Συνέντευξη στον Αποστόλη Ζώη
Την προηγούμενη εβδομάδα στελέχη από 14 ελληνικές πόλεις, μεταξύ των οποίων ο Βόλος και η Λάρισα, παρουσίασαν τον φάκελο υποψηφιότητάς τους στην Επιτροπή Αξιολόγησης στην προσπάθεια να διεκδικήσουν το χρίσμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 2021. Σύμφωνα με την απόφαση 445/2014/EC η οποία καθορίζει τη διαγωνιστική διαδικασία θα ακολουθήσει δεύτερος γύρος με τις επικρατέστερες πόλεις για την τελική επιλογή και οι οποίες ήδη ανακοινώθηκαν: είναι η Ελευσίνα, η Καλαμάτα και η Ρόδος. Σε εποχή κρίσης η διοργάνωση της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας το 2021 κρύβει ταυτόχρονα προκλήσεις αλλά και κινδύνους για τις πόλεις που ενδιαφέρονται να φιλοξενήσουν τον θεσμό. Ο Νικόλας Καραχάλης είναι διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας/ΕΑΠ και μέλος της λίστας εμπειρογνωμόνων της EACEA για τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Στο νέο μεταπτυχιακό πρόγραμμα Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Τουρισμού και Πολιτισμού» είναι υπεύθυνος για το μάθημα «Σχεδιασμός και Διαχείριση Ειδικών Γεγονότων» μαζί με τους Α. Δέφνερ, Ε. Ψαθά το οποίο φέτος θα περιλαμβάνει ειδικό workshop για τον θεσμό της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης. Μας εξηγεί γιατί η Λάρισα βγαίνει κερδισμένη από τη συμμετοχή της παρά το γεγονός ότι αποκλείστηκε από τον επόμενο γύρο.
* Ξεκίνησε αυτή την εβδομάδα η «κούρσα» με έπαθλο τη διοργάνωση του θεσμού, τη στιγμή που η χώρα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Η Λάρισα επένδυσε σε ιδέες και στρατηγικές, μήπως όμως τώρα που αποκλείστηκε αποφεύγει τις περιπέτειες;
- Η απόφαση συμμετοχής της Λάρισας ήταν σωστή και είναι κρίμα που δεν προχώρησε. Ο βασικός στόχος της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας δεν είναι να σχεδιαστεί απλά ένα ετήσιο καλλιτεχνικό πρόγραμμα, αλλά να διατυπωθεί και να εφαρμοστεί μία εμπνευσμένη στρατηγική πολιτισμού με ευρύτερες αναπτυξιακές επιδράσεις στην πόλη. Η σημερινή οικονομική κατάσταση, η διεθνής συγκυρία και τα προβλήματα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στην Ελλάδα προκαλούν δικαιολογημένη ανησυχία και επιφυλάξεις, θεωρώ όμως ότι ο συγκεκριμένος θεσμός προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες. Πολλές πόλεις στο παρελθόν έχουν αποκομίσει σημαντικά οφέλη και κληρονομιά από τον θεσμό– η Αμβέρσα, η Γλασκόβη και η Λιλ είναι τα χαρακτηριστικότερα παραδείγματα. Υπάρχουν πλέον πολλές δημοσιευμένες μελέτες που αναφέρονται στις θετικές επιδράσεις.
* Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα μπορεί να συνδυαστεί δηλαδή με οικονομικά οφέλη και για άλλους τομείς της οικονομίας;
- Βεβαίως, οι πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες συνδέονται άμεσα με την βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Κατά μέσο όρο τα κέρδη της οργάνωσης της ΠΠΕ μπορεί να ξεπεράσουν το διπλάσιο της δαπάνης – ο μέσος όρος της δαπάνης έως τώρα ανάγεται στα 38 εκατ. και τα έσοδα στα 70 εκατ. ευρώ. Επιπρόσθετα η διοργάνωση μπορεί να επηρεάσει έμμεσα και άλλους τομείς με πολλαπλασιαστή που κατά μέσο όρο φτάνει το 1,5.
