Από τον Αλέξανδρο Χ. Γρηγορίου
Υπήρξε μία από τις εμβληματικές μορφές στην διαχρονική ιστορία της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Λάρισας. Έμπορος και τραπεζίτης, ο Μουσών (Μωυσής) Αβραάμ [= επίθετο], είναι περισσότερο γνωστός στους σημερινούς Λαρισαίους από το αρχοντικό της οδού Παλαιστίνης [1], παρά με την επιχειρηματική, κοινωνική και φιλανθρωπική δραστηριότητά του. Προερχόμενος από παλαιά σεφαραδίτικη οικογένεια που εγκαταστάθηκε στη Λάρισα περί τις αρχές του 17ου αιώνα, ο Μουσών Αβραάμ γεννήθηκε στη θεσσαλική πρωτεύουσα στα μέσα του 19ου αιώνα. Από νεαρή ηλικία ξεδίπλωσε τις επιχειρηματικές του ικανότητες και σε σύντομο χρονικό διάστημα έγινε ένας από τους πιο αξιόλογους χρηματιστές της πόλης. Η κύρια όμως ασχολία του ήταν το εμπόριο δημητριακών. Προαγόραζε τις σοδειές από τα τσιφλίκια των πλούσιων Οθωμανών κτηματιών και τις μεταπωλούσε μέσω μεσιτών στις ευρωπαϊκές αγορές.
Μετά από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας (1881) και τη σταδιακή φυγή εκατοντάδων Οθωμανών, ο Μουσών Αβραάμ βρέθηκε «ανοικτός» σε δάνεια και εμπορικές συμφωνίες που είχε συνάψει με τους τελευταίους. Μετά από μακροχρόνιους δικαστικούς αγώνες κατόρθωσε να ανακτήσει μέρος των κεφαλαίων που είχε διαθέσει. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε δύο περιπτώσεις για τις οποίες δικαιώθηκε μετά από πολλά χρόνια. Η πρώτη αφορά τον Οθωμανό ιερωμένο (ηγούμενο) Σεχ Αχμέτ Χουλουσή. Για χρέος 150 χρυσών τουρκικών λιρών (6.000 δρχ.), τόσο ο Μουσών Αβραάμ όσο και ο αργυραμοιβός Γιουδά Σαμπετάι, πέτυχαν (1894) την κατάσχεση 130 αγροτεμαχίων που ανήκαν στην πλήρη κυριότητα του ηγούμενου στην ευρύτερη περιφέρεια της Λάρισας [2]. Η δεύτερη περίπτωση (1900), αφορά τους αδελφούς Ατήφ βέη και Νααζήμ βέη, υιών του πλούσιου Οθωμανού κτηματία Ταφούρ βέη. Οι τελευταίοι δεν αποπλήρωσαν τα οφειλόμενα δάνεια προς αυτόν και αναχώρησαν κρυφά για την Κωνσταντινούπολη. Ο Μουσών Αβραάμ πέτυχε την κατάσχεση του 70% της σοδειάς των δημητριακών (σίτου και κριθής) στα χωριά (τσιφλίκια) Σουφλάρ (σημ. Χειμάδι) και Μετεσελή (σημ. Μελισσοχώρι) [3]. Για την αποθήκευση των καρπών ενοικίασε από τους Θεσσαλικούς Σιδηροδρόμους τις μεγάλες αποθήκες δημητριακών που είχαν αναγερθεί στον σταθμό της Λάρισας. Τα ενοικιαστήρια υπογράφηκαν από τον σταθμάρχη της Λάρισας Νικόλαο Ανθούση, ο οποίος είχε διορισθεί πληρεξούσιος του διευθύνοντος συμβούλου Εβαρίστο ντε Κίρικο, του τμηματάρχη Κωνσταντίνου Γεωργιάδη και του προϊσταμένου του Λογιστηρίου Δαβίδ Καλαμάρα (κατοίκων Βόλου) [4].
