Γεννήθηκε στο Sabtah (σημ. Ceuta) του Μαρόκου το 1099 από πριγκηπικούς απογόνους του Προφήτη. Μετά από τις σπουδές του στις φημισμένες σχολές της Κόρδομπα και του Μαρακές, περιηγήθηκε τις χώρες της Μεσογείου και τα παράλια της Αφρικής. Την εποχή που στον θρόνο του Βυζαντίου βρισκόταν ο Αλέξιος Κομνηνός (1117), περιηγήθηκε τα εδάφη της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, την Ελλάδα, τους Αγίους Τόπους και τη Μικρά Ασία. Το 1153/54 συνέταξε μία παγκόσμια γεωγραφία, στην οποία η κατάταξη και η περιγραφή όλων των έως τότε γνωστών χωρών του κόσμου, χωρίστηκε σε 7 οριζόντιες κλιματολογικές ζώνες, η κάθε μία από τις οποίες περιλάμβανε 10 ενότητες. Απεβίωσε περί το 1166 στη Σικελία και κατ’ άλλους στο Μαρόκο.
Η Γεωγραφία του Edrisi εκδόθηκε το 1592 (Ρώμη), το 1619 (Παρίσι) και το 1791 και 1796 (Γκέτινγκεν). Το 1828 και το 1831 ανακαλύφθηκαν τυχαία στη Βασιλική βιβλιοθήκη των Παρισίων, δύο αραβικά χειρόγραφα τα οποία περιείχαν συγκεντρωμένο το γεωγραφικό έργο του Edrisi. Ο Γάλλος καθηγητής ανατολικών γλωσσών Amédée Jaubert ανέλαβε να τα μεταφράσει, να τα σχολιάσει και να τα δημοσιεύσει σε δύο μέρη, στο περιοδικό της Γεωγραφικής Εταιρείας της Γαλλίας το 1836 και το 1840 αντίστοιχα.
Οι αναφορές για τη Θεσσαλία περιλαμβάνονται στο Β’ μέρος του χειρόγραφου (πέμπτη κλιματολογική ζώνη / τέταρτη ενότητα) [1]. Το έργο του περιλαμβάνει εκτός από τις επιτόπιες καταγραφές, πληροφορίες που συνέλεξε από τα κατά τόπους ταχυδρομικά γραφεία, τους σταθμούς των καραβανιών, τους τοπικούς άρχοντες, αλλά και τις απλές αφηγήσεις των κατοίκων, ενώ διανθίστηκε με σημειώσεις φημισμένων Ελλήνων, Αράβων και Ευρωπαίων γεωγράφων και χαρτογράφων. Συγκρίνοντας τα παρατιθέμενα στοιχεία, μπορεί να διαπιστώσει κανείς λάθη σε ονομασίες και αποστάσεις, αλλά αυτά είναι αμελητέα στο σύνολο του γεωγραφικού του έργου, εάν αναλογιστούμε την εποχή, τις συνθήκες και τα μέσα που διέθετε. Σε αγκύλες σημειώνονται τα κύρια ονόματα, όπως αναφέρονται στο αραβικό χειρόγραφο [2].
α. Χειρόγραφο Β, φ. 192 verso (σελ. 292): (…) Από την Καστοριά [Castoria] έως τα Τρίκαλα [Taroufnica], πόλη κτισμένη σε πεδιάδα και περιβαλλόμενη από αμπελώνες και καλλιεργήσιμες εκτάσεις, απαιτούνται τρείς ημέρες μετάβασης (…). Από τα Τρίκαλα έως τη Λάρισα [Larissa], θαυμάσια πόλη, περιβαλλόμενη από συκιές, αμπελώνες και καλλιεργήσιμες εκτάσεις, απαιτείται μία ημέρα μετάβασης (…). Από τη Λάρισα έως τον Αρμυρό [Armirioum], πόλη κτισμένη στα στενά της Κωνσταντινούπολης [Costantiniah], απαιτούνται δύο ολόκληρες ημέρες μετάβασης (…).
β. Χειρόγραφο Β, φ. 193 recto (σελ. 294): (…) Από τη Ζαγορά [Zaghoria] [3] έως τη Θεσσαλονίκη [Thessalonica] η απόσταση είναι 140 μίλια (…). Από τη Λάρισα έως το πέρασμα της νήσου Εύβοιας [Egribos] η απόσταση είναι 80 μίλια (…). Ο ποταμός Πηνειός [Lycostomi] διέρχεται πλησίον της Λάρισας. Η απόσταση μεταξύ Λαρίσης και Τρικάλων είναι 120 μίλια (…). Από τη Λάρισα και σε απόσταση 30 μιλίων προς τη θάλασσα βρίσκεται μία πόλη η οποία ονομάζεται Καρίτσα (Κάρυστος) [Kharista] (…). Τα Τρίκαλα είναι μία πόλη η οποία βρίσκεται στο εσωτερικό της χώρας. Διασχίζεται από τον ποταμό Πηνειό, ο οποίος εκβάλλει μεταξύ της Καρίτσας (Κάρυστος) και των Αθηνών [Athina] (…). Ο ποταμός Πηνειός διέρχεται στην περιοχή η οποία βρίσκεται μεταξύ της Λαρίσης και των Αθηνών. Η Αθήνα είναι μία παραθαλάσσια πόλη δίπλα στην Πελοπόννησο (…). Η απόσταση η οποία χωρίζει τις εκβολές του ποταμού Πηνειού με τις αντίστοιχες του ποταμού Αξιού [Fardari] είναι 50 μίλια (…).
γ. Χειρόγραφο Β, φ. 193 verso (σελ. 296): (...) Ο Αλμυρός, πόλη στην είσοδο των στενών της Ευβοίας, είναι πυκνοκατοικημένος και εμπορικός. Η απόσταση έως τη Δημητριάδα [Demetriana], μικρή πόλη, αλλά πυκνοκατοικημένη, είναι 30 μίλια (…). Από τη Δημητριάδα έως τον Πλαταμώνα η απόσταση είναι 110 μίλια (…). Η περιοχή μεταξύ της Δημητριάδος και του Πλαταμώνα διασχίζεται από τον ποταμό Πηνειό (…). Ο Πλαταμώνας είναι πόλη ακμάζουσα με ψηλά και υπέροχα σπίτια και παραγωγικό έδαφος. Το λιμάνι του προσφέρει καλό αγκυροβόλιο (…). Από τον Πλαταμώνα έως το Κίτρος [Kitros] η απόσταση είναι 120 μίλια. Το Κίτρος είναι πυκνοκατοικημένη και εμπορική πόλη (…). Από το Κίτρος έως τη Θεσσαλονίκη η απόσταση από τον πιo σύντομο δρόμο είναι 20 μίλια (...).
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Géographie d’Edrisi, traduite de l’arabe en français d’après deux manuscrits de la Bibliothèque du Roi, et accompagnée de notes, par P. Amédée Jaubert, etc. στο Recueil de voyages et de mémoires (Societé de Géographie), Paris, τ. 6 (1840), σελ. 292-296.
[2]. Αλέξανδρος Χ. Γρηγορίου, «Η Θεσσαλία στο χειρόγραφο του Άραβα γεωγράφου Edrisi (1153/1154)», Θεσσαλικό Ημερολόγιο (Λάρισα), τ. 61 (2012), σελ. 199-202.
[3]. Νεότερη ονομασία της αρχαίας πόλης Δεούελτος στην Ανατολική Θράκη.