* Ενώ στις περιπτώσεις της Αθήνας το 1985, της Θεσσαλονίκης το 1997 και της Πάτρας το 2006 η απόφαση λήφθηκε κεντρικά από το Υπουργείο Πολιτισμού σήμερα ισχύει η ανταγωνιστική διαδικασία και οποιαδήποτε πόλη μπορεί να λάβει μέρος. Ποια νέα δεδομένα φέρνει αυτή η αλλαγή;
- Η απόφαση για την υποβολή ανταγωνιστικών φακέλων μεταξύ πόλεων της ίδιας χώρας και τη θέσπιση νέων κριτηρίων αξιολόγησης ανανέωσε τον θεσμό. Η διαδικασία για το χρίσμα στην Ολλανδία το 2018 και στην Ιταλία το 2019 (όπου φάκελο κατέθεσαν 21 πόλεις και στον δεύτερο γύρο επιλέχθηκαν 6) ήταν χαρακτηριστική: οι πόλεις εισήλθαν σε μία πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση για το μέλλον σε σχέση με τον ρόλο του πολιτισμού και της κοινωνίας των πολιτών. Χαρακτηριστικό επίσης είναι ότι δεν επικράτησαν τα «φαβορί» ή οι πόλεις που είχαν να επιδείξουν σημαντική υποδομή ή κληρονομιά. Η Πάφος διεκδίκησε και κέρδισε το χρίσμα από τη Λευκωσία για το 2017, Λεουβάρντεν από το Μάαστριχτ και το Αϊντχόβεν το 2018 και η Φιλιππούπολη από τη Σόφια για τη Βουλγαρία το 2019 δίνοντας βάρος στην ενσωμάτωση των Ρομά. Το γεγονός ότι ζητείται από τις πόλεις να εντάξουν την πρόταση σε ένα μακροπρόθεσμο όραμα τουλάχιστον 10 ετών από σήμερα, δηλαδή μέχρι το 2026, είναι ίσως το πιο ενδιαφέρον στοιχείο της διαδικασίας: οι διοικήσεις ενός σημαντικού αριθμού ελληνικών πόλεων υποχρεώθηκε να διατυπώσει ιδέες στο πλαίσιο ενός μακροχρόνιου σχεδιασμού και να δημοσιεύσει στρατηγικές που σχετίζονται με τον πολιτιστικό τομέα. Θα πρόκειται για μοναδική περίπτωση που στην Ελλάδα θα διατυπωθούν ξεκάθαροι μακροπρόθεσμοι στόχοι από τους ΟΤΑ!
* Ποια είναι τα νέα κριτήρια και πώς επηρεάζουν την επιλογή;
- Βαρύτητα θα δοθεί στη μακροπρόθεσμη στρατηγική της πόλης η οποία θα αναφέρεται στην περαιτέρω ενίσχυση του πολιτιστικού τομέα καθώς και στον τρόπο μέτρησης των επιπτώσεων του θεσμού στην πόλη – με ορισμένες ΠΠΕ των τελευταίων χρόνων όπως το Λίβερπουλ το 2008 να έχουν κάνει εξαιρετική δουλειά σε αυτόν τον τομέα. Για τις ελληνικές πόλεις η κατάρτιση των στρατηγικών αποτελεί από μόνη της μία πολύ χρήσιμη άσκηση. Η εκ των προτέρων (ex ante) εκτίμηση των επιδράσεων, η διαφάνεια όσον αφορά τις χρηματοδοτικές ροές και τη διοίκηση και η συνεργασία των τοπικών εταίρων –δημόσιων και ιδιωτικών- αποτελούν κρίσιμους παράγοντες για τη δημιουργία θετικού κλίματος σε τοπικό επίπεδο, αντιστρέφοντας τις αρνητικές εντυπώσεις που δημιουργήθηκαν από τη φιλοξενία του θεσμού στη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα. Σημαντικό ρόλο επίσης στην επιλογή της πόλης θα διαδραματίσει το πολιτιστικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο, η προσέλκυση κοινού, ο σχεδιασμός γεγονότων που δεν θα απευθύνονται μόνο σε συγκεκριμένες κατηγορίες φιλότεχνων, η ευρωπαϊκή διάσταση, η οργανωτική επάρκεια και η ευαισθητοποίηση-συμμετοχή.
