την ευρύτερη έννοια του όρου, περιλαμβάνει το οικιστικό συγκρότημα το οποίο βρίσκεται σε όλο το μήκος της οδού Νιρβάνα[1] από την αρχή της στην οδό Ολύμπου, μέχρι το τέρμα της στην οδό Ερυθρού Σταυρού, συμπεριλαμβανομένων και των κάθετων προς αυτήν οδών Λορέντζου Μαβίλη, Παπαδιαμάντη και Αλέξανδρου Ελλαδίου. Κατ' άλλους η έκτασή της είναι πιο μικρότερη. Οριοθετείται από τη διασταύρωση της Νιρβάνα με την οδό Όγλ, μέχρι την Ερυθρού Σταυρού, συμπεριλαμβανομένων και των κάθετων οδών. Το όνομα της περιοχής αυτής ως Κολωνάκι ήταν γνωστό, όπως γνωστό ήταν και το γεγονός ότι παλαιότερα στον χώρο αυτό υπήρχαν ορισμένα από το ομορφότερα σπίτια της Λάρισας, μερικά εκ των οποίων παραμένουν μέχρι και σήμερα, χωρίς να έχουν υποκύψει στο δέλεαρ της αντιπαροχής. Η ιδέα να καταγραφεί η ιστορία της περιοχής αυτής ήταν της Ουρανίας (Νίας) Γώγου-Αγραφιώτου. Κατά τις καλοκαιρινές διακοπές στον Πλαταμώνα, όταν κάτω από τον ίσκιο των δένδρων στην παραλία του Gallery απολαμβάναμε τον καφέ μας πριν μπούμε στη θάλασσα, η Νία μαζί με τη Λένα Δαλιανά-Θεμελή, η οποία ζει σ' αυτή την περιοχή, με παρότρυναν να περιγράψω τη συγκεκριμένη μικρή συνοικία η οποία είναι αλήθεια δεν έτυχε της προσοχής κάποιου μελετητή όλα αυτά τα χρόνια[2].
Όταν άρχισα να καταπιάνομαι με το θέμα αυτό, δεν περίμενα ποτέ ότι θα έβρισκα τόσο πολύ μεγάλο και σπουδαίο φωτογραφικό και ιστορικό υλικό, προερχόμενο από τα οικογενειακά αρχεία και από τις αναμνήσεις ανθρώπων της περιοχής, οι προπάτορες των οποίων έκτισαν την άγονη μέχρι το 1935 έκταση που σήμερα ονομάζουμε Κολωνάκι[3].
Η ονομασία
Η γειτονιά αυτή ονομάστηκε Κολωνάκι της Λάρισας, σε αντιστοιχία με το Κολωνάκι των Αθηνών[4]. Η περιοχή αυτή της πρωτεύουσας από άγονη έκταση που ήταν παλαιότερα, με τον καιρό και λόγω της γειτνίασης με τα βασιλικά ανάκτορα και τον εθνικό κήπο, εξελίχθηκε στην αρχοντική γειτονιά που γνωρίζουμε σήμερα, με τα όμορφα νεοκλασικά, αρτ ντεκό και μοντέρνα κτίρια. Επειδή και η αντίστοιχη περιοχή της Λάρισας κοσμήθηκε από το 1935 και μετά, με ορισμένα κτίσματα ιδιαίτερου αρχιτεκτονικού κάλλους, στα οποία κατοίκησαν πολλές αστικές οικογένειες της πόλης, έλαβε προφορικά κατ' ευφημισμόν μεταξύ των κατοίκων της την ονομασία Κολωνάκι. Η συσχέτιση του ονόματος της περιοχής με τα βασιλικά ανάκτορα της Λάρισας και τον κήπο των Ανακτόρων, τα οποία υπήρχαν μέχρι το 1915 στον χώρο του Ωδείου και του ναΐσκου του Αγ. Βησσαρίωνος, δηλαδή κάτι αντίστοιχο με την Αθήνα, δεν συμβαδίζει ιστορικά με την ανάπτυξη της εν λόγω περιοχής, η οποία όπως αναφέρθηκε άρχισε το 1935.
