Ελάχιστοι, όμως, γνωρίζουν ποιος ήταν ο Μιχαήλ Χρυσοχόου και γιατί η Λάρισα τον τίμησε δίνοντας το όνομά του σε έναν κεντρικό δρόμο. Στο σημερινό σημείωμά μας θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε την προσωπικότητά του και να επισημάνουμε τη σχέση του με την πόλη μας.
Γεννήθηκε στην ξακουστή Ζίτσα, ένα από τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου το 1834, γι’ αυτό και σε πολλά έργα του προσθέτει μετά το επίθετο Χρυσοχόου και το εκ καταγωγής προσδιοριστικό Ζιτσαίος. Το οικογενειακό του όνομα ήταν Χρυσικός και προσδιόριζε την επαγγελματική ιδιότητα του παππού του, ο οποίος δούλευε το ασήμι και το χρυσάφι. Μάλιστα, ο Αλή πασάς των Ιωαννίνων τον εμπιστευόταν και τον χρησιμοποιούσε για τη συντήρηση και κατασκευή του πολυποίκιλτου οπλισμού και των κοσμημάτων του. Το Χρυσικός που υπονοούσε τον επαγγελματία χρυσοχόο, με τον καιρό έγινε εύκολα Χρυσοχόου. Ο πατέρας του Θεοδόσιος Χρυσοχόου το 1835 έφυγε για δεκαπέντε χρόνια στη Βλαχία για να προκόψει, μια κίνηση συνηθισμένη για πολλούς Ηπειρώτες την περίοδο εκείνη κι ενώ ο γιος του Μιχαήλ ήταν μόλις ενός έτους. Μέχρι τα δέκα του χρόνια φοίτησε στο σχολείο της Ζίτσας και στη συνέχεια στην αυτοβιογραφία του αναφέρει: «…πώς από μπακάλης και καφετζής (υπηρέτης πάντοτε), έγινα φωτογράφος το πρώτον και τοπογράφος ύστερα» [1].
Το 1854 όταν ήταν 20 ετών θα πρέπει να έλαβε μέρος στην αποτυχημένη επανάσταση κατά των Οθωμανών της χρονιάς εκείνης, γιατί η αδελφή του Αμαλία αναφέρει σε βιβλίο της ότι έπαθε κάποιο ατύχημα κατά τη διάρκεια της εξέγερσης αυτής, χωρίς όμως να το προσδιορίζει [2].
Το 1866-67 τον βρίσκουμε στη Κρήτη να συνεργάζεται με τον Φιλέλληνα Αμερικανό ιατρό Samuel House και να συμμετέχει με άλλους Ηπειρώτες στην Κρητική επανάσταση, η οποία ατυχώς δεν κατέληξε θετικά για τους Κρητικούς.
Η άσχημη εμπειρία που αποκόμισαν οι Έλληνες στρατιωτικοί από την αποτυχημένη Κρητική επανάσταση, οδήγησε μια ομάδα απ’ αυτούς να δημιουργήσουν μυστική επαναστατική κίνηση με το όνομα «Αδελφότης και Άμυνα» στα μεγάλα κέντρα της υπόδουλης Ελλάδος. Η Λάρισα υπήρξε από τα πρώτα κέντρα αυτής της κίνησης, με επικεφαλής τον Αριστείδη Μουσούρη. Η κατοικία του Μουσούρη, λόγω της αγγλικής υπηκοότητάς του [3] (είχε καταγωγή από την Κεφαλονιά), αποτελούσε το κέντρο στο οποίο συναθροίζονταν και συσκέπτονταν τα εξέχοντα μέλη της λαρισαϊκής κοινωνίας για την οργάνωση της θεσσαλικής επανάστασης. Στη γραμματεία της κίνησης αυτής συμμετείχε και ο Διονύσιος Γαλάτης, επτανήσιος και αυτός την καταγωγή [4].
