Αχιλλέας Ε. Κούμπος – συγγραφέας
«Σημερινή καλεσμένη της στήλης είναι η ψυχολόγος (ΑΠΘ) κα Ανθή Αργυρούδη. Θα μας μιλήσει για την οικογένεια, τον γάμο, την ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα αλλά και την βία που υφίστανται σήμερα οι γυναίκες. Είναι διδάκτορας του Παντείου Πανεπιστημίου Αθηνών στην Κοινωνική Ψυχολογία και η διατριβή της αφορά τις διαπροσωπικές/ ερωτικές σχέσεις. Εργάστηκε στο Εργαστήριο Ειδικής Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης της Λάρισας στους Αγίους Αναργύρους, σε ψυχοκοινωνική δομή αποκατάστασης ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, σήμερα εργάζεται σε δομή υποστήριξης γυναικών που έχουν υποστεί βία (Ξενώνα Φιλοξενίας Γυναικών) κ.α.
* Αγαπητή κυρία Αργυρούδη, χαίρομαι που ανταποκριθήκατε στην πρόσκληση να συνομιλήσουμε γραπτά στην «Ελευθερία». Πριν ξεκινήσουμε, θα ήθελα να σας ρωτήσω αν υπάρχει πράγματι αυθόρμητη ροπή προς τη δημιουργία οικογένειας ή είναι μια κοινωνικά επιβαλλόμενη πράξη που εξυπηρετεί διαφορετικές ανάγκες σε κάθε εποχή;
- Χρειάζεται να αποσαφηνιστεί τι εννοείται οικογένεια γιατί πλέον ως οικογένεια νοούνται πολλά σχήματα π.χ. μονογονεϊκή οικογένεια, διπυρηνική οικογένεια (όπου οι γονείς βρίσκονται σε διάσταση αλλά διατηρούν τον γονεϊκό τους ρόλο) κ.α. Μάλλον αυτό που ζητάτε να απαντηθεί είναι αν η απόκτηση παιδιού ή παιδιών από ένα ερωτικό ζευγάρι αποτελεί ενστικτώδης διαδικασία ή «κοινωνικά επιβαλλόμενη πράξη». Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για το ένστικτο του έρωτα που σύμφωνα με τον Freud ωθεί στην τεκνοποίηση αλλά και στην δημιουργία. Από την άλλη, τα σύγχρονα μέσα αντισύλληψης επιτρέπουν τον έλεγχο αυτής της «γενετήσιας ορμής» κι επόμενα της συνειδητής απόφασης για απόκτηση παιδιού/ ων. Επόμενα, θα συμφωνήσω μαζί σας στο ότι η απόκτηση παιδιών εξυπηρετεί διαφορετικές ανάγκες γενικά στο ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο (πχ την παραγωγή εργατικού δυναμικού σε αγροτικές κοινωνίες) αλλά ακόμα και προσωπικές, δυστυχώς κατά τη γνώμη μου, ανάγκες του ή και των γονιών. Η αλήθεια όμως παραμένει ότι τα παιδιά έρχονται στον κόσμο για να φροντιστούν κι όχι για να φροντίσουν.
