Η απεικόνιση είναι γνωστή από παλιές κάρτες του Στέφανου Στουρνάρα, αλλά ο φωτογράφος μάς είναι άγνωστος, όχι πάντως ο Στουρνάρας, γιατί η φωτογραφία είναι παλαιότερη. Ίσως να είναι του Δημητρίου Μιχαηλίδη από την Αδριανούπολη, ο οποίος είχε έλθει στη Λάρισα γύρω στα 1883-84, ή κάποιου παλιού Λαρισαίου φωτογράφου (Γεώργιος Φεχτζής, Γεώργιος Αποστολίδης[1], Ιωάννης Λεονταρίδης). Πάντως η λήψη της φωτογραφίας χρονολογείται πριν από το 1895. Προέρχεται από τη Συλλογή του Αντώνη Γαλερίδη και για όσους θέλουν να την μελετήσουν ενδελεχώς, τους συνιστούμε να επισκεφθούν την έκθεση "Αντώνης Γαλερίδης. Δώρημα καρδιάς" η οποία υπάρχει το διάστημα αυτό στη Δημοτική Πινακοθήκη Λάρισας-Μουσείο Γ. Ι. Κατσίγρα, με κάρτες από το αρχείο του.
Τρία στοιχεία διαφοροποιούν αυτό το επιστολικό δελτάριο εν σχέσει με τις αντίστοιχες του Στ. Στουρνάρα τόσο στην ασπρόμαυρη όσο και στη χρωμολιθόγραφη μορφή της:
--Το πρώτο είναι ότι στο επάνω μέρος της φέρει την επιγραφή στα γερμανικά "Gruss aus Jenisher in Thesalien" (=Χαιρετίσματα από τη Λάρισα της Θεσσαλίας). Η επιγραφή είναι έντυπη, εκτός από τη λέξη Jenisher[2], η οποία είναι γραμμένη χειρόγραφα.
-Το δεύτερο είναι μια άλλη επιγραφή πάλι στα γερμανικά, τοποθετημένη κάθετα στο δεξιό άκρο της εικόνας, έντυπη, η οποία αναφέρει επί λέξει: «V. Ph. Capit. Bar. Sessler, Larissa, Hauptqu.». Η επιγραφή αυτή είναι συντετμημένη, δυσνόητη, αναφέρει τη λέξη Λάρισα και προφανώς πρέπει να υπονοεί τον αντιπρόσωπο του εκδότη στην πόλη μας. Οι δύο γερμανικές επιγραφές δεν αφήνουν καμία αμφιβολία ότι η κάρτα θα πρέπει να εκτυπώθηκε στη Γερμανία.
-Το τρίτο και συγχρόνως περίεργο στοιχείο είναι ότι διακρίνονται χειρόγραφες εικονογραφικές προσθήκες στο αποτύπωμα της φωτογραφίας, τις οποίες μάλιστα μπορεί εύκολα κανείς να τις επισημάνει. Συγκεκριμένα πρόκειται για δύο τουρκικές σημαίες, τα κοντάρια των οποίων είναι τοποθετημένα στα δύο ξύλινα στηθαία της γέφυρας. Το μέγεθος και των δύο σημαιών είναι μεγάλο και δυσανάλογο εν σχέσει με τα υπόλοιπα στοιχεία της γέφυρας και το κυριότερο, είναι ομαλά αναπεπταμένες. Το φωτομοντάζ αυτό πιστεύεται ότι υποδηλώνει την προχειρότητα μιας προσπάθειας να χαρακτηρισθούν τα επιστολικά αυτά δελτάρια σαν τουρκικά.
Όπως αναφέρθηκε, το επιστολικό αυτό δελτάριο κυκλοφόρησε κατά τη διάρκεια της ολιγόμηνης παραμονής των Οθωμανών στη Λάρισα μετά τον πόλεμο του 1897. Στο κάτω μέρος της φωτογραφίας διακρίνονται δύο άτομα να κάθονται στη δεξιά όχθη του ποταμού και να ατενίζουν τη γέφυρα. Στο μέσον της κάρτας έχουν αποτυπωθεί τα πέντε πρώτα από τα εννέα τόξα της γέφυρας. Έχουμε περιγράψει πολλές φορές τη μεγάλη γέφυρα του Αλκαζάρ με την ευκαιρία δημοσιεύσεως φωτογραφιών της. Το επιχειρούμε και σήμερα για τρεις λόγους. Ο ένας οφείλεται στο γεγονός ότι ήταν από τα πλέον ενδιαφέροντα σημεία της πόλης μας και από τα περισσότερο φωτογραφημένα. Ο δεύτερος λόγω της σπανιότητας της κάρτας και ο τρίτος επειδή γνωρίζω ότι υπάρχουν πολλοί Λαρισαίοι οι οποίοι ελκύονται από την ομορφιά της τόσο ως σύνολο, όσο και στις λεπτομέρειές της και αρέσκονται να την θαυμάζουν.