Εν τω μεταξύ, ο Μιχαήλ Χρυσοχόου από το 1873 διέμενε στη Λάρισα, κοντά στην αδελφή του Αμαλία Χρυσοχόου, τη μετέπειτα Παπασταύρου, η οποία ήταν διορισμένη από τη Χριστιανική Κοινότητα Λαρίσης ως δασκάλα στο Παρθεναγωγείο της πόλης. Εδώ στην αρχή ασχολήθηκε με μεταλλευτικές εργασίες στα ορυχεία του πράσινου λίθου της Χασάμπαλης και συγχρόνως εργάζονταν και ως φωτογράφος, γεγονός που φαίνεται ότι τον βοήθησε αργότερα να διακριθεί ως γεωγράφος και τοπογράφος. Στη μυστική επαναστατική κίνηση τον μύησε ο Λαρισαίος τραπεζίτης Γεώργιος Φαρμακίδης και από την πρώτη στιγμή ετοίμασε τοπογραφικό χάρτη της Λάρισας και της περιοχής, με τις συνοικίες των Τούρκων, των Εβραίων και των Χριστιανών, που ζητούσε ο Κωνσταντίνος Ισχόμαχος [5]. Περιηγήθηκε βήμα-βήμα τη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία, και εκπόνησε, αν και ερασιτέχνης στον τομέα αυτόν, πολλούς τοπογραφικούς χάρτες των περιοχών που επισκέπτονταν, με ακρίβεια που ξεπερνούσε τους αντίστοιχους που σχεδίαζαν οι χαρτογραφικές υπηρεσίες του Στρατού. Είναι γνωστό ότι πάνω στους χάρτες της Θεσσαλίας που φιλοτέχνησε ο Μιχαήλ Χρυσοχόου χαράχτηκαν οι γραμμές των νέων συνόρων μετά τη συνθήκη του Βερολίνου του 1878, με την οποία παραχωρούνταν η Θεσσαλία (πλην της επαρχίας Ελασσόνος) και μέρος της Ηπείρου στο Ελληνικό κράτος. Ο Επαμ. Φαρμακίδης αναφέρει στο βιβλίο του [6] στοιχεία της επαναστατικής δράσης και της πολύτιμης προσφοράς του στη θεσσαλική επανάσταση του 1878.
Φαίνεται ότι η αδελφή του Αμαλία Παπασταύρου - Χρυσοχόου έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη και εκτίμηση στον αδελφό της Μιχαήλ, γιατί και στα δύο βιβλία που κυκλοφόρησε το 1895 και το 1897, αντίστοιχα, ξεκινάει με επιστολή στον αγαπημένο αδελφό της Μιχαήλ, από το κείμενο των οποίων αναδύεται η αδελφική τρυφερότητα προς τον μεγαλύτερο αδελφό της.
Εκτός αυτών των ικανοτήτων, ο Μιχαήλ Χρυσοχόου όμως υπήρξε και ικανός ιστορικός συγγραφέας. Προέχει το βιβλίο του «Βλάχοι και Κουτσόβλαχοι», όπως, επίσης, και το «Σύντομος ορεογραφική και υδρογραφική έκθεσις των κοιλάδων Πηνειού και Θυάμιδος», έκδοση του 1879. Πραγματοποίησε ενδιαφέρουσες διαλέξεις ιστορικού περιεχομένου και πολλές φορές στο διάστημα μεταξύ 1907-1914 αρθρογραφούσε στην εφημερίδα «Μικρά» της Λάρισας. Απεβίωσε στις 11 Μαΐου 1921.
[1]. Χρυσοχόου Μιχαήλ, Ιστορική έκθεσις των έργων του. Εκ σελίδων 80, ημιτελής συνεπεία του θανάτου του επισυμβάντος τη 11 Μαρτίου 1921. Εν Αθήναις (1921), σελ. ιστ’.
[2]. Παπασταύρου Αμαλία, Η Ζίτσα. Γεωγραφική και Ιστορική περιγραφή της κωμοπόλεως ταύτης της Ηπείρου, εν Αθήναις (1895), σελ. 40, υποσημείωση: «…συμβάν τι αναγόμενον εις την ατυχή επανάστασιν του 1854».
[3]. Η καταγωγή του ήταν από την Κεφαλονιά και όπως είναι γνωστό την περίοδο εκείνη τα Επτάνησα ήταν υπό αγγλική κατοχή.
[4]. Γρηγορίου Αλέξανδρος. Διονύσιος Σ. Γαλάτης. Ο ευγενής επιχειρηματίας και δήμαρχος της Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 30ης Οκτωβρίου 2016.
[5]. Γρηγορίου Αλέξανδρος (1838-1888). Κωνσταντίνος Ι. Ισχόμαχος. Ο ευπατρίδης αξιωματικός και βουλευτής Λάρισας, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 12ης Μαρτίου 2017.
[6]. Φαρμακίδης Επαμεινώνδας, Η Λάρισα, από των μυθολογικών χρόνων μέχρι της προσαρτήσεως αυτής εις την Ελλάδα (1881), Βόλος (1926) σελ. 339-341.
