Μετέφρασε το έργο του Θουκυδίδη Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου και την Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου. Το 1635 έρχεται σε επαφή με τους Mersene, Gassendi και άλλους Γάλλους φιλόσοφους στο Παρίσι και το 1639 συνάντησε προσωπικά τον Γαλιλαίο στη Φλωρεντία. Το 1640 εγκαταστάθηκε, λόγω του εμφυλίου πολέμου στην Αγγλία, στο Παρίσι, όπου συναντούσε συχνά τον μεγάλο Καρτέσιο. Βιβλία σταθμοί είναι ο Λεβιάθαν (Leviathan), και το Περί του Πολίτη (DeCive). Πέθανε το 1679 στο Hardwick.
Ο Thomas Hobbes πίστευε ότι ήταν ο πραγματικός ιδρυτής της πολιτικής φιλοσοφίας ή επιστήμης παραγνωρίζοντας ίσως ότι η τιμή αυτή που απέδιδε στον εαυτό του είχε δοθεί από την ιστορία της φιλοσοφίας στον Σωκράτη. Η ακράδαντη αυτή πίστη του Hobbes προερχόταν από την ιδέα ότι η κλασική πολιτική σκέψη αποτελούσε περισσότερο εικασία ή ουτοπία παρά επιστήμη, ενώ η πολιτική επιστήμη που εισηγούνταν ο ίδιος ήταν δυνατή και μάλιστα βέβαιη. Συνεχίζοντας τη μακιαβελική σκέψη ο Hobbes επιχειρεί να θεμελιώσει μια πολιτική επιστήμη που να απευθύνεται στους ανθρώπους, όπως είναι, και όχι όπως θα έπρεπε να είναι. Αυτό συνεπάγεται την πλήρη αποσύνδεση της ηθικής και της μεταφυσικής από την πολιτική επιστήμη.
Αλλά γιατί η σκέψη του Ηobbes είναι σημαντική σήμερα; Ο Ηobbes είναι από τους θεμελιωτές της θεωρίας της συμβασιοκρατίας στην οποία στηρίζεται η δημιουργία του σύγχρονου κράτους. Ας αναλύσουμε μερικές έννοιες της πολιτικής φιλοσοφίας του Ηobbes, για να κατανοήσουμε τη θέση του στη σημερινή πολιτική συνθήκη:
1) Το πολιτικό σύμφωνο
Η γένεση της πολιτικής ισοδυναμεί με την καθολική αποδοχή της σύμβασης παραχώρησης της ατομικής ανθρώπινης ισχύος σε μια κοινή εξουσία, που αναλαμβάνει να τερματίσει τον «φυσικό» καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο όλων εναντίον όλων και να παρέχει την αυτοσυντήρηση και τη δυνατότητα ανάπτυξης μιας ευχάριστης ζωής. «Ο τρόπος είναι ο εξής: όλοι εκχωρούν ολόκληρη τη δύναμη και την ισχύ τους σ’ έναν άνθρωπο ή σε μια συνέλευση ατόμων, στο πλαίσιο της οποίας είναι δυνατή, με βάση την αρχή της πλειοψηφίας, η αναγωγή όλων των βουλήσεων σε μια».
2) Το κράτος - ο κυρίαρχος
Με την ισχύ του πολιτικού συμβολαίου το ανθρώπινο πλήθος ενοποιείται σε ένα «πρόσωπο» εξουσίας που ονομάζεται πολιτική κοινότητα (λατ. civitas). Η ένωση του πλήθους υπό την αρχή ενός παντοδύναμου (θνητού θεού κατά τον Hobbes) φορέα εξουσίας αποτελεί την ουσιώδη απαρχή της πολιτικής. Η κατάσταση της προκοινωνικής ισότητας που οδηγούσε σε κατάσταση πολέμου μετατρέπεται σε κατάσταση ανισότητας με καθολική συναίνεση παραχώρησης της εξουσίας σε ένα φορέα αρχής (πρόσωπο ή συμβούλιο) που οδηγεί στην ειρήνη. Η ανισότητα κυρίαρχου υπηκόων δεν πρέπει να θεωρείται παράλογη, καθώς εγκαθιδρύει την ισότητα μεταξύ των υπηκόων. Ο φορέας αρχής εξουσιοδοτείται από το πλήθος να διαθέτει τα μέσα και τη δύναμη έκαστου των ανθρώπων που συνομολογούν στη δημιουργία της πολιτικής κοινότητας, ώστε να διασφαλίσει, κατά όποιον τρόπο θεωρήσει κατάλληλο, την ειρήνη και την κοινή τους άμυνα.
