Αλλά οι συγγραφείς μελετούν τη δεκαετία στηριζόμενοι σε αρχεία, επίσημα έγγραφα και αυτοβιογραφίες των προσωπικοτήτων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο και επηρέασαν τις εξελίξεις της περιόδου. Ο καθημερινός άνθρωπος είναι έξω από τη λογική τους. Λίγα είναι τα δημοσιεύματα που αφορούν μαρτυρίες απλών μαχητών και καθημερινών ανθρώπων, που βίωσαν τα τραγικά γεγονότα της περιόδου. Αλλά χωρίς τις μαρτυρίες απλών ανθρώπων δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε ολοκληρωμένη εικόνα για τα βάσανα του ελληνικού λαού την τρομερή δεκαετία.
Αυτή ακριβώς η έλλειψη υπήρξε για μένα το κίνητρο να παρακινήσω δέκα συγχωριανούς μου από την Κρανιά Ολύμπου, που βίωσαν την εφιαλτική εκείνη εποχή ως πολίτες, στρατιώτες ή αντάρτες, να αφηγηθούν την προσωπική τους εμπειρία.
Μιας που στις 28 Οκτωβρίου φέρουμε στον νου μας τα γεγονότα του ελληνοϊταλικού πολέμου, θα παρουσιάσω μερικά αποσπάσματα από τη μαρτυρία του Νικόλα Τζίκα (1913-2009), που από την πρώτη μέρα του πολέμου βρέθηκε στρατιώτης στην πρώτη γραμμή του μετώπου. Όπως όλοι σχεδόν οι Θεσσαλοί, υπηρέτησε στην 1η μεραρχία. Τότε οι μεραρχίες αποτελούνταν από άντρες που προέρχονταν από την ίδια γεωγραφική περιοχή. Γι’ αυτό στην πραγματικότητα το έπος του 1940 είναι το έπος των στρατιωτών, που προέρχονταν από την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Μακεδονία. Αυτοί έφεραν το κύριο βάρος του πολέμου.
Ο Νικόλας Τζίκας έλαβε μέρος σε όλες τις σημαντικές μάχες του κεντρικού μετώπου, όπως π.χ. στη μάχη της Κλεισούρας στις 23 Δεκεμβρίου 1940, στην οποία σκοτώθηκαν και τρεις Κρανιώτες, που υπηρετούσαν στο ίδιο τάγμα, ο Νίκος Γκανάκος, ο Γιάννης Μπασλής και ο Θανάσης Τζίκας. Αλλά οι μάχες που τον σημάδεψαν ήταν αυτές που δόθηκαν από τις 9 μέχρι τις 28 Μαρτίου 1941 κατά την περιβόητη «Εαρινή επίθεση» του Μουσολίνι. Έτυχε να βρίσκεται στο διάσημο πια ύψωμα 731 της Τρεμπεσίνας, το οποίο φρουρούσε το 2ο τάγμα του 5ου συντάγματος της 1ης θεσσαλικής μεραρχίας, η οποία δέχτηκε το κύριο βάρος της ιταλικής επίθεσης. Διοικητής του τάγματος ήταν ο ταγματάρχης Δ. Κασλάς από το χωριό Πουρί Πηλίου. Κατά του υψώματος 731 οι Ιταλοί εξαπέλυσαν 19 επιθέσεις, χωρίς όμως να μπορέσουν να το καταλάβουν. Όπως αναφέρεται στην ‘Ιστορία του ελληνικού έθνους, τ.15, σ. 442’), «Το 731 υπήρξε ίσως ένα από τα πιο αιματοβαμμένα υψώματα ολόκληρου του παγκόσμιου πολέμου».
Στο ύψωμα 731 οι Ιταλοί ύψωσαν το γενικό μνημείο των πεσόντων στην Αλβανία μαχητών τους και το ονόμασαν «Ιερή ζώνη».
Από τη σφαγή αυτή επέζησε ο Νικόλας Τζίκας. Στην αφήγησή του δεν υπάρχει ούτε ίχνος αναφοράς πως έκανε κάτι σπουδαίο. Όμως η φρίκη του πολέμου που βίωσε φαίνεται πως τον ακολουθούσε σ’ όλη του τη ζωή. Συχνά στο καφενείο, όταν ερχόταν στα κέφια με τους συνομηλίκους του, τραγουδούσε το ακόλουθο επιτραπέζιο τραγούδι συνθεμένο στ’ αχνάρια του δημοτικού τραγουδιού.
Τι σκούζεις, μαύρε κόρακα, τι σκούζεις και φωνάζεις;
Μήνα διψάς για αίματα, για ιταλικά κεφάλια;
Ν-έβγα ψηλά στο Σμόλικα, Φούρκα και Σαμαρίνα
να ιδείς κορμιά ιταλικά, γεμίσαν οι χαράδρες.
Κι απέναντι στο Πρεμετί, Κλεισούρα, Τεπελένι,
να ιδείς κορμιά ελληνικά, γεμίσαν οι χαράδρες.
Και στα ψηλά της Κορυτσάς είναι σπαρμέν’ αράδα.