Η απαρχή της περιοχής
Σε αεροφωτογραφία της Λάρισας του 1917, η λήψη της οποίας έγινε από τις αεροπορικές δυνάμεις των γαλλικών στρατευμάτων της Αντάντ τα οποία είχαν καταλάβει την πόλη, ο χώρος που αντιστοιχεί στο Κολωνάκι διαγράφεται σαν έκταση ακάλυπτη μέχρι το νοσοκομείο, ενώ τα τελευταία σπίτια της Λάρισας φθάνουν μέχρι τον οδό Ογλ.
Από απόσπασμα σχεδίου πόλεως που αφορά τον τομέα Δ’ και το οποίο έθεσε υπόψη μου η Μπέτυ Βελώνη-Κολοκοτρώνη, ολόκληρη η περιοχή αυτή ήταν ιδιοκτησία του παππού της Αστερίου Καλουσόπουλου, ο οποίος είχε αγοράσει ολόκληρη την έκταση από Τούρκους μπέηδες. Σε ένα δεύτερο σχέδιο ο χώρος αυτός έχει κατατμηθεί σε 29 αριθμημένα οικόπεδα, έχουν οριοθετηθεί οι δρόμοι Παπαδιαμάντη και Ελλαδίου, ενώ η Νιρβάνα δεν αναφέρεται. Τα σχέδια αυτά έχουν ημερομηνία 14 Μαΐου 1935, γεγονός που σημαίνει ότι μέχρι τη χρονολογία αυτή η περιοχή εξακολουθούσε να είναι χέρσος τόπος.
Ο Αστέριος Καλουσόπουλος εκτός από μεγαλοκτηματίας ήταν και επιχειρηματίας. Διατηρούσε επί της οδού Ηφαίστου ένα μεγάλο χάνι (πανδοχείο), το οποίο εξυπηρετούσε κυρίως αγρότες από τα χωριά του δρόμου Λαρίσης-Φαρσάλων[5]. Καταλάμβανε τον χώρο μεταξύ των οδών Ηφαίστου και Απόλλωνος και ήταν διώροφο. Στο ισόγειο σταβλίζονταν τα ζώα και στον όροφο υπήρχαν τα δωμάτια του πανδοχείου. Ήταν τίμιος, ειλικρινής και αγαπητός επιχειρηματίας και βοηθούσε με κάθε τρόπο τους χωρικούς πελάτες του ακόμα και στις οικονομικές τους δυσκολίες. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να χρεωθεί υπερβολικά και να αναγκαστεί κάποια στιγμή να πουλήσει τα οικόπεδά του στην περιοχή όπου αργότερα αναπτύχθηκε η συνοικία που αναφέρουμε ως Κολωνάκι. Το πανδοχείο αγοράστηκε στη συνέχεια από τους αδελφούς Δανιήλ (Αθανάσιο, Δημήτριο και Δανιήλ), λειτούργησε μέχρι το 1970 και κατόπιν κατεδαφίστηκε και στη θέση του υψώθηκε πολυώροφη οικοδομή.
Ο Αστέριος Καλουσόπουλος απέκτησε τέσσερα τέκνα, τον Ανδρέα, τον Δημήτριο, την Ελένη και την Ευτυχία (Εβίτα). Απ' αυτά η Ελένη παντρεύτηκε τον Δημήτριο Κολοκοτρώνη, ο οποίος ήταν αντιπρόσωπος ασφαλιστικών εταιρειών και το γραφείο του βρισκόταν επί της οδού Βενιζέλου, κοντά στο αρχαίο Θέατρο. Το ζευγάρι αυτό απέκτησε μια κόρη, την Ελισάβετ (Μπέτυ), η οποία σταδιοδρόμησε ως τραπεζικός υπάλληλος και παντρεύτηκε τον μηχανολόγο μηχανικό Αλέξανδρο Βελώνη. Από το οικογενειακό της αρχείο προέρχεται και το σχεδιάγραμμα με τα οικόπεδα που δημοσιεύεται μαζί με το σημερινό κείμενο.
