεύει την «Αδελφική Διδασκαλία», που είναι το πρώτο σάλπισμα για την ελευθερία της Ελλάδας, ως απάντηση στην συντηρητική «Πατρική Διδασκαλία» του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Υποδεικνύει στους αδελφούς Ζωσιμά (Ζωσιμάδες) και άλλους ομογενείς βιβλία για μετάφραση, όπως το «Περί αδικημάτων και ποινών», του διάσημου Ποινικολόγου-φιλοσόφου Τζούλιο Μπεκαρία και ζητά χρηματοδότηση για να εκδώσει τους Αρχαίους κλασικούς συγγραφείς, που θα αποτελέσουν την σειρά «Ελληνική Βιβλιοθήκη» των 66 τόμων.
Σε μια επιστολή του προς τους Ομογενείς γράφει ο Κοραής: (…) Επιθυμείτε να ζήσει και να ανδρωθεί η νεογέννητη Πολιτεία σας; Τρέφετέ την και ποτίζετέ την με δικαιοσύνην. Η δικαιοσύνη φυλάσσει την ειρήνην και η ειρήνη σώζει την ελευθερίαν». Καταδικάζει την «μιξοβάρβαρον γλώσσαν, ως γέννημα ούτε της παλαιάς ούτε της νέας Ελλάδος, αλλ` ως αποφώλιον τέρας της Αφρικής», όπως λέει ο Κ. Κούμας και δηλώνει πως η γλώσσα είναι «αναπαλλοτρίωτον κτήμα όλου του Έθνους». Σε άλλη επιστολή (προς τους Χίους) μιλάει πάλι για τη γλώσσα: (…) Η γλώσσα, φίλοι, πρώτον, έπειτα τα ήθη και τα έθη, χαρακτηρίζουν και διακρίνουν έθνος από έθνος, ως το μαρτυρεί και το όνομα έθνος (Εθινός), ήγουν, λαός έχων ίδια έθιμα και ήθη».
Όταν στην Μολδοβλαχία ξεσπάει η επανάσταση, περιχαρής, γράφει σε μια επιστολή (…) Χαίρω χαράν, δεν εμπορείς να φανταστείς πόσην (…) Είκοσι έτη ηλικίας ολιγότερα να είχα, ούτε θεοί ούτε δαίμονες ήθελαν μ` εμποδίσουν».
Αν και θεωρεί πρόωρη και άκαιρη την Επανάσταση του 1821 στην Ελλάδα (ο ίδιος την υπολόγιζε για το 1850), ο 73χρονος Κοραής λέει: (…) Να κρημνίσει τις την οικοδομήν μεγάλη σοφία δεν χρειάζεται όταν μάλιστα η οικοδομή κλονείται. Η μεγάλη δυσκολία και τρομερά είναι εις την ανοικοδόμησιν».
Στέλνει επιστολές και ζητάει τη βοήθεια της Αγγλίας και της Αμερικής (…) Βοηθείστε μας(…), λέει στην επιστολή του προς τον Τόμας Τζέφερσον, παλιό του γνώριμο απ` το Παρίσι του 1787, και κατοπινό Πρόεδρο των ΗΠΑ, (…) τυχεροί Αμερικανοί δεν ζητάμε ελεημοσύνη, αλλά σας δίνουμε την ευκαιρία να αυξήσετε την καλοτυχίας σας (…)
«Η ελευθερία, ω Έλληνες εις ημάς είναι ως η όρασις εις τους οφθαλμούς (…) Είναι αναγκαίον πράγμα εις τον δούλον να γνωρίσει την ελευθερίαν δια να μισήσει την δουλείαν και να την αποστραφεί». (Ανωνύμου του Έλληνος. Ελληνική Νομαρχία).
Βοηθήματα
Α. Κοραή Άπαντα τ. 1ος-2οςΜπίρης
Διον. Κόκκινου. Η Ελλην. Επανάστασις 1ος Μέλισσα
Ανωνύμου του Έλληνος. Ελλην. Νομαρχία Αναξίμανδρος
Ιστ. Ελλην. Έθνους ΙΑ` Εκδ. Αθηνών
Κ. Κούμας Οι Έλληνες ανατύπ. 1956
Ι Κορδάτος Μεγ. Ιστ. της Ελλ. ΙΧ
Ι. ΧατζηφώτηςΑδαμ. Κοραής Φιλολ. Πρωτοχρ. 1971
Του Τάσου Πουλτσάκη