Ο Μουσών Αβραάμ υπήρξε κάτοχος μεγάλης ακίνητης περιουσίας στη Λάρισα και στην ευρύτερη περιφέρειά της, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας διέθεσε για τις ανάγκες της Ισραηλιτικής Κοινότητος Λαρίσης. Δύο φορές διετέλεσε πρόεδρος αυτής. Την πρώτη φορά την περίοδο 1900-1902 [5] και τη δεύτερη την περίοδο 1912-1914. Κατά την περίοδο της δεύτερης θητείας του ασφάλισε από ενδεχόμενο πυρκαγιάς όλα τα Κοινοτικά καταστήματα και ιδρύματα, πραγματοποίησε την περίφραξη του Εβραϊκού Νεκροταφείου (δίπλα από το Παλαιό της Λάρισας), όρισε επιτροπή (με πρόεδρο τον Αβραάμ Σ. Μισραχή) για τη διενέργεια εράνων υπέρ του Εβραϊκού Νηπιαγωγείου, αναδιοργάνωσε τον Σιωνιστικό Σύλλογο «Οαβέ Σιών», ενώ διέθεσε μεγάλα ποσά για τη συναγωγή «Ετς Χαήμ» (Δένδρο της ζωής), το Ιεροδικείο Θεσσαλίας (Μπεθ Ντιν) και την Κοινοτική Βιβλιοθήκη [6]. Υπήρξε επίσης από τους μεγάλους χορηγούς του Συλλόγου «Ποαλέ Σιών» του Βόλου και του «Εθνικού Εβραϊκού Κεφαλαίου» [7]. Στις κοινοτικές εκλογές του 1914 έλαβε τον ίδιο αριθμό ψήφων με τον Αβραάμ Κοέν και σύμφωνα με το καταστατικό της Κοινότητας πραγματοποιήθηκε κλήρωση από την αναδείχθηκε πρόεδρος ο δεύτερος [8]. Ως απλό μέλος πλέον του συλλόγου, συνέχισε αθόρυβα το φιλανθρωπικό του έργο, ενώ το 1915 τον συναντούμε ως μέλος της επιτροπής Λαρίσης που συστάθηκε για τη διενέργεια εράνων υπέρ των απόρων οικογενειών των επιστράτων (ΦΕΚ 411/Α/5-11-1915).
Θυγατέρα του Μουσών Αβραάμ ήταν η Λουίζα (απόφοιτος του Αρσακείου για την οποία ελλείπουν πληροφορίες) και γιος του ήταν ο Σαλβατώρ ο οποίος διετέλεσε επί σειρά ετών δημοτικός σύμβουλος Λαρίσης. Νυμφευμένος με την Καρόλα (θυγατέρα του καπνέμπορου Αβραάμ Μπενσουσάν από την Καβάλα), απεβίωσε στη Λάρισα τον Σεπτέμβριο του 1965 [9].
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]. Εσφαλμένα αναφέρεται ως Κτίριο Αβραάμ Μουσών. Η πρώτη εσφαλμένη αναφορά εντοπίζεται στην υπουργική απόφαση περί χαρακτηρισμού του ως έργου τέχνης (ΦΕΚ 381/Β/30-6-1983). Το σωστό είναι: αρχοντικό Σαλβατώρ Αβραάμ.
[2]. Γενικά Αρχεία του Κράτους, Αρχεία Νομού Λάρισας (ΓΑΚ/ΑΝΛ), Συμβολαιογραφικό Αρχείο Ανδρέα Ροδόπουλου, φκ. 048, αρ. 14848 (22 Μαρτίου 1894).
[3]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Συμβολαιογραφικό Αρχείο Αγαθάγγελου Ιωαννίδη, φκ. 070, αρ. 25113 και 25141 (17 Αυγούστου 1900).
[4]. Αρχείο Ιωαννίδη, φκ. 070, αρ. 25043 (10 Αυγούστου 1900) και αρ. 25136 (17 Αυγούστου 1900).
[5]. Σάλπιγξ (Λάρισα), φ. 517 (5 Μαρτίου 1910).
[6]. Ισραηλιτική Επιθεώρησις (Αθήνα), έτος Α’ αρ. 4 (1912), σ. 65, αρ. 10-12 (1912-1913), σ. 150.
[7].(= Κερέν Καγιεμέτ Λε Ισραέλ). Ίδρυμα της Παγκόσμιας Σιωνιστικής Οργάνωσης (1897), που είχε συσταθεί το 1901 για την αγορά γαιών προς καλλιέργεια στην Παλαιστίνη «ως εσαεί αναπαλλοτρίωτος ιδιοκτησία του Εβραϊκού λαού».
[8]. Ισραηλιτική Επιθεώρησις (Αθήνα), έτος Γ’, αρ. 7-9 (1914), σ. 113.
[9]. ΓΑΚ/ΑΝΛ, Πρακτικά Δημοτικού Συμβουλίου Λαρίσης, φκ. 038, 19 Σεπτεμβρίου 1965.
Πηγή των σχεδίων:
Messinas, E. 2002. The Synagogues of Greece: A Study of Synagogues in Macedonia and Trace: With Architectural Drawings of all Synagogues of Greece
Foreword by Samuel D. Gruber, ISBN: 979-8-8069-0288-8 paperback
