Η φαρμακευτική αγωγή στην παλιά Λάρισα - Α’

ΛΑΡΙΣΑ ΜΙΑ ΕΙΚΟΝΑ, ΧΙΛΙΕΣ ΛΕΞΕΙΣ...

Τα πρώτα φαρμακεία

Ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης (1856-1908). Πορτραίτο που φιλοτέχνησε ο γιος του Αγήνορας Αστεριάδης. Αρχείο Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας.

Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
[e-mail]

Από τους μυθολογικούς ακόμα χρόνους διαφαίνεται ότι η Θεσσαλία πρωτοστατούσε στην αρχέγονη φαρμακευτική αντιμετώπιση των διαφόρων παθήσεων.

Οι αρχαίοι μύθοι μας κάνουν γνωστό ότι ο θεός της Ιατρικής Ασκληπιός από την αρχαία Τρίκκη (Τρίκαλα), ήταν μαθητής του Κένταυρου Χείρωνα και απ’ αυτόν γνώρισε σε βάθος τη θεραπευτική ιδιότητα των φαρμακευτικών βοτάνων, τα οποία πλούσια φύτρωναν και εξακολουθούν ακόμα να φυτρώνουν στις πλαγιές του Πηλίου [1]. Και ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης κατά τη διάρκεια της παρουσίας του στη θεσσαλική γη, όπου άσκησε την ιατρική για αρκετό καιρό, όπως γνωρίζουμε από τα συγγράμματά του, την ιαματική ικανότητα των φαρμακευτικών βοτάνων της Θεσσαλίας χρησιμοποίησε στις θεραπευτικές μεθόδους του. Οι γνώσεις του αυτές κυριάρχησαν επί πολλούς αιώνες και τις ασπάσθηκαν και άλλοι μεταγενέστεροι ιατροί (Κλαύδιος Γαληνός, Διοσκουρίδης και άλλοι). Ο Ιωάννης Μαζαράκης, γενικός αρχίατρος του ελληνικού στρατού, ο οποίος συνόδευε τον απελευθερωτή της Λάρισας στρατηγό Σκαρλάτο Σούτσο το 1881 κατά την είσοδό του στη Λάρισα, σε μια ανταπόκρισή του στην εφημερίδα των Αθηνών «Αιών» της 25ης Σεπτεμβρίου 1881 γράφει ότι συνάντησε στην περιοχή μας γυναίκες, πρακτικές θεραπεύτριες (φαρμακεύτριες τις ονομάζει), οι οποίες χρησιμοποιούσαν ιαματικά την πλούσια σε βότανα χλωρίδα της θεσσαλικής γης, σε μια περίοδο όπου δεν υπήρχε καμιά αστυνόμευση, σε σημείο ώστε ο καθένας μπορούσε να δηλώνει και να εξασκεί οποιοδήποτε επάγγελμα ήθελε.
Τρεις μήνες μετά την ενσωμάτωση του θεσσαλικού χώρου στο ελληνικό κράτος και συγκεκριμένα στις 2 Δεκεμβρίου 1881, αναφέρεται ότι ο αριθμός των εμπειρικών και νομίμως λειτουργούντων φαρμακείων στη Λάρισα την περίοδο εκείνη ανέρχονταν σε 5 (πέντε) [2]. Τα φαρμακεία αυτά ουσιαστικά λειτουργούσαν σαν βοτανοπωλεία, Drogheriae, «ντρογγερίες» τα ονόμαζε η αστική τάξη της πόλης. Τα θεραπευτικά σχήματα για διάφορα νοσήματα δεν απείχαν τότε και πολύ από την Ιπποκρατική θεραπευτική. Λίγα ήταν τα νέα φάρμακα που η χημική βιομηχανία είχε εντάξει στη φαρέτρα των γιατρών. Για τις διάφορες παθήσεις, οι πρακτικοί φαρμακοποιοί της εποχής, με την εμπειρία που παρείχε η μακροχρόνια μαθητεία και ενασχόληση με τη φαρμακοποιία, παρασκεύαζαν για τους ασθενείς φάρμακα, τα οποία ως επί το πλείστον προέρχονταν από τη φύση.