* Τον 16ο αιώνα η οικογένεια θεωρείτο ο «χώρος» όπου μεταβιβαζόταν η ζωή και η περιουσία. Στις μέρες μας είναι το λίκνο όπου αναπτύσσονται τα ψυχικά και πνευματικά γνωρίσματα του παιδιού, που θα το ακολουθήσουν στην υπόλοιπη ζωή του, αλλά και όπου στηρίζονται και ενισχύονται οι κλίσεις του. Ποια είναι, τελικά, η φύση, ο σκοπός και το περιεχόμενο της οικογένειας;
- Αρχικά, θα ήθελα να διαφοροποιήσω τον γάμο, ως θεσμικό πλαίσιο, από την δημιουργία οικογένειας. Σημαντικές πληροφορίες μας δίνει ο Ένγκελς στο σημαντικό του έργο «Η καταγωγή της οικογένειας, της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους». Στο έργο αυτό ο Ένγκελς υποστηρίζει πως, η μονογαμική οικογένεια βασίζεται στην κυριαρχία του άντρα, με ρητό σκοπό τη γέννηση παιδιών που η πατρότητά τους είναι αδιαφιλονίκητη, και η πατρότητα αυτή απαιτείται, γιατί αυτά τα παιδιά θα γίνουν μια μέρα οι άμεσοι κληρονόμοι της πατρικής περιουσίας. Μόνο εφόσον αναγνωρίστηκε η αρχή της ιδιοκτησίας προέκυψε η ανάγκη για μεταβίβαση της στην επόμενη γενιά. Επόμενα, ο γάμος επιβεβαίωνε την πατρότητα κι έτσι συνδέεται με τη δημιουργία της οικογένειας. Σήμερα, η εξέλιξη της επιστήμης επιτρέπει την αναγνώριση της πατρότητας. Η οικογένεια σήμερα αποτελεί τον βασικό φορέα κοινωνικοποίησης του παιδιού και αυτή με τα μέσα που έχει (πολιτισμικά, οικονομικά, χαρακτηρολογικά των γονιών κ.ο.κ. ) επηρεάζει καθοριστικά την καλλιέργεια ή μη των δυνατοτήτων του παιδιού. Επόμενα, δεν μπορούμε να δούμε την οικογένεια και τον ρόλο της αποσπασμένα από το ευρύτερο πλαίσιο (τις κοινωνικοπολιτικές εξελίξεις) που επηρεάζει τις δυνατότητες των γονιών (οικονομικές κ.α.).
* Τι άλλαξε από την παραδοσιακή οικογένεια του χθες στη σύγχρονη οικογένεια του σήμερα;
- Από την εκτεταμένη μορφή οικογένειας (όπου συμμετέχουν η πατρική οικογένεια ενός ή και των δύο γονιών) στην πυρηνική οικογένεια (γονεϊκό ζεύγος και παιδιά), αυτό που νομίζω ότι άλλαξε, είναι ότι πλέον πολλές και διαφορετικές μορφές οικογένειας λειτουργούν και γίνονται ολοένα και περισσότερο αποδεκτές τουλάχιστον σε κοινωνικό επίπεδο. Ακόμα περισσότερο, στη σύγχρονη κοινωνία τα παιδιά που αποκτιούνται είναι θα τολμούσαμε να πούμε μία «προσωπική υπόθεση» του ζευγαριού ή του γονιού που τα απέκτησε.
* Ποια η θέση της Ελληνίδας γυναίκας στην κοινωνία σε σχέση με τη γυναίκα της Ευρώπης;
- Δεδομένου ότι η Ελλάδα είναι γεωπολιτικά χώρα της Ευρώπης κι ακόμα περισσότερο μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης η γυναίκα – τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Ε..Ε.- δέχεται συγκεκριμένες πολιτικές αποφάσεις οι οποίες την πλήττουν. Αναφέρομαι ιδιαίτερα στη γυναίκα των φτωχών λαϊκών στρωμάτων που αποτελεί και το μεγαλύτερο μέρος. Ας πάρουμε για παράδειγμα τις εργασιακές συνθήκες. Η εντατικοποίηση της εργασίας επηρεάζει την ποιότητα ζωής της ίδιας της γυναίκας όσο και της οικογένειάς της. Μια γυναίκα μπορεί να εργάζεται με ευέλικτα ωράρια από το πρωί ως το βράδυ και να χρειάζεται να ανταπεξέλθει και σε άλλους ρόλους (πχ μητέρα, σύζυγος, φροντίστρια των ηλικιωμένων γονιών κ.ο.κ.) Ο ρόλος της είναι περισσότερο «φροντιστικός». Σε αυτό το πλαίσιο η γυναίκα στην Ελλάδα της κρίσης δέχεται έντονα την λεγόμενη διπλή καταπίεση τόσο λόγω του φύλου της όσο και λόγω της κοινωνικής της θέσης. Η τελευταία βέβαια πλήττει και τον άνδρα εργαζόμενο. Ας σταθούμε όμως στη θέση της γυναίκας σήμερα. Κάτω από αυτές τις συνθήκες είναι δύσκολο να βρει χρόνο και τρόπο – χρήμα- να ικανοποιήσει τις δικές της ανάγκες (για αυτοφροντίδα) και να απολαύσει. Επόμενα, δεν είναι τυχαία τα αυξανόμενα ποσοστά της κατάθλιψης ιδιαίτερα στις γυναίκες στην Ελλάδα.