* Ποιο κριτήριο θεωρείται κλειδί για την τελική επιλογή;
- Το τελευταίο κριτήριο, η ευαισθητοποίηση - συμμετοχή, εκτιμώ ότι είναι πολύ σημαντικό αφού συνδέει τον θεσμό με τις συμμετοχικές διαδικασίες, την κοινωνία των πολιτών και την ενσωμάτωση όλων των ομάδων του πληθυσμού στην προετοιμασία και υλοποίηση του εορτασμού. Όπως έχει διαφανεί από τη μαζική συμμετοχή 600.000 θεατών στην τελετή έναρξης της Μασσαλίας το 2013 ή την «ανοιχτή» χορωδία για τους πολίτες που οργανώθηκε στο Τούρκου το 2011, η άμεση συμμετοχή δημιουργεί αίσθημα ταύτισης και περηφάνειας στους κατοίκους. Στο παρελθόν θα βρει κανείς σχετικά πρωτότυπες ιδέες προς αυτή τη κατεύθυνση, από το συλλογικό μαγείρεμα στην Εθνική οδό το 2010 στο Έσσεν και την περιοχή του Ρουρ μέχρι τη Μονς και το ανοιχτό καφενείο Café Europa το 2015.
* Η απονομή του τίτλου της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας όπως ήδη αναφέρθηκε απαιτεί ένα σημαντικό προϋπολογισμό. Μπορούσε μία πόλη όπως η Λάρισα να εξασφαλίσει τους πόρους αυτούς;
- Υπάρχει η παρεξήγηση ότι ο θεσμός συνδέεται με γενναία χρηματοδοτική ενίσχυση από την ΕΕ, ενώ η χρηματοδότηση περιορίζεται στο βραβείο Μελίνα Μερκούρη με 1,5 εκατ. ευρώ. Σε κάθε διοργάνωση αλλάζει σημαντικά ο προϋπολογισμός (με πιο εντυπωσιακή την περίπτωση του Λίβερπουλ με συνολικό προϋπολογισμό 200 εκατ. και έσοδα που έφτασαν το 1 δισ. ευρώ) αλλά και ως προς τον τρόπο ανεύρεσης πόρων: Ενδιαφέρον έχει η κινητοποίηση και συμβολή των επιχειρηματιών για χορηγίες στη Μασσαλία το 2013 και στο Μονς το 2015. Απαιτείται η κινητοποίηση χορηγών, δωρητών και άλλων τύπων χρηματοδοτικής ενίσχυσης από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους. Πολλοί ίσως θυμούνται τα έργα της Θεσσαλονίκης το 1997 αλλά ήταν άλλες οι συνθήκες με το Υπουργείο Πολιτισμού να καλύπτει σχεδόν αποκλειστικά τις ανάγκες χρηματοδότησης. Η φιλοξενία του θεσμού επομένως ενέχει κινδύνους και ίσως αυτό δεν έχει γίνει κατανοητό. Οι υψηλές προσδοκίες μπορούν να διαψευστούν, οργανωτικά οι απαιτήσεις είναι υψηλές, ενώ η τρέχουσα οικονομική συγκυρία προκαλεί δικαιολογημένες ανησυχίες για την εκτέλεση του προϋπολογισμού. Σε αρκετές περιπτώσεις παρουσιάστηκαν προβλήματα π,χ. ο εορτασμός στο Βίλνιους το 2009 συνδυάστηκε με την οικονομική κρίση στις χώρες της Βαλτικής, την πτώχευση του μοναδικού εθνικού μεταφορέα και την ακύρωση μεγάλου μέρους του προγράμματος και των προγραμματισμένων έργων.
