προσωρινή διακοπή των δημοσιευμάτων. Αποδείχτηκε όμως ότι ήταν και ευεργετική. Αρκετοί κάτοικοι της περιοχής προσκόμισαν σπουδαίες πληροφορίες. Ο Γκαρώ Σιρινιάν από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, η Αντωνία (Νινέτα) Ζουριδάκη-Αργυριάδου, ο Γιώργος Κων. Ζορτός, η Μαίρη Λυτροκάπη-Ζορτού, ο Δημήτριος Κουκουβέλας, η Λίνα Καρανίκα-Καμηλιέρη, η «Mεγάλη Kυρία» της Λάρισας Ρούλα Σδρόλια και ορισμένοι άλλοι, προσέφεραν πληροφορίες και φωτογραφικό υλικό με όρεξη και διάθεση για πληρέστερη καταγραφή της ξακουστής αυτής περιοχής. Επί πλέον κατά την αναδίφηση του αρχείου του παλαιού δημάρχου Μιχαήλ Σάπκα εντοπίστηκε η διαδικασία απόκτησης και η χάραξη οικοδομικών τετραγώνων και οδών στη βορειοανατολική πλευρά της Λάρισας κατά το 1927. Λόγω της σημασίας της πληροφορίας αυτής και πριν προχωρήσουμε στην περιγραφή, αντιγράφουμε το σχετικό απόσπασμα από τις αναμνήσεις του Σάπκα ως έχει:
«Εις τα ανωτέρω έργα οδοποιίας και ανασυγκροτήσεως της πόλεως γενικώς, έχομεν να προσθέσωμεν και την επέκτασιν του σχεδίου της πόλεως προς την βορειοανατολικήνπλευράν αυτής, επί εκτάσεως πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, εν συνεχεία του πολεοδομικού σχεδίου της. Το ευρύτατον τούτο γήπεδον προήρχετο εκ καταργηθέντων οθωμανικών νεκροταφείων και κατά σχετικόν νόμον περιήλθεν εις την κυριότητα του Δημοσίου. Εξετείνετο ανατολικώς της οδού Ολύμπου, βορειοδυτικώς της οδού 31 Αυγούστου, μεταξύ του δυτικού τοίχου του περιβόλου το Δημοτικού Νοσοκομείου και της ανατολικής όχθης του Πηνειού. Η Οικονομική Εφορία Λαρίσης διεχώρησε τούτο εις τετράγωνα οικοδομικά μεγάλα, άτιναεπώλησε επί δημοπρασία.
Το 1927 ο Δήμος απεφάσισε την επέκτασιν του σχεδίου της πόλεως καθ’ όλην την ευρείαν ταύτην έκτασιν, ανέθηκε δε την εργασίαν επεκτάσεως του σχεδίου και την χάραξιν του σχεδιαγράμματος και των οδών, κατ’ επέκτασιν του πολεοδομικού σχεδίου, εις τον τότε μηχανικόν του Δήμου κ. Κ. Νταλίπην. Ούτος μετά πολλής επιμελείας και λίαν επιτυχώς εχάραξε ευρείας οδούς και τα νέα οικοδομικά τετράγωνα, ως και μικράν τριγωνικήν πλατείαν προς την πλευράν του Δημοτικού Νοσοκομείου, επί του νέου τμήματος του σχεδίου πόλεως. Εχαράχθησαν αι νέαιοικοδομικαίγραμμαί εφ’ ών θα ανεγείροντο αι νέαι οικοδομαί. Αι χαραχθείσαι οδοί είναι αι ακόλουθοι: 1) Παύλου Νιρβάνα, 2)Ογλ, 3) Γαριβάλδη, 4) Λορέντζου Μαβίλη. Αύται εχαράχθησαν κατ’ επέκτασιν κεχαραγμένων και διεστρωμένων οδών εις το τμήμα τούτο του σχεδίου της πόλεως. 5) Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη, 6)Αλεξάνδρου Ελλαδίου, 7)Σβαρτς, 8)Κωνσταντά και 9) Νίκης. Αι δεύτεραι πέντε οδοί εχαράχθησαν εντελώς νέαι επί του νέου τμήματος του σχεδίου της πόλεως. Μετά βραχύ χρονικόν διάστημα ήρχισαν ανεγειρόμεναι επί του προεκταθέντος σχεδίου οικοδομαί διόροφοι, εντελώς του τελευταίου οικοδομικού τύπου, ρυθμού αρχιτεκτονικού νεωτάτου, ευπρόσωποι και λίαν εμφανίσιμοι. Ανεπήδησεν νέα συνοικία της πόλεως ευάερος, ευήλιος, εγγύς της αγοράς, υγιεινής και αθόρυβος. Άπασαι [αι οδοί] διεστρώθησαν με σύστημα ασφαλιστικόν και τα πεζοδρόμια και ρείθρα εγένετο τέλεια».