3) Το θετικό δίκαιο - ο νόμος
Η ισχύς του κυρίαρχου αντιπροσώπου ως εξουσιοδοτημένη ισχύς όλων των μελών της πολιτικής κοινότητας αποκτά εμπράγματη υπόσταση μέσω του θετικού δικαίου της πολιτικής κοινότητας. Το θετικό δίκαιο ταυτίζεται με τον πολιτικό νόμο και αποτελεί το μέσο διαβίβασης της ισχύος του κυριάρχου και το απαραίτητο όργανο συνοχής του πολιτικού κράτους. Ο νόμος δεν είναι συμβουλή αλλά διαταγή που υποχρεώνει κάποιον να υπακούσει σε αυτόν που απευθύνει διαταγές. Αυτός που απευθύνει νομικές διαταγές δεν είναι ο οποιοσδήποτε αλλά ο κυρίαρχος αντιπρόσωπος της πολιτικής κοινότητας, τον οποίο όλοι οι υπήκοοι έχουν εξουσιοδοτήσει να τους διατάζει κυριαρχικά με ισόποσο αντάλλαγμα την προστασία της ζωής τους.
4) Η εξωτερική πολιτική
«Αλλά μάταια λατρεύουν την ειρήνη στο σπίτι τους,
αυτοί που δεν μπορούν να αμυνθούν εναντίον των ξένων»
Εκτός του πολιτικού συνασπισμού όμως, εκτός της πολιτικής κοινότητας δεν υπάρχει ειρήνη, εφόσον δεν υπάρχει συμφωνία ή αρχή ικανή να επιβάλλει την ειρήνη. Οι νόμοι σιωπούν εν καιρώ πολέμου. Εκτός του πολιτικού κράτους ισχύει ο πόλεμος όλων εναντίον όλων (Bellum omnium contra omnes)και ο κάθε άνθρωπος αποτελεί λύκο για τον συνάνθρωπό του (Homo homini lupus). Η «νεκρή ζώνη» μεταξύ των υφιστάμενων πολιτικών συνασπισμών αποτελεί χώρο διηνεκούς σύγκρουσης και ανασφάλειας. Οι σχέσεις των πολιτικών κρατών σε διεθνές επίπεδο παραμένουν στη φυσική κατάσταση, δηλαδή παραμένουν σε συνεχή κατάσταση πολέμου. Στην εκδοχή που δεν υφίσταται μια κρατική υπερδύναμη να εγγυηθεί την καθολική αυτοσυντήρηση και την ευημερία των πολιτικών ενώσεων, ο πόλεμος αποτελεί αναγκαία απόληξη. Ο διακρατικός πόλεμος δύναται να τερματιστεί είτε όταν η ισορροπία του φόβου μεταξύ δύο ισοσθενών δυνάμεων επιβολής παρέχει την ειρήνηείτε όταν μια κρατική υπερδύναμη επικρατήσει οριστικά σε παγκόσμιο επίπεδο με αποτέλεσμα να διαδραματίζει πλέον τον ρόλο που διαδραματίζει ο κυρίαρχος στην πολιτική κοινότητα, δηλαδή τη διαφύλαξη -μέσω της εξαναγκαστικής εξουσίας- της καθολικής αυτοσυντήρησης, ειρήνης και ασφάλειας.
