Τα «δίδυμα σπίτια» κρίθηκαν διατηρητέα

Ιχνηλατώντας την παλιά Λάρισα

Τα "Δίδυμα σπίτια" της οδού 31ης Αυγούστου. Φωτογραφία προ του 1990, όταν κατοικούνταν.

Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου ([e-mail])

Στο φύλλο της 9ης Μαρτίου 2023 δημοσιεύθηκε από την έγκριτο δημοσιογράφο Λένα Κισσάβου στην εφημερίδα «Ελευθερία», η εξής χαροποιός είδηση: «Το Τμήμα Διατηρητέων Κτιρίων του Υπουργείου Περιβάλλοντος απέστειλε στο Υπουργείο Πολιτισμού αιτιολογική έκθεση για τον χαρακτηρισμό ως διατηρητέων, των κτιρίων που βρίσκονται επί των οδών 31ης Αυγούστου 9 και 31ης Αυγούστου και Λορέντζου Μαβίλη, στο Ο.Τ. 984Β, στον Δήμο Λαρισαίων, την οποία και διαβίβασε στη Διεύθυνση Πολεοδομίας του Δήμου Λαρισαίων». Πρόκειται για τη δήλωση που έκανε ο αντιδήμαρχος Πολεοδομίας της πόλης μας κ. Νίκος Καλτσάς μόλις έγινε γνωστή η υπουργική απόφαση. Το γεγονός αυτό χαροποίησε ιδιαίτερα, εκτός των άλλων, τους φίλους της τοπικής ιστορίας, τη Φωτοθήκη του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Λάρισας και το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος-Τμήμα Κεντρικής και Δυτικής Θεσσαλίας.
Τα δύο αυτά σπίτια της προπολεμικής Λάρισας τα οποία βρίσκονται σε έναν από τους κεντρικότερους δρόμους της Λάρισας και παρουσιάζουν ένα ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, είχαν από χρόνια μπει στο στόχαστρο του Δήμου, των Συλλόγων που αναφέρθηκαν και πολλών υγιώς σκεπτόμενων Λαρισαίων πολιτών. Έπρεπε με κάθε θυσία να διασωθούν, ιδιαίτερα από το 1994 και μετά, όταν το τρίτο απ’ αυτά, το οποίο βρισκόταν στη γωνία των οδών Μαβίλη και Δροσίνη, είχε κατεδαφισθεί και στη θέση του είχε οικοδομηθεί σύγχρονη οικοδομή.
Σήμερα μιλάμε για «δίδυμα σπίτια», αλλά μέχρι το 1994 ήταν τρίδυμα. Και τα τρία είχαν την ίδια αρχιτεκτονική εξωτερικά και σχεδόν την ίδια διαρρύθμιση και εσωτερικά. Μάλιστα σύμφωνα με ορισμένους παλιούς κατοίκους της περιοχής πρέπει να υπήρχε και τέταρτο σπίτι, το οποίο έβλεπε επί της 31ης Αυγούστου, δίπλα στου Οικονόμου, το οποίο όμως δεν είχε την ίδια αρχιτεκτονική με τα άλλα τρία, δεν κατασκευάσθηκε από τον ίδιο ιδιοκτήτη κατεδαφίσθηκε λίγο μετά το 1960 και στη θέση του ανυψώθηκε πολυώροφη οικοδομή, η οποία υπάρχει μέχρι και σήμερα. Σε μια αεροφωτογραφία της Λάρισας της δεκαετίας του 1950 διακρίνεται πολύ χαρακτηριστικά η ομοιομορφία των τριών κτιρίων όσον αφορά τη στέγη και κατ’ επέκταση την κάτοψή τους, ενώ για το τέταρτο μπορεί να είναι ισομέγεθες με τα τρία, αλλά διαφέρει αισθητά απ’ αυτά ως προς το γενικό σχέδιο.
Στα δίδυμα σπίτια έχουμε αναφερθεί και παλαιότερα από τις στήλη αυτή της εφημερίδας και συγκεκριμένα στο φύλλο της 9ης Μαΐου 2018. Σήμερα θα δώσουμε ορισμένα στοιχεία για τα τρία αυτά ομοιόμορφα σπίτια και συγχρόνως δημοσιεύουμε και παλιές φωτογραφίες τους.
Η ακριβής χρονολογία κατασκευής τους δεν είναι γνωστή. Πιθανολογείται ότι είναι κτίσματα της τρίτης δεκαετίας του 20ου αιώνα. Ιδιοκτήτης και κατασκευαστής ήταν ο Γεώργιος Νατάκιας, ο οποίος διατηρούσε από το 1915 επί της οδού Πανός εστιατόριο-ταβέρνα με το όνομα «Η Αφθονία».
