Δυστυχώς, στις μέρες μας ο πληθυσμός του Ασπροπάρη έχει καταρρεύσει. Η εποχή που η Ελλάδα φιλοξενούσε περισσότερα από 250 αναπαραγόμενα ζευγάρια αποτελεί μακρινό παρελθόν. Πλέον ο πληθυσμός της Ελλάδας αριθμεί λιγότερα από 5 ζευγάρια. Τα Μετέωρα και η ευρύτερη περιοχή των Χασίων-Αντιχασίων αποτελούσαν στο παρελθόν το βασίλειο του Ασπροπάρη!». Αυτά επισημαίνει στο Αθηναϊκό - Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο Δημήτρης Βαβύλης ο οποίος είναι βιολόγος-ορνιθολόγος, συνεργάτης της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας/Bird Life Greece και κατάγεται από τα Τρίκαλα. Από το 2012 εμπλέκεται ενεργά σε προγράμματα για τη διατήρηση του Ασπροπάρη στην περιοχή των Μετεώρων και του Κόζιακα. Είναι τοπικός υπεύθυνος για τη δημιουργία ενός δικτύου ανθρώπων της υπαίθρου ενάντια στα δηλητηριασμένα δολώματα. Από το 2014 είναι χειριστής τού ειδικά εκπαιδευμένου σκύλου για την ανίχνευση δηλητηριασμένων δολωμάτων και έχει ερευνήσει έως σήμερα πάνω από 45 περιστατικά δηλητηρίασης.
Η συνέντευξη
* Οι Ασπροπάρηδες, οι πιο αγαπητοί γύπες της ελληνικής υπαίθρου, αφού διένυσαν για άλλη μια χρονιά χιλιάδες χιλιόμετρα από την Αφρική έχουν φωλιάσει στα φιλόξενα βράχια των Μετεώρων;
- Οι Ασπροπάρηδες, όπως κάθε χρόνο άφησαν πίσω τους τις περιοχές διαχείμασής τους στην Υποσαχάρια Αφρική και ξεκίνησαν το δύσκολο ταξίδι της μετανάστευσης. Αφού διένυσαν περισσότερα από 5.000 χιλιόμετρα και αποφεύγοντας επιδέξια τους κινδύνους της μετανάστευσης, πιστοί στο ραντεβού τους, έφτασαν στη χώρα μας σηματοδοτώντας τον ερχομό της άνοιξης. Δυστυχώς, όμως, η φετινή χρονιά έχει μια δυσάρεστη νότα, καθώς τα βράχια των Μετεώρων μέχρι στιγμής έχουν υποδεχτεί μόνο τα δύο αρσενικά πουλιά του είδους (τον αρσενικό του μοναδικού ζευγαριού που έχει απομείνει στην περιοχή και τον εργένη της περιοχής, γνωστό ως «Στραβοουρά»).
* Μπορείτε να αναφερθείτε στο Πρόγραμμα LIFE «Επείγουσα Δράση για την Ενδυνάμωση του Βαλκανικού Πληθυσμού του Ασπροπάρη και τη Διασφάλιση της Μεταναστευτικής του Διαδρομής»;
- Το Πρόγραμμα LIFE «ΖΩΗ για τον Ασπροπάρη» αποτελεί το πιο φιλόδοξο πρόγραμμα διατήρησης που έχει υλοποιηθεί ποτέ για την προστασία των γυπών. Αποτελεί ένα διασυνοριακό Πρόγραμμα που ενώνει Οργανώσεις και φορείς από 14 χώρες στα Βαλκάνια, τη Μέση Ανατολή και την Αφρική με ένα κοινό σκοπό τη διάσωση του Ασπροπάρη, του πιο απειλούμενου γύπα των Βαλκανίων, αποδεικνύοντας ότι οι δράσεις προστασίας δεν γνωρίζουν σύνορα. Καθώς οι συνθήκες και οι απειλές κάθε γεωγραφικής περιοχής είναι διαφορετικές, προσαρμόζονται αντίστοιχα και οι δράσεις που πραγματοποιούνται.
Στην Ελλάδα, υλοποιούνται ποικίλες δράσεις διατήρησης, ενημέρωσης και περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Πιο συγκεκριμένα οι δράσεις περιλαμβάνουν:
* Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση πολιτών και φορέων με πλήθος εκδηλώσεων - ειδικών σεμιναρίων κ.λπ.
* Δημιουργία Προγράμματος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης και εφαρμογή του στα σχολεία των περιοχών όπου απαντούν οι Ασπροπάρηδες.
