![Η σφραγίδα της Σχολής με τον τίτλο: " + Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙ ΤΩΝ ΘΕΤΤΑΛΙΚΩΝ ΤΕΜΠΩΝ. ΑΨΜΘ΄ [1749].](/media/k2/items/cache/75fb923fc5d5079a7fc9a6f4c1a98866_XL.jpg)
Διάφοροι μνημειακοί χώροι, τυχόν ανασκαφικά ευρήματα, τα χειρόγραφα αρχεία, δηλ. παλιά έγγραφα, τα οικογενειακά κειμήλια, οι προσωπικές μαρτυρίες μεγάλων σε ηλικία ατόμων, η τοπική προφορική παράδοση, τα χαρακτικά και οι φωτογραφίες, τα διάφορα έντυπα (βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες) και πολλά άλλα αντικείμενα, τα οποία από μια πρώτη ματιά δεν εντυπωσιάζουν, όμως πολλές φορές προσφέρουν σημαντική βοήθεια.
Ένα από αυτά τα ιστορικά τεκμήρια είναι και οι σφραγίδες. Οι σφραγίδες αποτελούν χρηστικά αντικείμενα από τα πολύ παλιά χρόνια και πρωτοεμφανίστηκαν στον πολιτισμό της Μεσοποταμίας. Χρησιμοποιούνται διαχρονικά για να επισημοποιήσουν τη γνησιότητα σε πρωτότυπα έγγραφα και μαζί με την υπογραφή αποτελούν στοιχεία με βαρύνουσα νομική ισχύ. Είναι απαραίτητες και στη σημερινή μας εποχή για πολλές υπηρεσίες, δημόσιες ή ιδιωτικές, για να συνοδεύουν την αλληλογραφία και να επικυρώνουν τα έγγραφά τους. Η επιφάνεια των σφραγίδων είναι ανάγλυφη και όταν εμποτίζεται με χρώμα, αφήνει στο χαρτί έκτυπη την παράσταση που έχει σκαλιστεί.
Στο σημερινό μας σημείωμα θα περιγράψουμε μια σπάνια και ιστορική σφραγίδα από τα Αμπελάκια, ακριβές αντίγραφο της οποίας δημοσιεύεται. Ανήκε στην περίφημη Ελληνική Σχολή της περιώνυμης κωμόπολης, είναι του 18ου αιώνα, παριστάνει το ακριβές εκτύπωμά της, δημοσιεύεται απ' όσο γνωρίζω για πρώτη φορά και ήταν γνωστή μέχρι σήμερα μόνον από περιγραφές και πρόχειρα σχέδια. Η σφραγίδα αυτή έχει σχήμα ελαφρά ελλειψοειδές. Περιφερειακά φέρει την επιγραφή: « + Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΜΠΕΛΑΚΙΩΝ ΤΩΝ ΕΠΙ ΤΩΝ ΘΕΤΤΑΛΙΚΩΝ ΤΕΜΠΩΝ. ΑΨΜΘ» με κεφαλαία γεμιστά γράμματα, ασύμμετρα σκαλισμένα. Στο κέντρο της απεικονίζεται αετός με ανοικτά φτερά, να συγκρατεί με το στόμα του κλάδο ελαίας, ενώ με τα γαμψά νύχια των ποδιών του συγκρατεί στεφάνι με λουλούδια. Η χρονολογία αναγράφεται με κεφαλαία ελληνικά γράμματα, όπως συνηθιζόταν την περίοδο εκείνη: ΑΨΜΘ, δηλαδή 1749. Καλλιτεχνικά η σφραγίδα έχει πολλές αρετές στην παράσταση του αετού, στα γράμματα όμως υστερεί και απουσιάζει η συμμετρικότητα.
Προφανώς η χρονολογία αυτή πρέπει να οριοθετεί την έναρξη λειτουργίας της περίφημης Σχολής των Αμπελακίων[1]. Κατά το 1749 επίσκοπος Πλαταμώνος και Λυκοστομίου ήταν ο Νεόφυτος (1725-1762)[2]. Τον διαδέχθηκε ο περίφημος Διονύσιος Μιχαήλ (1763-1794), λόγιος και υποστηρικτής των γραμμάτων. Ήδη από το 1677 είχε μεταφερθεί η έδρα της επισκοπής από τον οικιστικά παρηκμασμένο Πλαταμώνα στα Αμπελάκια και οι γνωριμίες του Διονυσίου με εξέχουσες μορφές λογίων της εποχής του, τους προσείλκυε να διδάξουν στη Σχολή της αναπτυσσόμενης κωμόπολης του Κισσάβου. Η Ελληνική Σχολή συνέχισε την ανοδική της πορεία και μετά τον θάνατο του επισκόπου Διονυσίου (1793 ή 1794), και με την παρουσία ως Σχολάρχη του εκ Μηλεών Πηλίου ιεροδιακόνου Γρηγορίου Κωνσταντά (1796-1803) και επιφανών λογίων ως καθηγητών της (Ιωνάς Σπαρμιώτης, Ζήσης Κάβρας, Ασάνης, Κούμας και άλλοι), έφθασε στο απόγειο της εκπαιδευτικής δράσης της. Ήταν η περίοδος που τα Αμπελάκια, με την περίφημη Συντροφία (Συνεταιρισμός) είχαν γίνει ξακουστά στην Ευρώπη για την παραγωγή και την ανεξίτηλη βαφή των κόκκινων νημάτων τους.