Σταματήσαμε στο τελευταίο μας κείμενο στο σπίτι του μαέστρου της Δημοτικής Φιλαρμονικής Γεωργίου Καμηλιέρη[1]. Η επόμενη κατοικία είναι γνωστή ως κατοικία του Ζορτού. Οι πρόγονοι της οικογένειας Ζορτού έφθασαν στη Λάρισα τέλος το 19ου αιώνα και οι απόγονοί της σήμερα είναι τόσοι πολλοί ώστε έχουν εξαπλωθεί σαν το άνοιγμα της βεντάλιας. Ο γενάρχης της οικογένειας Κωνσταντίνος Ζορτός[2] καταγόταν από τους Μολάους της Μάνης και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία στη Λάρισα. Ενθουσιάστηκε φαίνεται από την εριβώλακα (εύφορη) Θεσσαλία, χαρακτήρισε στην οικογένειά του την περιοχή σαν «Καναδά» και ήλθε κατά τις αρχές του 20ού αιώνα[3] με τη γυναίκα του Αικατερίνη για μόνιμη εγκατάσταση στη Λάρισα. Έγιναν κάτοχοι μιας περιοχής η οποία σήμερα μπορεί να οριοθετηθεί στη διασταύρωση των οδών Νιρβάνα και Λορέντζου Μαβίλη. Δημιούργησαν το σπιτικό τους και στην αυλή φύτεψαν πολλά οπωροφόρα δένδρα και κυρίως λεμονιές. Το 1908 εφημερίδα της Λάρισας αναφέρει τον Κων. Ζορτό «ως γνωστόν τοις πάσιν αλλαντοποιό, παγοέμπορο και λεμοναδοποιό»[4] αλλά δεν τον αναφέρει ως εστιάτορα. Η πρώτη ύλη για τα αλλαντικά ήταν εύκολο να βρεθεί. Για τις λεμονάδες είχε αρχικά έναν μεγάλο οπωρώνα με λεμονιές. Όμως παγοποιεία δεν είχαν ακόμη δημιουργηθεί στην πόλη μας. Πρώτη ύλη για τον πάγο ήταν το χιόνι το οποίο προμηθευόταν τους θερινούς μήνες από τον Κίσσαβο, πιο πάνω από το χωριό Σπηλιά, το μετέφεραν καλά τυλιγμένο με φτέρες και λινάτσες και το διακινούσαν σαν πάγο. Όταν άνοιξε το εστιατόριο μπροστά από το τουρκικό λουτρό (χαμάμ) της οδού Βενιζέλου, που υπάρχει μέχρι σήμερα, αποθήκευε το χιόνι στο υπόγειο του τουρκικού λουτρού όπου η θερμοκρασία ήταν πολύ χαμηλή ώστε να συντηρείται περισσότερο χρονικό διάστημα το χιόνι[5].
Το πρώτο κατάστημα της οικογενείας Κων. Ζορτού βρισκόταν, όπως αναφέρθηκε, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το τουρκικό λουτρό, δίπλα από το κατάστημα του Φάις και λειτουργούσε ως εστιατόριο. Κατά τη δεκαετία του 1920 μεταφέρθηκε στην αρχή της οδού Βενιζέλου. Ήταν ένα ισόγειο κτίσμα με πέντε μεγάλες και όμορφες τοξωτές πόρτες, από τις οποίες το εστιατόριο χρησιμοποιούσε τις τρεις μεσαίες[6]. Ανατολικά βρισκόταν σε επαφή με ένα διώροφο κτίριο το οποίο καταλάμβανε τη γωνία των οδών Βενιζέλου και Ολύμπου, απέναντι από το σημερινό Ωδείο. Στο ισόγειο του κτηρίου αυτού είχε το φαρμακείο του ο Αναστάσιος Νικ. Βάης. Το 1936 απεβίωσε ο αρχηγός της οικογενείας Κων. Ζορτός και την επιχείρηση του εστιατορίου ανέλαβαν τα τέκνα του Γεώργιος και Πέτρος (Πιέρρος). Το εστιατόριο συνέχισε να λειτουργεί στο ίδιο σημείο και μεταπολεμικά μέχρι το 1970-71. Την περίοδο εκείνη μετακόμισαν στο ισόγειο του κτιρίου της οδού Νιρβάνα και το μετέτρεψαν σε ταβέρνα, την οποία ανέλαβαν τα αδέλφια Κωνσταντίνος (Κώστας) και Σταύρος, εγγονοί του γενάρχη της οικογένειας. Το κατάστημά τους δεν είχε την πολυτέλεια και την άνεση χώρου όπως το εστιατόριο, αλλά κατόρθωσε να γίνει πασίγνωστο στη Λάρισα και να προσελκύσει μεγάλο αριθμό θαμώνων λόγω της εξαιρετικής ποιότητος των εδεσμάτων τα οποία προσέφερε. ΟΙ Λαρισαίοι κάποιας ηλικίας θα θυμούνται, όπως και ο υποφαινόμενος, τα περίφημα ψητά μπιφτέκια και τα παϊδάκια που ήταν τα σπεσιαλιτέ τους. Η ταβέρνα σταμάτησε οριστικά τη λειτουργία της την περίοδο 1987-88, αφού άλλαξε θέση τρεις φορές, διέγραψε πορεία 80 περίπου ετών και τη δούλεψαν τρεις γενεές Ζορτού.