* Δημιουργία ενός δικτύου ανθρώπων της υπαίθρου και φορέων ενάντια στα δηλητηριασμένα δολώματα.
* Εφαρμογή πιλοτικών εναλλακτικών μεθόδων για την ελαχιστοποίηση της «σύγκρουσης» της κτηνοτροφίας με τα μεγάλα σαρκοφάγα.
* Λειτουργία της Ομάδας Ανίχνευσης Δηλητηριασμένων Δολωμάτων με τη χρήση ειδικά εκπαιδευμένου σκύλου στην περιοχή των Μετεώρων, στα Χάσια - Αντιχάσια και στον Κόζιακα.
* Παρακολούθηση των φωλιών του Ασπροπάρη.
* Ποια είναι τα χαρακτηριστικά των Ασπροπάρηδων;
- Ο Ασπροπάρης είναι ο μικρότερος από τα τέσσερα είδη γύπα που απαντούν στην Ελλάδα και ο μοναδικός που μεταναστεύει. Κάθε χρόνο διανύει περισσότερα από 5.000 χιλιόμετρα για να φτάσει στους τόπους διαχείμασης του στην Αφρική, επιστρέφοντας και πάλι στην Ελλάδα την άνοιξη. Ξεχωρίζει από το κίτρινο-πορτοκαλί χωρίς φτερά πρόσωπο και τα λευκά και μαύρα φτερά του. Τρέφεται κυρίως με ψοφίμια, καθώς και με έντομα, ερπετά, μικρά θηλαστικά ακόμα και με σκουπίδια. Στη λίστα των αγαπημένων του τροφών περιλαμβάνονται και οι χελώνες, μια συνήθεια που σε ορισμένα χωριά της Θεσσαλίας τον έκανε γνωστό και ως «Xελωνοφάη». Πάντα κοντά στον άνθρωπο και στην κτηνοτροφία, ο Ασπροπάρης φτιάχνει τη φωλιά του σε απόκρημνα βράχια, μερικές φορές δίπλα σε οικισμούς, ακόμη και δίπλα σε στάνες. Η στενή του σχέση με την κτηνοτροφία φανερώνεται και από τα τοπικά ονόματα που του έχουν δοθεί όπως «Τυροκόμ(π)ος» και «Μπάτζος». Είναι ένα από τα εξυπνότερα πουλιά του πλανήτη, όχι μόνο γιατί χρησιμοποιεί εργαλεία αλλά και γιατί «διδάσκει» τη χρήση τους σε άλλα άτομα του ίδιου είδους, δηλαδή πώς να επιλέγουν τις κατάλληλες πέτρες και πώς να τις χρησιμοποιούν για να σπάσουν αβγά στρουθοκαμήλου!
* Έχετε στοιχεία για τον πληθυσμό στα Μετέωρα και στην ευρύτερη περιοχή;
-Δυστυχώς, στις μέρες μας ο πληθυσμός του Ασπροπάρη έχει καταρρεύσει. Η εποχή που η Ελλάδα φιλοξενούσε περισσότερα από 250 αναπαραγόμενα ζευγάρια αποτελεί μακρινό παρελθόν. Πλέον ο πληθυσμός της Ελλάδας αριθμεί λιγότερα από 5 ζευγάρια. Τα Μετέωρα και η ευρύτερη περιοχή των Χασίων-Αντιχασίων αποτελούσαν στο παρελθόν το βασίλειο του Ασπροπάρη! Σχεδόν σε κάθε κατάλληλη τρύπα ή σχισμή των βράχων βρισκόταν ένα ζευγάρι. Μάλιστα, ήταν η μοναδική περιοχή της Ελλάδας όπου το είδος φώλιαζε σε χαλαρές αποικίες και οι φωλιές είχαν μεταξύ τους πολύ μικρότερες αποστάσεις από ό,τι είναι συνηθισμένο. Η κατάρρευση αυτού του πυκνού πληθυσμού έγινε μέσα σε μόλις τρεις δεκαετίες και συνέβη με εκθετικό βαθμό. Τη δεκαετία του '80 «κατοικούσαν» στην περιοχή πάνω από 50 ζευγάρια, ενώ τον Αύγουστο του 1979 είχαν καταμετρηθεί 143 πουλιά στον σκουπιδότοπο της Καλαμπάκας (που αποτελεί και τη μεγαλύτερη μέτρηση στην Ελλάδα). Από τότε και μετά άρχισε η πτώση. Το 1998 που εκπονήθηκε η Ειδική Περιβαλλοντική μελέτη της