5) Ο πολίτης
Ο υπήκοος μιας κυρίαρχης εξουσίας αποτελεί μέλος της πολιτικής ένωσης και έχει εκχωρήσει, όπως και τα υπόλοιπα μέλη, όλη του τη δύναμη και την ελευθερία στην κυρίαρχη εξουσία με αντάλλαγμα την αυτοσυντήρηση και την ασφάλεια, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να ονομαστεί πολίτης: πολίτης δ΄ ἁπλῶς οὐδενὶ τῶν ἄλλων ὁρίζεται μᾶλλον ἢ τῷ μετέχειν κρίσεως καὶ ἀρχῆς. Η συμμετοχή ενός μέλους της πολιτικής ένωσης στην άσκηση της πολιτικής και της νομοθετικής εξουσίας του δίδει το χρίσμα του πολίτη. Συνεπώς η έννοια του πολίτη βρίσκεται σε άμεση ενδοσυνάφεια με την έννοια της κυριαρχίας, διότι, όπως σημειώθηκε, ο κυρίαρχος μιας πολιτικής ένωσης ανθρώπων είτε πρόκειται για ένα φυσικό πρόσωπο είτε για μία συνέλευση έχει υπό την απόλυτη δικαιοδοσία του την λειτουργία της πολιτικής διακυβέρνησης, της νομοθεσίας και της απονομής του δικαίου. Η ιδιότητα του πολίτη ταυτίζεται με το λειτούργημα του κυρίαρχου αντιπροσώπου. Όταν διαφοροποιείται η πολιτειακή δομή του κράτους διαφοροποιείται και ο ορισμός του πολίτη. Επομένως με χομπεσιανούς όρους ο ορισμός του πολίτη στα σύγχρονα πολιτικά κράτη χρήζει μεγάλης προσοχής και ακριβολογίας, διότι, αν το μέλος ενός πολιτικού κράτους δεν μετέχει κρίσεως καὶ ἀρχῆς, δεν ορίζεται ως πολίτης αλλά ως υπήκοος. Η ιδιότητα του πολίτη συνδέεται με την ελευθερία που εκπηγάζει από την κυριαρχία, ενώ η ιδιότητα του υπηκόου συνδέεται με την υποχρέωση που προέρχεται από την εκχώρηση της ατομικής κυριαρχίας και ελευθερίας στον κυρίαρχο.
6) Η ελευθερία
Ελευθερία σημαίνει στην κυριολεξία απουσία εξωτερικών εμποδίων, που ανακόπτουν την ανάπτυξη της ανθρώπινης φύσης στο φυσικό ή στο κοινωνικό επίπεδο. Ελεύθερος είναι όποιος δεν συναντά εμπόδια στο να πραγματοποιήσει όσα είναι ικανός να κάνει χάρη στην ατομική του δύναμη και στο νου του. Η ελευθερία που απολαμβάνει κάθε άνθρωπος στην προκοινωνική κατάσταση είναι σχεδόν καθολική, αλλά εκ των πραγμάτων άκαρπη, καθώς αυτός που πράττει τα πάντα σύμφωνα με τη βούλησή του εξαιτίας της δικής του ελευθερίας, πρέπει επίσης, εξαιτίας της ίδιας ελευθερίας των άλλων, να υπομένει τα πάντα της βούλησης των άλλων. Η αύξηση της ατομικής ελευθερίας συνεπάγεται μείωση της ελευθερίας των άλλων και εν τέλει μείωση της συνολικής ανθρώπινης ελευθερίας, αφού στον πόλεμο όλων εναντίον όλων τα πάντα είναι επισφαλή και μια παροδική νίκη μπορεί να δώσει τη θέση της σ’ έναν μη αναστρέψιμο αφανισμό (απόλυτη ελευθερία = απόλυτη μείωση της ζωής).
Με τη συμβατική ίδρυση της πολιτικής κοινωνίας οι άνθρωποι περιορίζουν σημαντικά τα φυσικά τους δικαιώματα-ελευθερίες, αλλά ταυτόχρονα κερδίζουν το πρωταρχικό δικαίωμα της αυτοσυντήρησης και της ασφάλειας, αλλά και τη σιγουριά για την απόλαυση των καρπών του εργασιακού μόχθου τους εν ισχύι μιας μετριασμένης πλην όμως επωφελούς πολιτικής ελευθέριας. Η έναρξη της ανθρώπινης πολιτικής συνθήκης σηματοδοτεί τον περιορισμό της απόλυτης προκοινωνικής ελευθερίας, αλλά εξασφαλίζει τη συνέχιση της ανθρώπινης ζωής, έστω υπό την προοπτική μιας μετριασμένης ελευθερίας (περιορισμένη ελευθερία → περιορισμένη ζωή). Όμως το σύνολο προηγείται του μέρους και η πόλη είναι ο μοναδικός χώρος που μπορεί να εκπληρωθεί ο σκοπός του ανθρώπου.Χωρίς το σύνολο, χωρίς το κράτος δεν υπάρχει ατομική ελευθερία μας λέει ο Hobbes ενώ όσοι απομακρύνονται από το κράτος είναι εξόριστοι, άπολις και όχι φυσικά ελεύθεροι.
Γράφει ο Ηλίας Βαβούρας*
* Ο Ηλίας Βαβούρας (1981) είναι διδάκτωρ φιλοσοφίας του τμήματος Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής Α.Π.Θ. Έχει μεταφράσει το βιβλίο του Τόμας Χομπς, Περί του Πολίτη (De Cive) εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη 2015.
Site: http://vavouras-ilias. blogspot.com/