Το σπίτι που είχε κτίσει ο Κωνσταντίνος Ζορτός όταν ήλθε στη Λάρισα από τους Μολάους καταστράφηκε από βομβαρδισμό κατά τη διάρκεια της κατοχής από βόμβα που έπεσε ακριβώς στο σαλόνι του σπιτιού[7]. Μεταπολεμικά κατεδαφίστηκε και σταδιακά κατασκευάστηκε το σημερινό κτίσμα. Όπως διακρίνεται και στη δημοσιευόμενη φωτογραφία, σήμερα το κτίσμα αυτό διαθέτει μαζί με το ισόγειο, τρεις ορόφους. Η πορεία ανέγερσής του, σύμφωνα με το αρχείο της Πολεοδομικής υπηρεσίας του Δήμου, έχει ως εξής. Το 1959 εκδόθηκε άδεια ανέγερσης μονώροφου κατοικίας με πρόβλεψη ορόφου, από τον πολιτικό μηχανικό Νικόλαο Μίχο. Το 1966 εκδόθηκε άδεια προσθήκης πρώτου και δευτέρου ορόφου πάνω από το ισόγειο, με μηχανικό τον Απόστολο Σακελλαρίου. Σήμερα το ισόγειο του κτιρίου στο οποίο βρισκόταν η ταβέρνα, είναι άδειο. Στον πρώτο όροφο διαμένει η κόρη του Κώστα Ζορτού, Μαίρη Λυτροκάπη-Ζορτού με την οικογένειά της και στον δεύτερο όροφο η Ευγενία χήρα του Σταύρου Ζορτού.
(Συνέχεια)
----------------------------
[1]. Η κόρη του Νικολέτα (Λίνα) Καρανίκα-Καμηλιέρη διαθέτει πλούσιο αρχείο από τη ζωή του πατέρα της και με μεγάλη προθυμία θα το θέσει υπόψη μας, ώστε να δημοσιεύσουμε κάποια στιγμή τη ζωή και το έργο του πρώτου μεταπολεμικά μαέστρου της Φιλαρμονικής μας.
[2]. Έτσι ήταν το αρχικό επίθετό του. Αργότερα εμφανίζονται οι απόγονοί του ως Ζουρτός, ίσως «ληξιαρχική ευθύνη» και μερικές φορές ως Ζωρτός.
[3]. Κατ' άλλους ήλθε μόνιμα στη Λάρισα περί το 1884-1886.
[4]. «Εν τω ναώ του Νεκροταφείου [ετελέσθη] το μνημόσυνον του προώρως θανόντος Σταύρου Ζορτού, μεγαλυτέρου υιού του γνωστού τοις πάσιν αλλαντοποιού, παγοεμπόρου και λεμοναδοποιού Κωνσταντίνου Ζορτού», εφ. «Μικρά» Λάρισα, φύλλο της 8ης Φεβρουαρίου 1908.
[5]. Ο Ολύμπιος (Κώστας Περραιβός) σε δημοσιεύματά του στην εβδομαδιαία εφημερίδα «Λάρισα» κατά την περίοδο 1968-1980 αναφέρει ότι πριν κατασκευάσει ο Κων. Κατσαούνης το πρώτο παγοποιείο στην περιοχή Ταμπάκικα, υπήρχαν αγωγιάτες οι οποίοι μετέφεραν με ζώα καλά συσκευασμένο χιόνι από τον Κίσσαβο, το οποίο το αποθήκευαν στο υπόγειο του Χαμάμ και το διακινούσαν με τις σούστες σε εύπορες οικογένειες της πόλης ή σε πυρέσσοντες ασθενείς.
[6]. Σε φωτογραφίες που διασώθηκαν από την εισβολή των Γερμανικών στρατευμάτων στη Λάρισα τον Απρίλιο του 1941 έχουμε απεικόνιση του καταστήματος αυτού. Βλέπε το λεύκωμα: «Η Μνήμη της Πόλης. Λάρισα. Κατοχή-Απελευθέρωση. 1941-1944». Αρχείο φωτογραφιών του Βύρωνα Μήτου και άλλων συλλεκτών. Έκδοση Δήμου Λαρισαίων. Επιμέλεια Φωτοθήκης Λάρισας του Ομίλου Φίλων της Θεσσαλικής Ιστορίας, Λάρισα (2018) σελ. 96.
[7]. Το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών του σημερινού κειμένου προέρχεται από πολυσέλιδο χειρόγραφο της κ. Αντωνίας (Νινέτας) Αργυριάδου-Ζουριδάκη, καθηγήτριας Φυσικής στη Μέση Εκπαίδευση, την οποία και ευχαριστώ.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)
