Οι φωτογραφίες της σειράς αυτής, όπως τονίστηκε, έχουν ιδιαίτερη ιστορική σημασία, γιατί απεικονίζουν τοπία της πόλης όπως ήταν λίγα χρόνια μετά την απελευθέρωση της Λάρισας από τους Τούρκους ή αν θέλαμε να το λέγαμε και αντίστροφα, εδώ και 120 περίπου χρόνια από σήμερα. Ήταν η εποχή όπου άρχισε να εδραιώνεται στη συνείδηση του ανθρώπου η αξία της φωτογραφίας, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά πολιτισμού που εμφανίστηκε σε νηπιακή μορφή κατά τα μέσα του 19ου αιώνα, είχε ενηλικιωθεί στα 1900 και είχε κορυφωθεί τον 20ό αιώνα, όταν πλέον η επικοινωνία μέσω των εικόνων ήταν ένα παιχνίδι ενταγμένο στις κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων. Η ανάγκη για καταγραφή σημαντικών ιδιωτικών στιγμών, τοπίων, ιστορικών γεγονότων, αισθημάτων και αναζητήσεων, φαίνεται ότι δεν μπορούσε να ικανοποιηθεί πλήρως μόνο με τη βοήθεια του γραπτού και του προφορικού λόγου. Η εικόνα, με την αδιαμφισβήτητη δύναμή της, παρέμενε μόνιμα καταγραμμένη και χρηστική ανά πάσα στιγμή, με τη δυνατότητα επανεξέτασης, μελέτης και ανάμνησης. Με τη φωτογραφία ουσιαστικά έγινε κατορθωτό να μείνουν ανεξίτηλες στον χρόνο εικόνες κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας και να αιχμαλωτισθούν στο χαρτί τοπία, τα οποία ο χρόνος, διάφορα φυσικά φαινόμενα και η ανανεωτική μανία του ανθρώπου τα έχει ολοσχερώς εξαλείψει. Από την άποψη αυτήν τα εικονογραφημένα επιστολικά δελτάρια αποτελούν πλέον πρωτογενή ιστορική πηγή πληροφοριών.
Στη δημοσιευόμενη σήμερα φωτογραφία από κάρτα της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας απεικονίζεται η οδός Μακεδονίας [1], είναι ταχυδρομημένη και ο καλλιτέχνης που την εκτύπωσε της έδωσε το σχήμα τριφυλλιού, χωρίς να επηρεαστούν τα απεικονιζόμενα κτίσματα. Με την πρώτη ματιά δίνεται η εντύπωση ότι ο δρόμος μαζί με τα οικήματα δεν έχουν κανένα οδηγό σημείο ώστε να αποδοθεί με ακρίβεια στην οδό Μακεδονίας. Η πιθανότητα να μην απεικονίζει η εν λόγω φωτογραφία σημείο της Λάρισας είναι πολύ μικρή, καθώς στις κάρτες της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας (κυκλοφόρησαν συνολικά 384 με τοπία από διάφορες περιοχές της χώρας μας) δεν βρίσκονται λανθασμένες απεικονίσεις. Ακόμη και σήμερα τα περισσότερα από τα οικήματα της οδού Βενιζέλου εξακολουθούν να είναι χαμηλά, μικρά σε έκταση, ισόγεια και διάφοροι παράγοντες δεν επέτρεψαν να κατασκευαστούν πολυώροφες οικοδομές, όπως σε άλλα σημεία της πόλης.
Η λήψη της φωτογραφίας πρέπει να έγινε από τη συμβολή των σημερινών οδών Μακεδονίας και Παπαναστασίου. Ο δρόμος είναι ευρύς και ευθύς και έχει μεγάλο μήκος. Το έδαφός του είναι χωμάτινο και επίπεδο σε όλο το μήκος του. Υπάρχουν ευρύχωρα πεζοδρόμια με ρείθρα και με πλούσια δενδροφύτευση, ενώ η οικοδομική γραμμή των κτιρίων είναι ευθύγραμμη. Με βάση αυτήν την απεικόνιση φαίνεται καθαρά ότι μετά την πρώτη εικοσαετία από την απελευθέρωση, η Λάρισα κατόρθωσε να επιβάλλει τη νέα ρυμοτομία και να αποβάλλει την τουρκική όψη τουλάχιστον στον κεντρικό τομέα της, βάσει του σχεδίου πόλεως που είχε εκπονηθεί το 1882 και άρχισε να εφαρμόζεται μετά το 1884 [2].
