Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
Η εικόνα που βλέπουμε είναι αποτυπωμένη στο επιστολικό δελτάριο αριθμ. 5, του φωτογράφου Francois E. Caloutas που είχε το εργαστήριό του από τις αρχές του 20ου αιώνα στην Ερμούπολη της Σύρου. Είναι η γαλλική απόδοση του ονοματεπώνυμου Φραγκούλη Ευαγγέλου Καλουτά (Ερμούπολη 1887 - 1952). Στις κάρτες που κυκλοφόρησε χρησιμοποιούσε το όνομα του άλλοτε στα ελληνικά και άλλοτε στα γαλλικά. Άρχισε την επαγγελματική του δραστηριότητα το 1902 στη Σύρο σε μικρή ηλικία και σήμερα τοποθετείται ανάμεσα στους δέκα μεγαλύτερους εκδότες καρτών στην Ελλάδα. Η συγκεκριμένη κάρτα φέρει το όνομα του φωτογράφου Καλουτά, είναι όμως ανατύπωση του βιβλιοχαρτοπώλη και τυπογράφου της Λάρισας Γεωργίου Βελώνη (1881-1946).Ο τελευταίος ήταν Πελοποννήσιος και εγκαταστάθηκε στη Λάρισα στις αρχές της δεκαετίας του 1920. Περί το 1925 άνοιξε βιβλιοχαρτοπωλείο στη γωνία των σημερινών οδών Κύπρου και Ασκληπιού, απέναντι από το φαρμακείο του Κυλικά, το οποίο διατήρησε μέχρι τα πρώτα χρόνια της κατοχής. Ιστορική έμεινε για τη Λάρισα η ιδέα του Βελώνηνα εκδώσει μια σειρά 25 χρωμολιθόγραφων επιστολικών δελταρίων (καρτών) άριστης ποιότητας, οι οποίες σήμερα είναι δυσεύρετες. Οι φωτογραφίες των καρτών αυτών δεν είναι δικές του, γιατί ο Βελώνης δεν ήταν φωτογράφος. Δανείζονταν όμως τα κλισέ από άλλους και απλώς τις αναπαρήγαγε επιμελημένες και με την προσθήκη χρωμάτων. Γι’ αυτό και υπάρχουν απόψεις από χρονικές περιόδους που δεν είχε ακόμα εγκατασταθεί στη Λάρισα (1897, 1900, 1905, κλπ).
Η λήψη της σημερινής φωτογραφίας έγινε από την Πλατεία Ανακτόρων, την σημερινή Αγίου Βησσαρίωνος, γύρω στα 1915, γιατί εκείνη την περίοδο είναι γνωστό ότι ταξίδευσε ο Καλουτάς στη Λάρισα και αποτύπωσε αρκετές απόψεις, τις οποίες κυκλοφόρησε σε κάρτες. Εμφανίζει τη βορειοδυτική πλευρά του Γενί τζαμί (=Νέο τέμενος), με τον πανύψηλο μιναρέ του. Το πότε ακριβώς κτίσθηκε το τζαμί αυτό δεν μας είναι γνωστό. Ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας αναφέρει στις ανέκδοτες «Αναμνήσεις» του ότι κατά τη διαμονή του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στο κονάκι του Χουσνή μπέη όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη Λάρισα τον Οκτώβριο του 1881, εξεδήλωσε την επιθυμία να το αγοράσει. Ο Τούρκος ιδιοκτήτης του όμως δεν δεχόταν χρήματα και ήθελε να το χαρίσει στον άνακτα, υιοθετώντας μια παλιά οθωμανική παράδοση η οποία έλεγε ότι χώρος που κατοικήθηκε από βασιλική οικογένεια, δικαιωματικά του ανήκει. Επειδή ο Γεώργιος αρνήθηκε κατηγορηματικά δωρεά εκ μέρους αλλοεθνούς και μάλιστα Τούρκου, μεσολάβησε η βασίλισσα Όλγα, η οποία πρότεινε τα χρήματα της αγοράς να διατεθούν για την ανέγερση νέου[1] τεμένους, ώστε να εξυπηρετούνται οι λατρευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων που είχαν παραμείνει στη Λάρισα,μια που τα υπάρχοντα τότε παλιά τζαμιά είχαν ερειπωθεί. Η κατασκευή του Γενί τζαμί άρχισε τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και σε χαρακτικά ξένων περιοδικών από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 καταγράφεται ολοκληρωμένο. Η άποψη ότι η κατασκευή του έγινε κατά το τέλος του 19ου αιώνα ενισχύεται και από την αρχιτεκτονική του, η οποία συμβαδίζει με τα ρεύματα του νεοκλασικισμού τα οποία επικρατούσαν την περίοδο εκείνη.
Το τζαμί χρησιμοποιήθηκε από τους μουσουλμάνους της Λάρισας μέχρι το 1924 που έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών και η πόλη απαλλάχθηκε εντελώς από τον τουρκικό πληθυσμό που είχε παραμείνει μετά το 1881. Το 1939 στεγάσθηκε στους χώρους του η νεοσύστατη τότε Δημοτική Βιβλιοθήκη, με διευθυντή τον δημοσιογράφο Θρασύβουλο Μακρή. Το 1941 από τον ισχυρό σεισμό της 1ης Μαρτίου κατέρρευσε το οξυκόρυφο τμήμα του μιναρέ και μέχρι σήμερα παραμένει κολοβός από το ύψος του εξώστη και πάνω. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τις δυνάμεις κατοχής για τη διαμονή στρατιωτικών μονάδων. Μεταπολεμικά είχε διάφορες χρήσεις. Φιλοξένησε για μικρά διαστήματα προσκόπους, τη στρατιωτική μπάντα του Β΄ Σώματος Στρατού, εκ νέου τη Βιβλιοθήκη και ίσως είχε και άλλες χρήσεις, μέχρι τους σεισμούς του 1955 και 1957, οπότε το κύριο κτίσμα υπέστη μικρές ρηγματώσεις. Μετά την επισκευή του και τον εξωραϊσμό του περιβάλλοντος χώρου, στεγάσθηκαν στο κτίριο τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου που βρίσκονταν σε ακατάλληλους χώρους (μπεζεστένι και αλλού). Από τότε λειτουργούσε πλέον σαν Αρχαιολογικό Μουσείο, μέχρι πρόσφατα που μετακόμισε στο ευρύχωρο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας.
--------------------------------------------------
[1]. Ορισμένοι δέχονται ότι στη θέση του Γενί τζαμί προϋπήρχε άλλο, το οποίο είχε καταστραφεί και με την πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας ανακαινίσθηκε ριζικά.
nikapap@hotmail.com