* Μπορεί να γίνει κάποια εκτίμηση σχετικά με την πόλη που τελικά θα κερδίσει;
- Όχι, σε όλες τις προηγούμενες διαδικασίες επιλογής είχαμε εκπλήξεις. Είναι δεδομένο ότι δεν αξιολογείται η πόλη αλλά ο φάκελος υποψηφιότητας. Αυτό διαφαίνεται και φέτος π.χ. με την περίπτωση της Ελευσίνας η οποία ίσως αποτέλεσε έκπληξη γνωρίζω όμως ότι δούλεψε συστηματικά τον φάκελο. Ολοκληρωμένη εικόνα θα υπάρξει τον Μάρτιο όταν πλέον θα έχουν δημοσιευτεί οι τελικοί φάκελοι υποψηφιότητας και η γνωμάτευση της επιτροπής. Γενικά η έως τώρα προετοιμασία των ελληνικών πόλεων για τον θεσμό δείχνει ότι υπάρχουν φρέσκες ιδέες, ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά σχέδια και αισιοδοξία σχετικά με τη χρονιά του εορτασμού. Οι χαμηλού κόστους λύσεις και η σύνδεση με τα σημερινά πραγματικά προβλήματα των πόλεων (π.χ. ανεργία των νέων) και τον καθημερινό πολιτισμό είναι οι παράγοντες κλειδιά. Η πόλη η οποία θα καταφέρει να πείσει όλες τις ομάδες κατοίκων για τα οφέλη της προσπάθειας και θα επενδύσει σε έξυπνες προτάσεις που θα προκύψουν εσωτερικά θα βγει σίγουρα κερδισμένη.
* Τα γραφεία υποψηφιότητας των πόλεων αφιέρωσαν πολύ χρόνο στην ετοιμασία της υποψηφιότητας. Δεν θεωρείται αποτυχία η μη επιλογή;
- Σε καμία περίπτωση, άλλωστε είναι μία πολύ ανταγωνιστική και απρόβλεπτη διαδικασία. Η πρόσφατη εμπειρία άλλων πόλεων από την ανταγωνιστική κατάθεση των φακέλων υποψηφιότητας δείχνει ότι ακόμη και στην περίπτωση που δεν επιλεγεί μία πόλη μπορεί να αποκομίσει σημαντικά κέρδη αφού η διαδικασία προκαλεί το ενδιαφέρον των ΜΜΕ – η εμπειρία άλλων χωρών έδειξε ότι η διαδικασία αυτή οδήγησε μεταξύ άλλων και σε αυξημένη τουριστική επισκεψιμότητα – και κινητοποίησε τους τοπικούς φορείς. Ορισμένες ιδέες μπορούν να υλοποιηθούν κατά το έτος εορτασμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας σε συνεργασία με τη διοργανώτρια πόλη, έχει γίνει αρκετές φορές στο παρελθόν.
* Πώς κρίνετε την προσπάθεια υποψηφιότητας της Λάρισας;
- Είναι ατυχία που δεν πέρασε στον επόμενο γύρο, θα ήταν ένα θετικό νέο για όλη τη Θεσσαλία μετά το φιάσκο των Μεσογειακών Αγώνων. Η ομάδα της Λάρισας είχε πολύ καλές ιδέες και κινητοποίησε τις δυνάμεις της πόλης. Επέλεξε να διεκδικήσει τον θεσμό εστιάζοντας στην εικόνα της ανοιχτής στον πειραματισμό πόλης. Θεωρώ ότι ο Δήμος πρέπει να μην αφήσει την ευκαιρία να πάει χαμένη, έχοντας στα χέρια του έναν «οδικό χάρτη» που μπορεί να οδηγήσει στη διατύπωση τοπικής πολιτιστικής πολιτικής. Η πόλη διαθέτει δυνατά και ανεκμετάλλευτα πλεονεκτήματα στο τομέα του πολιτισμού. Πρόσφατα σε μία μεταπτυχιακή εργασία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας χαρτογραφήθηκε η νεανική δημιουργική κοινότητα της Λάρισας και τα αποτελέσματα εντυπωσιάζουν! Θα ήταν πολύ θετικό να αναλάβει η Αντιδημαρχία Πολιτισμού την υλοποίηση επιλεγμένων προτάσεων.
