Επί πλέον είναι και το μοναδικό το οποίο κατασκευάσθηκε όταν η Λάρισα είχε ήδη απελευθερωθεί, αφού είναι κτίσμα του 1891. Η αξία της φωτογραφίας έγκειται στο γεγονός ότι απεικονίζει το Γενί τζαμί και την περιοχή του λίγα χρόνια μετά την ανέγερσή του. Φωτογράφος είναι ο Ιωάννης Παντοστόπουλος, ο γενάρχης μιας δυναστείας φωτογράφων η οποία διέπρεψε στην πόλη μας πάνω από 80 χρόνια. Από τα τέλη του 19ου αιώνα που άρχισε να κυκλοφορεί τις πρώτες φωτογραφίες του ο Ιω. Παντοστόπουλος, μέχρι το 1976 όταν σταμάτησε να εργάζεται ο Γεώργιος Βαλσάμης.
Η λήψη της σημερινής φωτογραφίας έγινε από την τότε Πλατεία Ανακτόρων, τη σημερινή δημάρχου Αγαμέμνονα Μπλάνα, πιθανότατα γύρω στα 1910. Εμφανίζει την βορειοδυτική πλευρά του Γενί τζαμί (=Νέο τέμενος), με τον πανύψηλο μιναρέ και την κωνική απόληξή του. Ο παλιός δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας αναφέρει στις ανέκδοτες «Αναμνήσεις» του ότι κατά τη διαμονή του βασιλιά Γεωργίου Α΄ στο κονάκι του Χουσνή μπέη όταν επισκέφθηκε για πρώτη φορά τη Λάρισα τον Οκτώβριο του 1881, εξεδήλωσε την επιθυμία να το αγοράσει. Ο Τούρκος ιδιοκτήτης του όμως δεν δεχόταν χρήματα και ήθελε να το χαρίσει στον άνακτα, υπακούοντας σε μια παλιά οθωμανική παράδοση η οποία έλεγε ότι χώρος που κατοικήθηκε από βασιλική οικογένεια, δικαιωματικά του ανήκει. Επειδή ο Γεώργιος αρνήθηκε κατηγορηματικά δωρεά εκ μέρους αλλοεθνούς και μάλιστα τούρκου, μεσολάβησε η βασίλισσα Όλγα, η οποία πρότεινε τα χρήματα της αγοράς να διατεθούν για την ανέγερση νέου τεμένους, ώστε να εξυπηρετούνται οι λατρευτικές ανάγκες των μουσουλμάνων που είχαν παραμείνει στη Λάρισα, μια που τα υπάρχοντα τότε παλιά τζαμιά είχαν ερειπωθεί[1]. Η κατασκευή του Γενί τζαμί άρχισε μερικά χρόνια μετά την απελευθέρωση της Θεσσαλίας και το 1897, σε χαρακτικά ξένων περιοδικών από τον ελληνοτουρκικό πόλεμο, καταγράφεται ολοκληρωμένο. Η άποψη ότι η κατασκευή του έγινε κατά το τέλος του 19ου αιώνα ενισχύεται και από την αρχιτεκτονική του, η οποία συμβαδίζει με τα ρεύματα του νεοκλασικισμού τα οποία επικρατούσαν την περίοδο εκείνη[2].
Το τζαμί χρησιμοποιήθηκε από τους μουσουλμάνους της Λάρισας μέχρι το 1924 που έγινε η ανταλλαγή των πληθυσμών και η πόλη απαλλάχθηκε εντελώς από τον μουσουλμανικό πληθυσμό που είχε παραμείνει μετά το 1881. Το 1939 στεγάσθηκε στους χώρους του η νεοσύστατη τότε Δημοτική Βιβλιοθήκη, με διευθυντή τον δημοσιογράφο Θρασύβουλο Μακρή. Το 1941 από τον ισχυρό σεισμό της 1ης Μαρτίου κατέρρευσε το οξυκόρυφο τμήμα του μιναρέ και μέχρι σήμερα παραμένει κολοβός από το ύψος του εξώστη και πάνω. Στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τις δυνάμεις κατοχής για τη διαμονή στρατιωτικών μονάδων. Μεταπολεμικά είχε διάφορες χρήσεις. Φιλοξένησε για μικρά διαστήματα προσκόπους, τη στρατιωτική μπάντα του Β΄ Σώματος Στρατού, εκ νέου τη Βιβλιοθήκη και ίσως είχε και άλλες χρήσεις, μέχρι τους σεισμούς του 1955 και 1957, οπότε το κύριο κτίσμα υπέστη μικρές ρηγματώσεις. Μετά την επισκευή και τον εξωραϊσμό του περιβάλλοντος χώρου, στεγάσθηκαν στο κτίριο τα εκθέματα του Αρχαιολογικού Μουσείου που βρίσκονταν σε ακατάλληλους χώρους (μπεζεστένι και αλλού). Από τότε λειτουργούσε πλέον σαν Αρχαιολογικό Μουσείο, μέχρι ότου μετακόμισε στο περίλαμπρο Διαχρονικό Μουσείο της Λάρισας.