Τα περισσότερα κτίρια και από τις δύο πλευρές του δρόμου φαίνεται εκ πρώτης όψεως να είναι νεόκτιστα, μικρά, σε συνεχή σειρά, χωρίς κενά διαστήματα και όπως φαίνεται, όλα στεγάζουν καταστήματα. Οι καταστηματάρχες έχουν απλώσει μέρος από τα εμπορεύματά τους έξω από το κατάστημα, στο πεζοδρόμιο, για να δελεάσουν τους περιφερόμενους αγοραστές. Με λίγες εξαιρέσεις, θα μπορούσε κανείς να ισχυρισθεί ότι σ’ αυτήν την περιοχή της πόλης δεν άλλαξαν και πάρα πολλά μέσα στα 120 περίπου χρόνια που μας χωρίζουν απ’ αυτήν τη φωτογράφιση. Τα ίδια χαμηλά σε ύψος καταστήματα, το αυτό εύρος των πεζοδρομίων [3] παρόμοια και η έκθεση των εμπορευμάτων έξω από τις βιτρίνες, αλλά σε μικρότερο βαθμό, η ίδια περίπου κίνηση του αγοραστικού κοινού.
Ορισμένα πράγματα όμως προξενούν ιδιαίτερη εντύπωση εάν μελετηθεί προσεκτικά η εικόνα. Αρχικά είναι εμφανέστατη η παντελής έλλειψη τροχοφόρων κάθε είδους (φυσικά για αυτοκίνητα οχήματα δεν μπορούμε να μιλήσουμε) σε ολόκληρο το μήκος του δρόμου και σε μια ώρα μεγάλης εμπορικής κίνησης, όπως φαίνεται. Ούτε άμαξες, ούτε και οχήματα μεταφοράς εμπορευμάτων (σούστες, κάρα, καροτσάκια, ζώα) υπάρχουν σε ένα μήκος 200 περίπου μέτρων. Φαίνεται ότι δεν είχε φθάσει ακόμη η στιγμή που η πόλη θα γινόταν ισχυρό εμπορικό κέντρο. Σπουδαίο ενδιαφέρον παρουσιάζει επίσης η ενδυματολογική ποικιλία των εικονιζόμενων ατόμων. Σε πρώτο επίπεδο παρατηρούμε κάποιο νεαρό άτομο να κυκλοφορεί με ποιμενική μάλλινη μπέρτα και σε κάποια απόσταση να στέκονται δύο μαθητές με πηλίκια. Πιο πίσω βρακοφόροι άνδρες με σκούρο γιλέκο, βαδίζουν αμέριμνοι πάνω στον δρόμο. Μερικοί έχουν την ενδυματολογική εμφάνιση χωρικών, ενώ άλλοι φορούν την αστική περιβολή της εποχής. Εκείνο όμως που κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση στη φωτογραφία είναι η πλήρης απουσία γυναικείας σιλουέτας. Φαίνεται ότι η παρουσία γυναικών στο εμπορικό κέντρο της πόλης και γενικά σε εξωτερικούς χώρους εκείνη την εποχή ήταν σπάνια, αν όχι απαγορευμένη, και η αγορά καταναλωτικών αγαθών ήταν αποκλειστικά ανδρικό καθήκον. Το γεγονός αυτό νομίζουμε ότι υπογραμμίζει καθαρά τα ήθη της περιόδου αυτής και τονίζει την ανισότητα των δύο φύλων η οποία επικρατούσε στην αυγή του 20ού αιώνα.
Με την κάρτα αυτήν τελείωσε η παρουσίαση της σπάνιας αυτής σειράς των εικονογραφημένων επιστολικών δελταρίων της Ελληνικής Ταχυδρομικής Υπηρεσίας, τα οποία αναφέρονται στη Λάρισα. Ήταν ένα νοσταλγικό ταξίδι σε μια πόλη που σήμερα παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ανάπτυξη απ’ όλες τις άλλες αντίστοιχες επαρχιακές.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
[1]. Το αρχικό τμήμα της οδού Μακεδονίας από τη γέφυρα του Πηνειού μέχρι την Ηφαίστου, στο σημείο όπου ο δρόμος εμφανίζει ακόμη και σήμερα μια ελαφρά καμπή, ονομαζόταν στις αρχές του 20ού αιώνα οδός Ιης (πρώτης) Μεραρχίας. Σήμερα ολόκληρη η διαδρομή ονομάζεται οδός Βενιζέλου.
[2]. Μην ξεχνάμε ότι η μεγάλη πυρκαγιά που ξέσπασε στην περιοχή αυτήν της οδού Μακεδονίας (Ξυλοπάζαρο ονομαζόταν τότε) βοήθησε να γίνει πιο εύκολα στο σημείο αυτό η εφαρμογή του νέου ρυμοτομικού σχεδίου της Λάρισας.
[3]. Βέβαια σήμερα, με την πεζοδρόμηση ενός μεγάλου τμήματος του δρόμου όλα αυτά έχουν αλλοιωθεί, ισχύουν όμως στα τμήματα εκείνα που έχουν παραμείνει όπως ήταν πριν.