* Κατακτήθηκε η ισότητα ανάμεσα στα δυο φύλα ή απέχουμε πολύ ακόμα;
- Δυστυχώς, νομίζω πως βρισκόμαστε μακριά από την αναγνώριση της ισότητας ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες στην πράξη. Σε όλα τα πλαίσια από την οικογένεια ως το εργασιακό πλαίσιο συχνά η γυναίκα περιορίζεται λόγω του φύλου της. Ας αναγνωρίσουμε πως η διάσταση του φύλου είναι σημαντική. Κι εδώ θέτω το ζήτημα της διαφορετικότητας χωρίς αυτό να σημαίνει οι γυναίκες είναι καλύτερες από τους άνδρες ή το αντίστροφο. Χρειάζεται με άλλα λόγια να αναγνωριστεί αυτή η διαφορετικότητα και σύμφωνα με αυτήν να δούμε τη σχέση των δύο φύλων. Για παράδειγμα, η γυναίκα που γεννά έχει ανάγκη για φροντίδα τόσο από τον σύντροφό της όσο κι από το ευρύτερο πλαίσιο (δύο μήνες άδεια λοχείας δεν αρκούν) για να μπορέσει να υποστηρίξει την συμβιωτική σχέση με το βρέφος και να αποκτηθεί ένας ασφαλής δεσμός. Με αυτήν την οπτική χρειάζεται να υποστηριχτούν δικαιώματα τόσο των γυναικών όσο και των ανδρών. Θα μιλάμε τότε για όρους ισότητας των φύλων όταν καταλάβουμε την διαφορετικότητα των αναγκών τόσο του άνδρα όσο και της γυναίκας που φυσικά οι βασικές τους ανάγκες είναι κοινές (διατροφικές, υγείας κ.ο.κ.)
* Πόσο μεγάλο είναι το πρόβλημα της ενδοοικογενειακής βίας στην Ελλάδα και ποιες μορφές μπορεί να προσλάβει εκτός από την σωματική;
Θα αναφερθώ σε στατιστικά από την Γραμμή SOS 15900 στο διάστημα 11/3/2011 έως 17/11/2015. Αυτό το διάστημα δέχθηκε 22388 κλήσεις και 254 ηλεκτρονικά μηνύματα. Επί του συνόλου των κλήσεων, το 80% αφορούσαν σε καταγγελίες περιπτώσεων έμφυλης βίας. Από τις 13017 κλήσεις που αφορούσαν σε καταγγελίες των ίδιων των κακοποιημένων γυναικών 83% αφορούσαν σε ενδοοικογενειακή βία, 1% σε σεξουαλική παρενόχληση, 1% (165 γυναίκες) σε περιπτώσεις βιασμού, 0,1% σε πορνεία, 0,07% σε trafficking και 3% αφορούσαν σε καταγγελία άλλων μορφών βίας. Θα ήθελα να σημειωθεί ότι η αναφορά γίνεται μόνο σε περιπτώσεις γυναικών που πρώτον αναγνώρισαν ότι έχουν υποστεί βία και δεύτερον, αναζήτησαν βοήθεια. Σε αυτά τα ποσοστά δεν μπορεί να περιγραφεί το μέγεθος του προβλήματος καθώς σε αρκετές περιπτώσεις αποσιωπάτε. Ενδεικτικά αναφέρω πως 165 γυναίκες κάλεσαν την γραμμή SOS για να καταγγείλουν μη εθελούσια και βίαιη σεξουαλική επαφή. Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες οικογενειακών ιστοριών που μαρτυρούν τη σοβαρότητα και το μέγεθος του ζητήματος.