Όσοι διασχίζουν την οδό της 31ης Αυγούστου ξεκινώντας από την πλατεία του Αγ. Βησσαρίωνος, θα συναντήσουν στο Νο 9 την πρώτη από τις κατοικίες που έκτισε ο Γεώργιος Νατάκιας. Αρχικά περιήλθε στην ιδιοκτησία του έμπορου της Λάρισας Ηλία Τριανταφύλλου. Ο τελευταίος καταγόταν από τον Τύρναβο, αλλά κάποια στιγμή μετέφερε την επαγγελματική του στέγη στη Λάρισα όπου και απέκτησε σημαντική περιουσία. Παρέμεινε άγαμος και έγινε γνωστός στην κοινωνία της Λάρισας ως ευεργέτης του Δημοτικού Νοσοκομείου. Με δική του δαπάνη κτίσθηκε το 1937 ο επάνω όροφος του νοσηλευτικού αυτού ιδρύματος, που ως γνωστόν άρχισε να λειτουργεί το 1890 με δωρεά του Ιωάννη Κουτλιμπανά. Όταν το 1954, επί δημαρχίας Σωτηρίου Ζιαζιά, αποφασίσθηκε με Βασιλικό Διάταγμα η κρατικοποίηση του Νοσοκομείου, από Δημοτικό μετονομάσθηκε σε "Κουτλιμπάνειο και Τριανταφύλλειο Γενικό Νοσοκομείο Λαρίσης". Στις 12 Απριλίου 1938 ο Τριανταφύλλου πούλησε την κατοικία αυτή στην Ελένη χήρα του Γεωργίου Γκουλιάμα. Η τελευταία με διαθήκη της την μεταβίβασε στις 27 Αυγούστου 1946 στην ανεψιά της Αντωνία χήρα Ιωάννη Οικονόμου. Με τη σειρά της η Αντωνία Οικονόμου την πούλησε στις 7 Φεβρουαρίου 1989 στον ανεψιό της Νικόλαο Οικονόμου του Στάμου, στην κυριότητα του οποίου υπάρχει μέχρι σήμερα. Σύμφωνα με το συμβόλαιο αγοράς, το οικόπεδο με την κατοικία είχε ως όρια: νότια την οδό 31η Αυγούστου, ανατολικά την οικία Αντωνίου Γκαρανέ (το άλλο δίδυμο σπίτι), βόρεια την οικία Ηλία Τσιτσιά (το τρίτο ομοιόμορφο σπίτι) και δυτικά "την ιδιοκτησίαν πρώην Σοφού και ήδη πολυκατοικίαν". Ολόκληρο το κτίσμα περιγράφεται ως εξής: Τόσο το ισόγειο (ημιυπόγειο), όσο και ο όροφος διαθέτουν τέσσερα δωμάτια με τους απαραίτητος βοηθητικούς χώρους και επικοινωνούν μεταξύ τους με εσωτερική ξύλινη σκάλα. Στον όροφο έμεναν οι ιδιοκτήτες, ενώ στο ισόγειο συνήθως στεγάζονταν οι οικιακοί βοηθοί. Μέχρι το 2004 κατοικείτο από την οικογένεια Νικολάου Οικονόμου και έκτοτε παραμένει ακατοίκητο. Η σοφίτα πάνω από την κεντρική είσοδο του ορόφου στο ύψος της στέγης σε αψιδωτή μορφή, με την πόρτα, τον εξώστη και τα απλά σιδερένια κάγκελα, αποτελεί αρχιτεκτονικό εύρημα που χαρακτηρίζει τα δίδυμα σπίτια και τα "ντύνει" με χάρη και ομορφιά.
