Όπως ήδη αναφέρθηκε, ο Σπυρίδης περιόδευσε την Θεσσαλία αμέσως μετά από την προσωρινή τουρκική κατοχή (Μάιος 1898) και οι εντυπώσεις του δημοσιεύθηκαν υπό τον τίτλο «Από την Ελευθερωθείσαν Θεσσαλίαν: Τι έγινε και τι πρέπει να γίνη». Παρακάτω δημοσιεύουμε την ανταπόκριση του Σπυρίδωνα Σπυρίδη από τα Δελέρια του Τυρνάβου [1]:
[Δελέρια]: «Συνέχεια άνευ τέλους. Όπως και εις την Λυγαριάν και το Καρατζόλι, έτσι και εις τα Δελέρια εισερχόμενος δεν θ’ αντικρύσης τίποτε άλλο από την καταστροφήν και την φρίκην. Εδώ μάλιστα η εντύπωσις είνε μεγαλειτέρα, διότι βλέπεις μίαν έκτασιν μεγάλην, όπως συνηθίζουν οι χωρικοί να κτίζουν αραιά τα σπίτια των, έκτασις η οποία ήτο πριν σφριγώσα [= ακμαία] και πλήρης ζωής, να περιβάλλεται τώρα από πέπλον νεκρικόν και κυριολεκτικώς ζοφώδη [= απαισιόδοξο]. Η μανία της καταστροφής δεν ήτο ποτέ δυνατόν να κοπάση εις το σύμφυρμα [= συνένωση ανόμοιων στοιχείων] αυτό, το οποίον ονομάζετο στρατός τουρκικός. Ήθελεν ύλην άφθονον η καταστρεπτική χείρ των, ήθελε να έχη πάντα κάτι το οποίον να κομματιάση, να συντρίψη, να πυρπολήση διά να κατευνασθή η μανιώδης λύσσα των (…).
Το μονοπάτι το οποίον έλαβον από το Καρατζόλι διά να μεταβώ εις τα Δελέρια με έβγαλεν εις την προς βορράν συνοικίαν του χωρίου, ήτις ονομάζετο «Κουτάβι». Την συνοικίαν αυτήν παρήλθον έφιππος, όλην. Καμμία οικία δεν έχει περισωθή. Όλαι κατεστραμμέναι, όλαι ερείπια. Και αι ολίγαι όμως αυταί αι οποίαι ίστανται όρθιαι, δεν είνε δυνατόν να κατοικηθούν. Λείπουν αι θύραι, τα παράθυρα, τα πατώματα, αι σκέπαι [= οι σκεπές]. Μεταξύ της συνοικίας «Κουταβίου» και των Δελερίων, εις το μέσον ενός μικρού κάμπου, διακρίνω τα ερείπια μιας οικοδομής. Πλησιάζω και βλέπω τέσσαρας τοίχους και σωρόν κεράμων θραυσμένων στρωμένων κατά γης. Δεν ημπορούσε κανείς ευθύς εξ αρχής να εννοήση τι ήτο η οικοδομή αύτη. Και μόνον το καμπύλωμα εκείνο εις το οπίσθιον μέρος, σου δίδει την ιδέαν ότι ήτο άλλοτε εκκλησία. Καθώς μου διηγήθηκαν κατόπιν οι κάτοικοι, την εκκλησίαν αυτήν κατέκαυσαν οι Τούρκοι μόλις εισελθόντες εις το χωρίον [2].
Και εις την κεντρικήν δε συνοικίαν των Δελερίων αι καταστροφαί εξακολουθούσιν. Εκ των εκατόν πεντήκοντα οικιών της συνοικίας αυτής έχουσι σωθή πέντε! Αι λοιπαί, καθώς ο ίδιος αντελήφθην είνε ολοτελώς ακατοίκητοι. Αφού περιήλθον το χωρίον όλον, έφθασα εις εν εκ των κεντρικών καφενείων αυτού, εις το οποίον προσήλθε μετ’ ολίγον ο διδάσκαλος του χωρίου, ο μόνος όστις θα ηδύνατο να μου δώση καλάς πληροφορίας».
[διδάσκαλος Δελερίων]: «Ανηρπάγη η κινητή περιουσία των 130 οικογενειών του χωρίου καθ’ ολοκληρίαν, την οποίαν δεν πρόλαβον να λάβωσι μεθ’ εαυτών οι κάτοικοι. Ανηρπάγησαν επίσης τα άροτρα, τα αροτριώντα κτήνη και τα ποίμνια τα οποία δεν πρόλαβον και αυτά να πάρουν. Και τώρα οι κάτοικοι, εκτός του ότι ζώσιν εν υπαίθρω παρά τας κατερειπωθείσας οικίας ή εντός τρωγλών, δεν έχουσι κανέν μέσον διά να εργασθούν και κερδίσουν το ψωμί των ένεκεν ελλείψεως των προς καλλιέργειαν αναγκαιούντων, συνέπεια του οποίου είνε η μεγάλη αφορία [= έλλειψη παραγωγής] εφέτος. Το δε σχολείον του χωρίου διορθωθέν προ τριών ετών δαπάναις της Κυβερνήσεως, διότι πρότερον ήτο τζαμί, κατερειπώθη ήδη και κινδυνεύει η ζωή αυτή των μαθητών. Κατά την επίσημον παλλινόστησιν, εις τας Αθήνας όπου είχομεν καταφύγει όλοι, έγινε σκέψις εάν έπρεπε να επιστρέψωμεν ή όχι. Απεφασίσθη λοιπόν να επανέλθωσι [= κατά τη διάρκεια της τουρκικής κατοχής] περί τους πεντήκοντα μόνον κάτοικοι, αφίνοντες τας οικογενείας των εις τας φροντίδας των λοιπών, οι οποίοι να ίδωσιν την κατάστασιν και ειδοποιήσωσι τους λοιπούς περί του πρακτέου. Οι επανελθόντες κάτοικοι εύρον το χωρίον εις την κατάστασιν εις την οποίαν το βλέπετε και πολύ χειρότερον μάλιστα. Αι οικίαι του χωρίου σχεδόν δεν εφαίνοντο από τα άγρια χόρτα τα οποία είχον φυτρώσει εις τους δρόμους. Άλλοι κάτοικοι δεν επανήλθον διόλου. Διότι και αυτοί που επέστρεψαν ευρήκαν τον διάβολό τους. Δια να σωθούν όσα μέρη από το χωρίον δεν είχον πάθει ακόμη, ηναγκάσθησαν να διορίσωσιν ως φύλακα του χωρίου κάποιον Χαλήλ Γκέκα, συγγενή του διοικητού Τυρνάβου μπίμπαση [= ταγματάρχη] Χαπήπ εφένδη, τον οποίον επλήρωναν 15 μετζήτια κατά μήνα. Εκτός του μισθού του ο Χαλήλ Γκέκας εφορολόγει ιδιαιτέρως τους κατοίκους. Είχαμεν επίσης μουχτάρην [= πρόκριτο] έναν Ιωάννην Κατσίκαν, όστις εισέπραττεν από τους κατοίκους 150 δραχμάς κατά μήνα διά της βίας. Τώρα καταγγελθείς από τους κατοίκους έχει φυλακισθή».
(έπεται το τέλος)
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Σκριπ (Αθήνα), φ. 1021 (27 Ιουνίου 1898).
[2]. Πρόκειται για την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου η οποία αναγέρθηκε την πρώτη δεκαετία μετά από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας. Καταστράφηκε από τους Τούρκους το 1897 και ανακατασκευάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1980.