Όσον αφορά το δεύτερο σκέλος θα ήθελα να πω πως η σωματική βία είναι η απτή μορφή βίας με την έννοια ότι γίνεται αντιληπτή άμεσα. Υπάρχουν όμως πολλές μορφές βίας (λεκτική, ψυχολογική, οικονομική κ.ο.κ.) που γίνονται, κάποιες φορές, δύσκολα αντιληπτές. Συχνά συμβαίνει η γυναίκα να εσωτερικεύσει υποτιμητικούς για την ίδια χαρακτηρισμούς και απαξιωτικές συμπεριφορές μειώνοντας έτσι την αυταξία της και την αξιοπρέπειά της. Χρειάζεται ιδιαίτερη ενημέρωση προκειμένου να υπάρχει ευαισθητοποίηση για τα παραπάνω ζητήματα.
* Πώς εξηγείται η ταυτόχρονη παρουσία της αγάπης και της βίας στο ίδιο άτομο;
- Για όλα είμαστε ικανοί ε; Η βία όμως είναι μακριά από την αγάπη. Θέλω να πω, πως τη στιγμή που κάποιος μας βιάζει με οποιοδήποτε τρόπο κάθε άλλο παρά αγάπη εκφράζει. Το τελευταίο το σημειώνω γιατί συχνά συναντώ γυναίκες που μεγάλωσαν με γονείς (ιδιαίτερα πατέρες) που ενώ τις κακοποιούσαν τόνιζαν ταυτόχρονα ότι τις αγαπάνε κι ακόμα περισσότερο ότι οι ίδιες τους οδήγησαν σε αυτές τις κακοποιητικές πράξεις «γιατί με κάνεις να σε χτυπάω;»… Το ίδιο μπορεί και κάποιος πατέρας να λέει στα παιδιά του πχ «αν η μητέρα σας φερόταν αλλιώς εγώ δεν θα την χτυπούσα». Όμως ο καθένας έχει την ευθύνη για την συμπεριφορά του. Εξάλλου, οι γυναίκες που έχουν υποστεί κακοποίηση αναφέρονται συχνά σε μια επόμενη φάση συγχώρεσης όπου εκφράζονται συναισθήματα μεταμέλειας, αγάπης και στοργής (η αναφορά γίνεται στον κύκλο της βίας). Όταν όμως αυτή η τελευταία φάση ακολουθεί ένα βίαιο ξέσπασμα χρειάζεται να αξιολογηθεί σοβαρά η επόμενη φάση μεταμέλειας που πιθανά να ακολουθήσει.
* Τα παιδιά που μεγαλώνουν σε ένα τέτοιο περιβάλλον, πώς βιώνουν αυτή την κατάσταση;
-Εμπειρικά αναφέρεται πως είναι ιδιαίτερα έντονα τραυματικό το βίωμα ενός βίαιου επεισοδίου μεταξύ των γονιών. Μάλιστα αναφέρεται πως η κακοποίηση, συχνά της μητέρας από την πλευρά του πατέρα, είναι σχεδόν ισότιμα κακοποιητική με την άμεση κακοποίηση του ίδιου του παιδιού. Σκεφτείτε πως η κακοποίηση του παιδιού είναι ιδιαίτερα τραυματική εμπειρία. Συχνά σε τέτοιους γάμους τα παιδιά αναλαμβάνουν ευθύνες που δεν τους αναλογούν (πχ φροντιστές της μητέρας) χάνοντας έτσι την εμπειρία της παιδικής ηλικίας με ότι αυτό σημαίνει στην πορεία…
* Πώς μπορεί μια γυναίκα να προλάβει αλλά και να αντιμετωπίσει τη βία που υφίσταται; Υπάρχουν δομές στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί;
- Μάλλον η βία δεν είναι προσωπική υπόθεση. Θέλω να πω ότι η γυναίκα δεν μπορεί να ορίσει τη συμπεριφορά του άλλου παρά μόνο τη δική της. Αυτό που μπορεί να κάνει είναι να έχει ενημερωθεί και με τα «μάτια ανοιχτά» τόσο σε μια προγαμιαία όσο και σε μια έγγαμη σχέση μόλις νιώσει ότι έχει υποστεί βία (σωματική, ψυχολογική κ.ο.κ.) να κινητοποιηθεί.