Στη συνέχεια θα αναφέρουμε και ορισμένα στοιχεία για τον φωτογράφο της σημερινής εικόνας. Ο Ιωάννης Μιχαήλ Παντοστόπουλος γεννήθηκε στη Σαμαρίνα το 1863. Όταν η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στη Λάρισα, ο ίδιος βρισκόταν σε μικρή ηλικία. Ήταν έφηβος όταν έφυγε για το Άγιον Όρος, για να μαθητεύσει στην εκκλησιαστική ζωγραφική, ακολουθώντας μια μακρά Σαμαρινιώτικη παράδοση. Εκεί, κοντά σε αγιογράφους μοναχούς ανάπτυξε το ζωγραφικό του ταλέντο. Όταν επέστρεψε στη Λάρισα, η φωτογραφική τέχνη είχε αρχίσει να εδραιώνεται πανελλήνια και μάλιστα βρήκε φωτογράφους να λειτουργούν οργανωμένα φωτογραφεία. Γοητεύθηκε από τη νέα τέχνη την οποία έμαθε εύκολα, αγόρασε φωτογραφικές μηχανές και παράλληλα με το εργαστήριο εκκλησιαστικής ζωγραφικής, δημιούργησε φωτογραφικό στούντιο και μαζί με την αγιογραφία[3] άρχισε να εξασκεί και το επάγγελμα του φωτογράφου. Το εργαστήριό του το στέγασε σε ένα ισόγειο νεοκλασικό οίκημα, ιδιοκτησίας της οικογένειας Μητάκου, στη γωνία των σημερινών οδών Παναγούλη και Κούμα[4]. Εκεί εγκατέστησε τις μηχανές του, τον σκοτεινό θάλαμο, το γραφείο και τα συμπαρομαρτούντα.
Οι φωτογραφίες του είναι σχεδόν όλες πορτρέτα ατόμων της εποχής του. Ήταν η περίοδος που ο κόσμος είχε γοητευθεί από την αίγλη της αυθεντικής απεικόνισης των χαρακτηριστικών κάθε ανθρώπου που πρόσφερε η φωτογραφία, και κατέφευγε σ’ αυτήν για να απαθανατίσει τη μορφή του. Οι φωτογραφικές μηχανές του Παντοστόπουλου ήταν αγορασμένες από το Παρίσι και τη Βιέννη και σήμερα υπάρχουν στις συλλογές του Λαογραφικού Ιστορικού Μουσείου Λάρισας, δωρεά των απογόνων του[5].
Ο Ιωάννης Παντοστόπουλος νυμφεύθηκε τη Φανή Μητάκου, κόρη του ιδιοκτήτη του σπιτιού όπου στέγαζε το φωτογραφείο του. Από τον γάμο τους απέκτησαν έξι τέκνα. Τον Χρήστο, ο οποίος σπούδασε οδοντιατρική και ήταν μανιώδης φιλόμουσος και λυρικός τραγουδιστής, τον Γιώργο, τον Κώστα, τον Μιχάλη, την Αριάδνη και τη δασκάλα Αθηνά. Οι δύο τελευταίες ζούσαν μαζί με τον Χρήστο στο πατρικό τους σπίτι απέναντι από το κινηματοθέατρο «Πάλλας». Τα τρία αυτά αδέλφια που έμειναν στη Λάρισα δεν παντρεύτηκαν.
Ο Ιωάννης Παντοστόπουλος πέθανε στη Λάρισα το 1928 και άφησε αγαθή μνήμη στους κατοίκους της πόλης μας.
[1]. Ο Θεόδωρος Παλιούγκας αναφέρει ότι στη θέση τού Γενί τζαμί προϋπήρχε παλαιότερα άλλο μικρότερο, το οποίο είχε καταστραφεί και με την πρωτοβουλία της βασίλισσας Όλγας κατασκευάσθηκε το σημερινό τέμενος.
[2]. Ο Θανάσης Μπετχαβές εντόπισε στην εφημερίδα της Λάρισας «Ομόνοια» (φύλλο της 4ης Οκτωβρίου 1891) την εξής είδηση: «Την εσπέραν της χθες απαίσιον δυστύχημα έλαβε χώραν εις το απέναντι των Ανακτόρων ανεγειρόμενον τουρκικόν τέμενος. Ο αυτόθι εργαζόμενος νέος Χρήστος Χαρταλάμης ολισθήσας κατέπεσεν από αρκετού ύψους επί μαρμάρου, μείνας επί τινα λεπτά αναίσθητος. Κατόπιν μετεφέρθη εις το στρατιωτικόν νοσοκομείον, ένθα τω εδόθησαν αι πρώται ιατρικαί βοήθειαι και εκείθεν εις το Κουτλιμπάνειον Νοσοκομείον ένθα νοσηλεύηται». Επομένως ως έτος ιδρύσεως του Γενί τζαμί πρέπει να θεωρήσουμε το 1891.
[3]. Στην εκκλησία του οικισμού των Τεμπών υπάρχουν εικόνες οι οποίες φέρουν την υπογραφή του. Επίσης μία εικόνα του, αγιογραφημένη το 1887, υπάρχει στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής στη συνοικία Αμπελοκήπων (Ταμπάκικα). Και σε άλλους ναούς έχουν εντοπισθεί μερικές εικόνες του.
[4]. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Οικία οικογένειας Παντοστόπουλου, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 12ης Νοεμβρίου2017.
[5]. Βλέπε: Γουργιώτης Γεώργιος, Μικρά Μελετήματα. Λαρισαίοι φωτογράφοι του τέλους του 19ου αιώνα έως το 1940, Αθήνα (2000) σελ. 132.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