Πολλές μανάδες κλάψανε, κορίτσια, παντρεμένες.
- Πανάθεμά σε, Ιταλέ, μας έφερες δω πέρα
και χάσαμε τα’ αδέρφια μας.
Τα ακόλουθα ελάχιστα αποσπάσματα είναι από αφήγηση αυτού του πολεμιστή, που μαγνητοφωνήθηκε στις 16/8/2003.
Ερ.: Εσύ πότε πήγες στο μέτωπο;
-Απ’ την πρώτη μέρα στην πρώτη γραμμή. Πολύ γερά πολέμησαν οι Μακεδόνες. Το 16 σύνταγμα τους είχε αλλάξει την Παναγία τους Ιταλούς. Το 16 σύνταγμα, το σύνταγμα Τρικάλων και το σύνταγμα Λαρίσης, το δικό μας, ήταν η 1η μεραρχία. Ήταν στην πρώτη γραμμή από την πρώτη ώρα.
Ερ.: Μόνο Μακεδόνες, Θεσσαλοί και Ηπειρώτες ήταν στην πρώτη γραμμή;
-Δεν ξέρω ποιοι άλλοι ήταν, αλλά Αθηναίοι δεν ήταν κανένας.
Ερ.: Ποια ήταν η πρώτη μάχη που συμμετείχες;
-Στην πρώτη μάχη που πιάσαμε στις 4 του Νοέμβρη έπεσαν πολλοί Ιταλοί. Στρώμα. Στη Βοβούσα ήταν. Οι Ιταλοί ακόμα μια μέρα και θα’ πιαναν το Μέτσοβο. Εμείς ερχόμασταν από τα Τρίκαλα. Μετά πιαστήκαμε κοντά στην Κόνιτσα. Μια μέρα εκεί στην Κόνιτσα, σ’ ένα πουρναρόι, είχαμε πολλά θύματα απ’ τον λόχο. Καμιά πενηνταριά τραυματίες και νεκροί. Από κει έφυγαν και δε σταμάτησαν πουθενά.
Ερ.: Πιάσατε κανέναν Ιταλό αιχμάλωτο;
Πιάσαμε πολλούς. Ο πόλεμος για μας ήταν η ψείρα. Πολλή ψείρα. Μας είχε ρουφήξει το αίμα. Εγώ, για να πάω στο χωριό, δεν μπορούσα να κοιμηθώ. Πέρασαν 63 χρόνια κι ακόμα το θυμάμαι. Είχε γεμίσει ο τόπος ψείρα. Κάθονταν οι στρατιώτες και ξεψειρίζονταν.
Ερ.: Εσύ σε ποιο ύψωμα ήσουν;
-Στο 731, στην Τρεμπεσίνα. Σκοτώθηκαν πολύς στρατός εκεί. Μια μέρα πέντε (5) αξιωματικοί από το τάγμα.
Ερ.: Πότε έγινε η μεγάλη επίθεση του Μουσολίνι;
-Στις 9 Μαρτίου. Ακούουνταν από καιρό ότι οι Ιταλοί θα κάνουν επίθεση. Αρχίνησαν, μόλις έπαιρνε να σκάσει η χαραή. Χτυπούσαν πολλά υψώματα, αλλά κυρίως το δικό μας. Καίουνταν ο τόπος. Να περνάν οι οβίδες όλη μέρα πάνω απ’ το κεφάλι. Κάθε μέρα μας χτυπούσαν απ’ τις 9 Μαρτίου μέχρι τις 28, που φύγαμε από κει. Ήμασταν και νηστικοί. Πού να βρεις φαί. Φύλαγα μια κουραμάνα και τσιμπούσα από λίγο ψωμί. Εκεί μια μέρα, που γινόταν χαμός, είπα να φάω όλη την κουραμάνα, να πάω χορτάτος, αφού είπα έτσι κι αλλιώς θα σκοτωθώ. Κι έφαγα όλη την κουραμάνα σε μια κατσιά (γελάει)… Απάνω εκεί είχαμε τρεις μήνες χωρίς νερό. Δεν υπήρχε νερό πουθενά. Μόνο χιόνι είχαμε. Το λιώναμε και πίναμε.
Ερ.: Πώς επέτρεψες στο χωριό.
-Στις 28 Μαρτίου μας αντικατέστησαν και μας πήγαν στην Αρσέκα (Ερσέκα). Σαν κήρυξαν τον πόλεμο οι Γερμανοί, διαλύθηκε ο στρατός. Ο καθένας έφευγε όπως μπορούσε. Εγώ με κάτι παιδιά από τη Σκοτίνα περάσαμε τον Γράμμο και φτάσαμε στο Μέγαρο, ένα χωριό παραπάνω από τα Γρεβενά. Τη άλλη βραδιά στη Δεσκάτη, την άλλη στην Ολυμπιάδα, την άλλη στην Καρυά, την άλλη στο χωριό. Ήταν 25 Απριλίου. Ταλαιπωρία πολύ. Η οπισθοχώρηση είναι κακό πράμα.
Από τον Γιάννη Μπασλή, δρ.φ.