Πρέπει να σημειωθεί ακόμη ότι από τα 29 οικόπεδα που υπάρχουν στο σχεδιάγραμμα έμεινε τελικά στην οικογένεια Καλουσόπουλου ένα, ο χώρος όπου σήμερα έχει διαμορφωθεί η μικρή πλατεία της Άννας Φράνκ. Ο χώρος αυτός απαλλοτριώθηκε επί δημαρχίας Δημητρίου Χατζηγιάννη, ο οποίος είχε και πνευματική συγγένεια με την οικογένεια Καλουσόπουλου καθώς υπήρξε ανάδοχος της μικρής τότε Μπέτυς Βελώνη.
Θέλω να προσθέσω ότι όσο θα διαρκούν τα κείμενα αυτά είναι καλοδεχούμενες διορθώσεις, προσθήκες και φωτογραφίες από την περιοχή αυτή είτε τηλεφωνικά (2410-287.450 και 6951-004.232) είτε ηλεκτρονικά (nikapap@hotmail.com).
(Συνεχίζεται)
---------------------------
[1]. Η οδός Νιρβάνα παλαιότερα ονομαζόταν οδός Ιωάννου Πέζαρου (1735-1806) προς τιμήν του λόγιου κληρικού της Σχολής του Τυρνάβου, σύμφωνα με την Μπέτυ Βελώνη-Κολοκοτρώνη. Πότε έγινε η μετονομασία δεν μας είναι γνωστό. Πάντως σήμερα υπάρχει οδός Πέζαρου στον συνοικισμό Ηπειρώτικα-Νέα Πολιτεία. Ζιαζιάς Γεώργιος. Τοπωνυμική Εγκυκλοπαίδεια οδών και πλατειών Λάρισας. Λάρισα (1995) σελ. 323.
[2]. Προπολεμικά ο όρος Κολωνάκι δεν απαντάτε σε καμιά γραπτή πηγή. Μεταπολεμικά ο Κώστας Περραιβός, ο Γιώργος Ζιαζιάς και ο Βάσος Καλογιάννης έχουν αναφέρει την περιοχή περιστασιακά.
[3]. Για να γραφούν τα άρθρα αυτά, εκτός από τη Νία Γώγου-Αγραφιώτου βοήθησαν η Ελισάβετ (Μπέτυ) Βελώνη-Κολοκοτρώνη, η Ελένη Καλογεροπούλου-Μάρκου, ο δικηγόρος Αριστείδης Παπαχατζόπουλος, ο Μάκης Μαλίτας, ο μηχανικός και μέλος της Φωτοθήκης Γιώργος Γραβάνης, η φιλόλογος Φανή Σακελλάριου, η ηθοποιός Άννα Βαγενά, όλοι τους κάτοικοι της περιοχής, ο εκπαιδευτικός και δημοσιογράφος Γεώργιος Τράντας και τα μέλη της Φωτοθήκης Παναγιώτης Δομούζης, Ευάγγελος Ρηγόπουλος, Γιώργος Χατζούλης, Αχιλλέας Καλτσάς, ο καθένας με τον τρόπο του. Προχωρώντας στην περιγραφή θα αναφερθούν και άλλοι-ες οι οποίοι βοήθησαν ώστε το Κολωνάκι της Λάρισας να πάρει τη θέση που του αρμόζει στη χωροταξία της πόλης.
[4]. Η αριστοκρατική αυτή συνοικία των Αθηνών πήρε το όνομα Κολωνάκι από τον αρχαίο στύλο (κολωνάκι) ύψους 2 μέτρων που βρίσκεται περίπου στο κέντρο της ομώνυμης πλατείας και ο οποίος λέγεται ότι αποτελούσε αποτρεπτικό στοιχείο νόσων και θεομηνιών. Το συγκεκριμένο κολωνάκι βρισκόταν αρχικά στη Δεξαμενή, δίπλα στο Αδριάνειο Υδραγωγείο και οι αρχαίοι Αθηναίοι τού απέδιδαν ιαματικές ιδιότητες.
[5]. Ζιαζιάς Γεώργιος. Αναζητώντας τη χαμένη Λάρισα. 50 χρόνια μνήμες και αναπολήσεις (1900-1950). Λάρισα (1994) σελ. 69.
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου (nikapap@hotmail.com)