Πραγματικά η θεσσαλική ύπαιθρος πρόσφερε σε αφθονία φυτά με θεραπευτικές ιδιότητες, τα οποία με την κατάλληλη επεξεργασία στα εργαστήρια, τα οποία βρίσκονταν στα ενδότερα των φαρμακείων, πίσω από τα ράφια, οι εμπειρικοί φαρμακοποιοί παρασκεύαζαν τα φάρμακα. Μάλιστα στην πόρτα που οδηγούσε στο ιδιαίτερο και άβατο αυτό μέρος των φαρμακείων υπήρχε επιγραφή γραμμένη στα λατινικά Laboratorium. Στο απόρρητο αυτό περιβάλλον παρασκευάζονταν οι αλοιφές (οι περίφημες πομάδες), τα αφεψήματα (οι πρόδρομοι των σημερινών σιροπιών), τα σκονάκια (φάρμακα σε σκόνη που τα τοποθετούσαν σε αυτοσχέδιους φακελλίσκους), καταπότια (χάπια) και άλλες συσκευασίες, ανάλογα με την έμπνευση και τη γνώση τους και την σύσταση της δραστικής ύλης. Όλα αυτά ζυγίζονταν σε μεγάλης ακριβείας ζυγαριές, απαραίτητο εξάρτημα κάθε «ντρογγερίας» και συσκευάζονταν σύμφωνα με τις δοσολογίες που σύστηνε ο γιατρός και υπολόγιζε η γνώση του εμπειρικού φαρμακοποιού, του «φαρμακοτρίφτη», όπως ήθελαν να τον φωνάζουν περιπαικτικά οι σπουδαγμένοι φαρμακοποιοί.
Αυτή η κατάσταση επικρατούσε στον τομέα των επαγγελμάτων υγειονομικού ενδιαφέροντος κάτω από το τουρκικό καθεστώς μέχρι το 1881. Με την ενσωμάτωση της Θεσσαλίας στο ελεύθερο ελληνικό κράτος, το Υπουργείο Εσωτερικών, δια του Ιατροσυνεδρίου [3] ανακοίνωσε ότι όλοι οι επαγγελματίες του κλάδου υγείας, πρακτικοί ή επιστήμονες, αν ήθελαν να συνεχίσουν την εξάσκηση του επαγγέλματός τους (ιατροί, φαρμακοποιοί, οδοντίατροι, μαίες, κτηνίατροι), έπρεπε να εξετασθούν κανονικά από ειδική επιτροπή και μετά να τους δοθεί το αντίστοιχο δίπλωμα από το Ιατροσυνέδριο. Μάλιστα η ανακοίνωση όριζε ότι για να αναγνωρισθεί το επάγγελμά τους από το ελληνικό κράτος θα έπρεπε να το ασκούσαν πριν από τις 23 Ιουνίου 1878. Το Ιατροσυνέδριο, εκτός από τα άλλα αποδεικτικά στοιχεία που προσκόμιζε ο ενδιαφερόμενος και τις πρακτικές εξετάσεις στις οποίες υποβαλλόταν, λάμβανε σοβαρά υπ’ όψιν και διάφορα έγγραφα και πιστοποιητικά των αντίστοιχων τοπικών αρχόντων της περιοχής τους.
Ο Κωνσταντίνος Δ. Αστεριάδης (1856-1908) ήταν ο ιδιοκτήτης του ενός από τα πέντε φαρμακεία που λειτουργούσαν στη Λάρισα όταν αυτή απελευθερώθηκε από τους Τούρκους. Ήταν πρακτικός φαρμακοποιός και για να αποκτήσει την επίσημη άδεια εξάσκησης του επαγγέλματός του, υπέβαλε στο Ιατροσυνέδριο εκτός από τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και πιστοποιητικό του τότε Δημάρχου της Λάρισας Χασάν Ετέμ. Το έγγραφο αυτό έχει διασωθεί, έχει ημερομηνία 10 Ιουνίου 1882 και βεβαιώνει ότι ο Κωνσταντίνος Αστεριάδης είναι ιδιοκτήτης όχι μόνον του κτιρίου όπου στεγάζεται το φαρμακείο του, αλλά και των φαρμάκων που εμπεριέχει αυτό. Οκτώ ημέρες μετά, στις 18 Ιουνίου του 1882, ο νομάρχης Λαρίσης Θ. Θεοχάρης επικύρωσε την υπογραφή του δημάρχου [4].
(Συνεχίζεται)
———————————————————
[1]. Στην είσοδο της Μακρυνίτσας υπάρχουν και σήμερα εφήμερα καταστήματα τα οποία πωλούν έναντι συμβολικής τιμής στους επισκέπτες, ιαματικά βότανα της πηλιορείτικης γης κάθε είδους και ποικιλίας.
[2]. Σγάντζος Μάρκος, Οι ιατροί, φαρμακοποιοί και μαίες της Θεσσαλίας στα τέλη του 19ου αιώνα, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τομ. 51, Λάρισα, 2007, σ. 259.
[3]. Το Ιατροσυνέδριο συστήθηκε άτυπα το 1825, αλλά λειτούργησε νομότυπα το 1834 με βασιλικό διάταγμα του Όθωνα. Το 1922 η υπηρεσία αυτή μετονομάσθηκε σε Ανώτατο Υγειονομικό Συμβούλιο και με την ίδια ονομασία λειτουργεί μέχρι και σήμερα.
[4]. Καλογιάννης Βάσος. Το φαρμακείο Αστεριάδη – Βλαχοστέργιου, το αρχαιότερο ιατροφιλοσοφικό κέντρο της θεσσαλικής πρωτεύουσας, περ. Αιμονία, τεύχ. 6, 2000, σ. 3-7.