Από την Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων μόλις πρόσφατα έχει διαμορφωθεί ένα δίκτυο υποστηρικτικών δομών (συμβουλευτικά κέντρα, ξενώνες φιλοξενίας) για γυναίκες που έχουν υποστεί βία πανελλαδικά με την υποστήριξη του ΕΣΠΑ ως το 2018. Το πρόγραμμα υλοποιείται από την ΓΓΙΦ και τους Ο.Τ.Α. Οι γυναίκες έχουν ένα χώρο να απευθυνθούν σε περίπτωση που νιώθουν ότι έχουν κακοποιηθεί, προκειμένου να λάβουν ψυχολογική, κοινωνική, νομική κ.α. στήριξη ή θέλουν να ενημερωθούν σε επίπεδο πρόληψης. Οι υπηρεσίες παρέχονται δωρεάν. Αποτελούν ιδιαίτερα σημαντική πρωτοβουλία. Οι δομές είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την αναγνώριση του προβλήματος αλλά και για την στήριξη των γυναικών. Θα μπορούσαν, κατά τη γνώμη μου, να αποκτήσουν σταθερούς όρους – ενταγμένες σε ένα ενιαίο δημόσιο και δωρεάν κοινωνικοπρονοιακό δίκτυο- μελλοντικά. Να σημειωθεί το 15900 που είναι η τηλεφωνική γραμμή SOS όπου μπορούν να απευθύνονται οι γυναίκες σε 24ωρη βάση για να αναφέρουν ανάλογα ζητήματα και να ενημερώνονται σχετικά με τις δυνατότητές τους.
*Να παντρευτεί κανείς ή να μην παντρευτεί; Ιδού μια απορία! Ποια η άποψή σας σχετικά με το ζήτημα;
- Να παντρευτεί εφόσον ο γάμος αυτός αποτελεί μια καλή εναλλακτική σε μια καλή μοναξιά… Αν το προνοιακό σύστημα ήταν τέτοιο που θα ικανοποιούσε βασικά δικαιώματα (υγεία, παιδεία, στέγαση κ.ο.κ.) ανεξάρτητα από την οργάνωση του ιδιωτικού βίου θα γινόταν λόγος, με μεγαλύτερη ευκολία, στο παραπάνω. Ως τότε όμως, στα σημερινά πλαίσια ο γάμος είναι μια ιδιαίτερα σοβαρή απόφαση που χρειάζεται να λαμβάνεται με τα «μάτια ανοιχτά» χωρίς αυτό να σημαίνει ότι χρειάζεται να γίνει μόνο εφόσον έχουν διαμορφωθεί ιδανικές συνθήκες. Το τελευταίο είναι αδύνατον λόγο του σύντομου βίου… Χαριτολογώντας, θα πρόσθετα πως το «τέλειο δεν υπάρχει κι αν υπάρχει δεν έχουμε τον χρόνο για να το βρούμε».
* Τελευταία ερώτηση και υποχρεωτική απάντηση: κυρία Αργυρούδη, ποιο είναι το νόημα της ζωής;
-Σκεφτείτε ότι οδηγείτε … κάπου, κάπου χρειάζεται να κοιτάτε λίγο πίσω (να δείτε τι αφήσατε και τι σας έδωσαν οι εμπειρίες από τους δρόμους που αφήσατε) με το βλέμμα όμως μπροστά αλλιώς θα τρακάρετε… Οδηγείτε όμως στο τώρα! ε; μην ξεχνιόμαστε!
www.ak.gr