περιοχής, τα ζευγάρια ήταν περίπου 10, ενώ μετά από μια δεκαετία, το 2009, οι ενεργές επικράτειες που παρατηρήθηκαν ήταν μόνο 5. Το 2012 που ξεκίνησε το προηγούμενο Πρόγραμμα LIFE+ «Η Επιστροφή του Ασπροπάρη», μετά από εκτενή έρευνα πεδίου εντοπίστηκαν τέσσερις ενεργές φωλιές. Δυστυχώς, αυτός ο αριθμός δεν έμεινε σταθερός σε όλη τη διάρκεια της χρονιάς καθώς τον Απρίλιο του 2012 δηλητηριάστηκε το ένα ζευγάρι από τα τέσσερα (το ένα πουλί διασώθηκε, το άλλο δεν βρέθηκε ποτέ).Το 2014 ο περίφημος εργένης των Μετεώρων (γνωστός ως «Στραβοουράς»), έμεινε χωρίς ζευγάρι μιας και το ταίρι του δεν επέστρεψε ποτέ από την Αφρική κι έτσι η περιοχή έμεινε μόνο με δύο φωλιές Ασπροπάρη και μια επικράτεια με ένα πουλί. Δυστυχώς τον Ιούλιο του 2015 βρέθηκε δηλητηριασμένο μέσα στη φωλιά του ένα από τα δύο πουλιά του Γάβρου Καλαμπάκας. Το ταίρι του δεν εντοπίστηκε ποτέ και υποθέτουμε ότι πέθανε κάπου μακριά από τη φωλιά. Η κατάσταση τα επόμενα τέσσερα χρόνια έμεινε σταθερή, με τα Μετέωρα να φιλοξενούν μόνο ένα ζευγάρι και ένα μοναχικό άτομο. Το 2018 μπορούμε να πούμε ότι ήταν μια χρονιά που μας γέμισε με ελπίδα, καθώς μετά από τέσσερα χρόνια αποτυχημένων προσπαθειών, το ζευγάρι απέκτησε έναν νεοσσό ο οποίος κατάφερε να μεγαλώσει και να πραγματοποιήσει το πρώτο του μεταναστευτικό ταξίδι στις αρχές του φθινοπώρου. Σήμερα, τα φιλόξενα βράχια των Μετεώρων έχουν απομείνει μόνο με δύο αρσενικούς Ασπροπάρηδες οι οποίοι περιμένουν εναγωνίως να επιστρέψει κάποιο θηλυκό για τη διαιώνιση (στην κυριολεξία!) του είδους τους.
* Ποιοι κίνδυνοι ελλοχεύουν;
- Η μείωση του πληθυσμού του Ασπροπάρη είναι από τις πιο ραγδαίες σε παγκόσμιο επίπεδο. Η επιβίωσή του μέχρι σήμερα έχει υπάρξει μια πραγματική δοκιμασία. Το είδος έρχεται αντιμέτωπο με κινδύνους τόσο στις περιοχές αναπαραγωγής, όσο και κατά μήκος των μεταναστευτικών διαδρομών και των περιοχών διαχείμασής του. Η κυριότερη αιτία θνησιμότητας στα Βαλκάνια είναι τα δηλητηριασμένα δολώματα (κοινώς γνωστά ως «φόλες»).Η παράνομη χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων στην ύπαιθρο είναι μια παράνομη πρακτική που έχει τις ρίζες της πολύ βαθιά στο παρελθόν και απειλεί τόσο την άγρια ζωή όσο και την οικόσιτη, με τους σκύλους εργασίας (ποιμενικούς και κυνηγετικούς) να πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε δηλητηριασμένο δόλωμα που τοποθετείται στην ύπαιθρο είναι ο αρχικός κρίκος μια αλυσίδας θανάτου της οποίας δεν γνωρίζουμε το τελευταίο θύμα. Στις υπόλοιπες απειλές συγκαταλέγονται η καταστροφή και η υποβάθμιση των οικοτόπων που έχει ανάγκη ο Ασπροπάρης για την επιβίωσή του, η εγκατάλειψη της υπαίθρου και της παραδοσιακής κτηνοτροφίας, η ηλεκτροπληξία από ηλεκτροφόρα καλώδια, η σύγκρουση με ανεμογεννήτριες και η λαθροθηρία.
Του Αποστόλη Ζώη
