Γράφει: ο Κώστας Παπαγεωργίου*
Κατάγεται από το ορεινό χωριό ΑΜΠΕΛΙΩΝΑ, Γεννήθηκε στα 1750· Το όνομά του είναι Αλέξης Κανέλλος ή Κανελλέτος. Μεγάλωσε - γαλουχήθηκε με τις αρχές του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. Δεν πήγε σχολείο. Βοηθούσε τον πατέρα του στο εμπόριο. Το 1767 εγκαταστάθηκε στην Ανδρίτσαινα. Άνοιξε δικό του κατάστημα και με την εξυπνάδα του επιβλήθηκε στην εμπορική-κοινωνική ζωή.
Πέθανε κάποτε ο ιερέας της Αμπελιώνας και οι κάτοικοι πρότειναν στον Δεσπότη Χριστιανουπόλεως να κάνει παπά τον Αλέξη και εκείνος τους απάντησε, αυτόν τον αγράμματο θα κάνω παπά; Όταν το έμαθε ο Αλέξης είπε: «Ας κάνει εμένα παπά και μέχρι αύριο το βράδυ μαθαίνω γράμματα περισσότερα από τους άλλους παπάδες». Ο Δεσπότης πείστηκε ότι έχει να κάνει με έξυπνο και προικισμένο με αρετές άνθρωπο και τον έκανε παπά στην ενορία του Αγίου Νικολάου Ανδρίτσαινας.
Πήγε στη μονή Φιλοσόφου και παρέμεινε να μυηθεί στα της Χριστιανικής λατρείας. Γνώριζε ήδη να διαβάζει. Ήταν ευπαρουσίαστος. Χειροτονήθηκε έγγαμος ιερέας. Τότε άλλαξε και ονομάστηκε Παπαλέξης. Συνέχισε να διαβάζει και να μαθαίνει γράμματα. Από τότε που έγινε παπάς ανεβαίνει κοινωνικά, ψηλός, ωραίος, μεγαλοπρεπής, ευφυής και δραστήριος προσπαθεί-μαθαίνει και επωφελείται απ΄ όλα. Γίνεται οικονόμος, προεστός, συνάπτει σχέσεις με προύχοντες και προεστούς του Μοριά, έχει φρόνιμη γνώμη, είναι συνετός. Ακόμη και τούρκικα έμαθε να γράφει και να μιλάει.
Γύρω στα 1790 πήγε στην Πόλη. Έγινε τρεις φορές δεκτός από το Σουλτάνο. Διορίστηκε Βεκίλης στο Μοριά (κάτι σαν πρεσβευτής) πλέον τούτων απόκτησε μεγάλη περιουσία στην επαρχία Ολυμπίας από την Κρέστενα μέχρι την Αμπελιώνα. Πλέον τούτων στην Πόλη πήρε και τον τίτλο του Μοραγιάννη, δηλαδή του πρώτου Χριστιανικού άρχοντα του Μοριά.
Από την Κωνσταντινούπολη κατάφερε και πήγε για λίγο στη Ρωσία, ενώ εντωμεταξύ είχε μάθει και Ρωσικά. Τιμήθηκε από τον Τσάρο και του προσφέρθηκε χρυσοποίκιλτη ιερατική στολή και ένα σπάνιο χρυσοποίκιλτο Ευαγγέλιο, το οποίο σήμερα βρίσκεται σε προθήκη στο Εθνολογικό Μουσείο.
Επέστρεψε στο Μοριά το 1809. Ξαναπήγε στην Πόλη. Το 1816 και με επέμβαση του γλίτωσε από αφανισμό τους Δεληγιανναίους των Λαγκαδιών και γύρισε στην Ανδρίτσαινα στα 1817.
Η δράση του Παπαλέξη είναι πλουσιότατη. «Ουδείς περισσότερον αυτού και επί μακροτέραν περίοδον ευεργέτησε δια της επιρροής του και των ενεργειών του, το Ελληνικόν στοιχείον της Πελοποννήσου», γράφει ο Ν. Δραγούμης. Ενώ βρισκόταν αργότερα στην Πόλη, είχε μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία και σε συνεργασία με τον εκ των ιδρυτών της Φ.Ε. Ανδριτσάνο Παναγιώτη Αναγνωστόπουλο, εμύησε και κατήχησε πολλούς εις τα της Φ,Ε.
Στα τέλη του 1820 μετετέθη ο διοικητής της Πελοποννήσου και ο Παπαλέξης ενήργησε και η διοίκηση ανετέθη στο φίλο του Μουσταφάμπεη. Ο Μουσταφάμπεης εκάλεσε τον Παπαλέξη και του ανακοίνωσε εμπιστευτικά ότι έχει εντολή να αναφέρει για κινήματα στη Πελοπόννησο. Ατάραχος ο Παπαλέξης τον βεβαίωσε ότι όλα αυτά είναι διαδόσεις του Αλή Πασά. Με αυτό το πνεύμα εδόθηκε και απάντηση στην Πύλη, καθησυχαστική.
Το Νοέμβριο 1820 ήλθε στην Πελοπόννησο ο Χουρσίτ Πασάς και το Δεκέμβριο με προτροπή του Παπαλέξη έφυγε για τα Γιάννενα κατά του Αλή Πασά και έμεινε στο πόδι του ο Καϊμακάμης του. Οι διαδόσεις δυνάμωναν «οι ραγιάδες ετοιμάζουν επανάσταση». Ο Παπαλέξης τους καθησυχάζει.
Ο Παπαλέξης δυο-τρεις μήνες πριν εκραγεί η Επανάσταση κλήθηκε μαζί με άλλους Δεσποτάδες και Προεστούς να πάει στη Τρίπολη. Καίτοι εγνώριζε ότι η παραμικρή ανταρσία θα στοίχιζε το κεφάλι του, ήταν από τους πρώτους που πήγαν στη Τριπολιτσά. Μόλις εξεράγη η Επανάσταση εκλείσθηκε μαζί με τους άλλους Αρχιερείς και Προεστούς στη φοβερή φυλακή του Σαραγιού και εκεί στα σκοταδερά μπουντρούμια έπεσε βασανισμένος και δεν πρόφθασε να δεί τη λευτεριά της πατρίδος.
Πέρασαν από τότε 190 χρόνια. Ενώ ο Παπαλέξης είχε όλη τη δυνατότητα και όλα τα μέσα να γλυτώσει το κεφάλι του, προτίμησε τη φυλακή, τη φοβερή και άθλια φυλακή του Σαραγιού και βγήκε νεκρός. Μεγάλη η προσφορά του για τη λευτεριά της πατρίδας.
* Ο Κώστας Παπαγεωργίου είναι συνταγματάρης ε.α.