Η σφραγίδα αυτή διατηρήθηκε εν χρήσει στη Σχολή των Αμπελακίων και πέραν του 1879, αφού χρησιμοποιήθηκε από τη Μανιάρειο Σχολή τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της. Σε επιστολή που απηύθυνε την 10η Οκτωβρίου 1879 ο επίσκοπος Πλαταμώνος Αμβρόσιος Κασσάρας[3] προς τον Λεωνίδα Κουτσοδόντη, υπάλληλο στο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας στη Σύρο και διαχειριστή της διαθήκης του Αδαμαντίου Μάνιαρη, η οποία συνοδεύεται με το εκτύπωμα της παλιάς σφραγίδας της Ελληνικής Σχολής, του ζητάει να προβεί προς όφελος της Σχολής σε δύο ενέργειες. Γράφει: «Πρώτον παρακαλώ να διατάξητε όπως μας έρχηται εις το γραφείον της εφορίας [της Μανιαρείου Σχολής] και η εφημερίς των Αθηνών "Τηλέγραφος", ως εκ του οποίου κατόπιν θα αποκτήσωμεν και δικαίωμα ίνα καταχωρώμεν παν ότι αφορά την Σχολήν και δεύτερον ίνα μας σταλή μια ετέρα σφραγίς, καλή, κυκλική και καλώς γεγλυμμένη, ει δυνατόν ομοιόμορφος με την κάτωθεν εναποτυπουμένην αρχαίαν, ήτις να κηρυχθή και η επίσημος σφραγίς του καταστήματος. Φρονώ δε ότι πρέπει να φέρη κύκλω και τας εξής λέξεις: Η Ελληνική Μανιάρειος Σχολή Αμπελακίων των επί των Θεσσαλικών Τεμπών. αωοθ (=1879)». Επομένως η διαφορά της νέας σφραγίδας με την παλιά βρίσκεται στην χρονολογία: αωοθ΄, δηλαδή 1879 και στην αναφορά της Μανιαρείου. Η κεντρική παράστασή της με τον αετό, υποκρύπτει προφανώς κάποιον συμβολισμό, ο οποίος όμως μας διαφεύγει. Παράκληση όποιος γνωρίζει τί μπορεί να συμβολίζει η όλη παράσταση της σφραγίδας να μη διστάσει να μας ενημερώσει.
-----------------------------------------------
[1]. Βλέπε: Παπαδημητρίου Νόννα, Η επισκοπή Πλαταμώνος και Λυκοστομίου, Αθήναι (2007) σελ. 211-212. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι η Ελληνική Σχολή των Αμπελακίων είχε ήδη αρχίσει τη λειτουργία της πριν την άφιξη του επόμενου επισκόπου, του Διονυσίου Μιχαήλ στα Αμπελάκια, υπάρχει μάλιστα και η πληροφορία ότι και ο ίδιος ο Διονύσιος μαθήτευσε στην εν λόγω Σχολή
[2]. ό. α., σελ. 189.
[3]. Ο Αμβρόσιος Κασσάρας (1844-1910), το 1877 μετατέθηκε στην επισκοπή Πλαταμώνος που είχε τότε έδρα τη Ραψάνη. Η καταστροφή του κτηρίου της επισκοπής στη Ραψάνη κατά τη Θεσσαλική επανάσταση του 1878, η προοπτική λειτουργίας της Μανιαρείου Σχολής και η ύπαρξη επισκοπικού κτηρίου στα Αμπελάκια, τον δελέασαν να μεταφέρει το 1879 την έδρα της επισκοπής στην ξακουστή κωμόπολη. Ως γνωστόν, το 1900 ο Αμβρόσιος ανέλαβε τα ηνία της μητροπόλεως Λαρίσης.
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