Η επόμενη κατοικία στο Νο 11 της οδού, καταλαμβάνει τη γωνία των οδών 31 Αυγούστου και Μαβίλη, πουλήθηκε στις 30 Απριλίου 1928 από τον ιδιοκτήτη Γεώργιο Νατάκια στον ιατρό Κοσμά Κατσίγρα του Γεωργίου. Ο Κοσμάς Κατσίγρας ήταν θείος του μεγάλου δωρητή της Λάρισας Γεωργίου Κατσίγρα. Αρχικά εργάσθηκε ως δάσκαλος στην περιοχή της Φιλιππούπολης της Βουλγαρίας. Σε μεγάλη ηλικία σπούδασε ιατρική στην Αθήνα με εξειδίκευση στη γυναικολογία και εγκαταστάθηκε στη Λάρισα. Νυμφεύθηκε τη Βασιλική Κάλλιου και το 1943 μεταφερόμενος ως όμηρος στην Ιταλία, βρήκε τραγικό θάνατο μαζί με πολλούς άλλους Λαρισαίους, όταν το πλοίο “Cita di Genova” που τους μετέφερε τορπιλίστηκε στην Αδριατική από αγγλικό υποβρύχιο. Γιός του ήταν ο γνωστός χειρουργός και κλινικάρχης Κλέων Κατσίγρας. Σύμφωνα με το συμβόλαιο αγοράς, το οικόπεδο με την κατοικία είχε ως όρια: νότια την οδό 31η Αυγούστου, ανατολικά "ανώνυμον δημοτικήν πάροδον άγουσαν εις ατμόμυλον" (δεν είχε ακόμη ονοματοθετηθεί η οδός Λορέντζου Μαβίλη), βόρεια την οικία Ιωάννου Τσιτσιά (το τρίτο από τα όμοια σπίτια του Νατάκια) και δυτικά την οικία Ηλία Τριανταφύλλου (δεύτερο δίδυμο σπίτι). Στις 17 Αυγούστου 1933 ο Κοσμάς Κατσίγρας το πούλησε στον κτηματία Αντώνιο Γκαρανέ του Ιωάννου (Μεγαλόβρυσο Αγιάς 1888-Νέα Υόρκη 1978). Το κτίσμα αυτό χρησιμοποιήθηκε για αρκετά χρόνια είτε ως κατοικία είτε ως επαγγελματική στέγη. Σήμερα ανήκει στους Ζήση-Απόστολο, Ιωάννη και Άννα Γκαρανέ, τέκνα του αγοραστού, άτομα μεγάλης ηλικίας, τα οποία κατοικούν στη Νέα Υόρκη και ουσιαστικώς δεν ενδιαφέρονται για την τύχη του.
Μέχρι το 1994 τα όμοια κτίσματα στην περιοχή ήταν τρία. Το τρίτο βρισκόταν στη γωνία των οδών Μαβίλη και Δροσίνη, πίσω ακριβώς από το γωνιακό από τα δίδυμα. Ιδιοκτήτης του ήταν ο Ηλίας Τσιτσιάς. Διαφοροποιείται από τα άλλα δύο μόνον επειδή ο αύλειος χώρος του οριοθετούνταν από ψηλή συμπαγή περίφραξη και διέθετε δευτερεύουσα ξύλινη είσοδο. Την άνοιξη του 1994 κατεδαφίσθηκε και στη θέση του κατασκευάσθηκε σύγχρονη οικοδομή. Στον ακάλυπτο χώρο ο οποίος βρισκόταν ανάμεσα από τα τρία όμοια σπίτια (ιδίως στο πίσω σπίτι που κατεδαφίσθηκε το 1994), υπήρχε καταφύγιο, του οποίου οι αεραγωγοί διευθύνονταν και στα τρία κτίσματα.
Το 1994 Ομάδα Εργασίας για την "Καταγραφή των Αξιόλογων Κτισμάτων της Λάρισας" του Τεχνικού Επιμελητηρίου της πόλης μας, που αποτελούνταν από τα μέλη του Αντωνούλη Α., Γιοβρή Ε., Ιωαννίδης Γ., και Παπαδόπουλος Κ., αναφέρει για τα κτίσματα αυτά: "Είναι ισόγεια με ημιυπόγειο και το κύριο χαρακτηριστικό του είναι η σοφίτα στο κεντρικό τμήμα της όψης, με συμμετρικά ανοίγματα με παραστάδες και η στέγη του καταλήγει σε γείσο που στηρίζεται σε πυκνή σειρά από φουρούσια. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίφραξη του αύλειου χώρου με πέτρινο τοίχο, κολώνες εκατέρωθεν της αυλόπορτας και παραδοσιακά κάγκελα
Σήμερα και τα δύο σπίτια που έχουν απομείνει , είναι εγκαταλειμμένα και καθώς μένουν χωρίς καμιά φροντίδα, κάθε μέρα που περνάει αυτοκαταστρέφονται. Επομένως τώρα ο Δήμος έχει πολλή δουλειά όχι μόνο να τα συντηρήσει, αλλά και να τα αξιοποιήσει ως «χώρο Πολιτισμού-Εκπαίδευσης-Πρόνοιας-Διοίκησης», όπως αναφέρεται στη δημοσιευθείσα είδηση.