Στο επάνω μέρος της φωτογραφίας αριστερά διακρίνεται πάνω σε υπερυψωμένο χώρο, τμήμα από το τζαμί του Χασάν μπέη. Ο τελευταίος ήταν εγγονός του κατακτητή της Λάρισας (1423) Τουρχάν μπέη και το τζαμί του σύμφωνα με την παράδοση είχε ανεγερθεί πάνω στο χώρο βυζαντινής εκκλησίας, αφιερωμένης στη Σοφία του Θεού, στη θέση της οποίας κατά την κλασική περίοδο υπήρχε αρχαίο ιερό προς τιμήν της θεάς Δήμητρας[3]. Ήταν το μεγαλύτερο και επισημότερο τέμενος της Λάρισας και ένα από τα σπουδαιότερα του ελληνικού χώρου. Επί τετρακόσια περίπου χρόνια διατηρήθηκε εν λειτουργία σ' αυτή τη θέση. Μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας και την αποχώρηση μεγάλου μέρους του μουσουλμανικού στοιχείου από τη Λάρισα (1881), λαβωμένο από τις φθορές του χρόνου, εγκαταλείφθηκε εντελώς. Έτσι το 1908 το τζαμί του Χασάν Μπέη, το οποίο σχεδίασαν όλοι σχεδόν οι περιηγητές-ζωγράφοι που επισκέφθηκαν τη πόλη και πρόλαβαν να το φωτογραφίσουν οι πρώτοι επισκέπτες της ελεύθερης Λάρισας, κατεδαφίσθηκε.
Στο βάθος της εικόνας και πίσω από το τζαμί και τη γέφυρα αποτυπώνεται η συνοικία Σάλια. Η ονομασία Σάλια ήταν γνωστή από την περίοδο της τουρκοκρατίας και είχε σχέση με την μεταφορά ξυλείας από τις δυτικές περιοχές της Θεσσαλίας μέσω της ροής των υδάτων του Πηνειού ποταμού. Οι σχεδίες που μετέφεραν τους κορμούς των δένδρων σε σωρούς σφιχτά στερεωμένους ονομάζονταν "σάλια", ενώ οι ξυλοκόποι που τα συνόδευαν ήταν γνωστοί σαν "σαλτζήδες"[4]. Οι τελευταίοι οδηγούσαν τις τεράστιες ποσότητες των τεμαχισμένων κορμών σε μια απλή αποβάθρα που βρισκόταν στη δεξιά όχθη του Πηνειού λίγο πριν από τη γέφυρα, σ' αυτήν που ονομάσθηκε Σάλια. Εδώ υπήρχαν εργαστήρια ξυλουργίας, όπου κατεργαζόταν η ξυλεία και διανεμόταν στην πόλη και σ' ολόκληρη τη Θεσσαλία. Στη φωτογραφία διακρίνεται μπροστά-μπροστά κάποιο μεγάλο ξυλουργείο με περιτοιχισμένη αυλή.
----------------------------------------------------------------------
[1]. Γρηγορίου Αλέξανδρος, Γεώργιος Αποστολίδης (+1900). Ο αρχαιότερος φωτογράφος και αγιογράφος της Λάρισας, εφ. "Ελευθερία", φύλλο της 24ης Δεκεμβρίου 2017.
[2]. O αποστολέας αναγράφει λανθασμένα την τουρκική ονομασία της Λάρισας. Αντί Jenisehir (Νεάπολις), την αναφέρει Jenisher.
[3].Παλιούγκας Θεόδωρος, Η Λάρισα κατά την Τουρκοκρατία (1423-1881), τόμ. Α΄, Λάρισα (1996) σ. 340 - 341.
[4]. Ρούσκας Γιάννης, Ο αργυροδίνης Πηνειός, Αθήνα, σελ. 67-69
Από τον Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
