Η παλαιότερη απεικόνιση της Λάρισας ανάγεται στα 1545 και μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα, όταν πλέον η φωτογραφική τέχνη ωρίμασε και αντικατέστησε τη χαρακτική, είχαν φιλοτεχνηθεί αρκετές δεκάδες ζωγραφικά έργα, που αποτυπώνουν διάφορα τοπία της, τα οποία μας δίνουν μια ιδέα πως ήταν η πόλη μας κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας.
Η εικόνα που δημοσιεύεται σήμερα προέρχεται από την εξαμηνιαία περιοδική ταξιδιωτική επιθεώρηση "Le Tour Du Monde" των Παρισίων. Στο τεύχος του 2ου εξαμήνου του 1887 ο Γάλλος καθηγητής και ιστορικός Paul Monceaux (1859-1941) εξιστόρησε σε κείμενό του τις εντυπώσεις από ένα ταξίδι που έκανε στη Θεσσαλία λίγα χρόνια πριν[1]. Οι καταγραφές του για τη Λάρισα είναι ενδιαφέρουσες, επειδή το ταξίδι έγινε κατά τα πρώτα χρόνια μετά την απελευθέρωσή της και νομίζω ότι αξίζει τον κόπο να παραθέσουμε μερικά αποσπάσματα: «...Επαύλεις, οπωρώνες και μεγάλα προάστια περιβάλλουν την πόλη, όπως ταιριάζει σε μια πρωτεύουσα. Περνούμε τον Πηνειό από μια πλατιά γέφυρα με εννέα καμάρες. Πιο κάτω όπως κυλάει το ποτάμι, διακρίνεται το επισκοπείο και ο μητροπολιτικός ναός, περιτριγυρισμένα από ψηλό τείχος. Η Λάρισα υπήρξε για τους Τούρκους επί πολύ καιρό, ένα από τα κυριότερα κέντρα κυριαρχίας στα Βαλκάνια. Η πόλη, άλλοτε πολυάνθρωπη, εδώ και έναν αιώνα φθίνει πληθυσμιακά. Μετά τη συνθήκη του Βερολίνου (1881) πολλοί Τούρκοι μετανάστευσαν στη Μικρά Ασία. Σήμερα οι Έλληνες συγκεντρώνονται κυρίως γύρω από το παζάρι και απλώνονται στις νέες γειτονιές. Οι περισσότερες αρχαιότητες, τις οποίες μπορούμε να δούμε στην αυλή του Γυμνασίου[2], στο ξενοδοχείο του Βαμβακά[3], στα ερείπια του θεάτρου και στον μεγάλο στρατώνα, ήλθαν στο φως μετά τα πρόσφατα έργα, που μαρτυρούν την ενεργητικότητα των νέων κυρίων ( εννοεί των Ελλήνων).Η Λάρισα ωστόσο διατηρεί τη μουσουλμανική φυσιογνωμία της. Και όσο και αν κινούνται γύρω τους οι Έλληνες, οι Τούρκοι λαγοκοιμούνται όπως άλλοτε, στον ίσκιο των ετοιμόρροπων τζαμιών της, ενώ η ζέστα πέφτει βαριά πάνω στο ξεραμένο έδαφος»(4).
Ολόκληρο το κείμενο για τη Θεσσαλία του Paul Monceaux διανθίζεται με αρκετές χαλκογραφίες. Για τη Λάρισα υπάρχει ένα μόνο σχέδιο του Taylor, σύμφωνα με την καταγραφή που έκανε ο Η. Daumet[5], το οποίο απεικονίζει τη βορειοδυτική πλευρά της πόλης, από το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το στάδιο. Ο Daumet επισκέφθηκε τη Θεσσαλία μαζί με τον Leon Heuzey το 1861 και η καταγραφή της Λάρισας πρέπει να αποδοθεί σ' αυτή τη χρονολογία. Αριστερά απλώνεται ολόκληρος ο λόφος του Φρουρίου όπου εξέχουν κατά σειρά, οι μιναρέδες του Bezzaz και του Saat τζαμί, το ρολόι, ο ναός του Αγ. Αχιλλίου με το Επισκοπείο και τα σπίτια του Τρανού μαχαλά. Είναι πολλά και κτισμένα άναρχα ώστε κρύβουν τη θέα του ναού. Μπροστά απεικονίζεται ο Πηνειός με το "νησάκι" και πίσω ένα μέρος από τη συνοικία Ταμπάκικα. Δεξιότερα στο βάθος διαγράφεται η γέφυρα, το τζαμί του Χασάν μπέη και δίπλα η αριστερή όχθη κατάφυτη. Σε σύγκριση με παλαιότερα χαρακτικά της ίδιας περιοχής, παρατηρούμε εδώ ότι τα κτίσματα γύρω από τον ναό του Αγίου Αχιλλίου άρχισαν να αραιώνουν, όμως διατηρούνται ακόμα έντονα όλα τα στοιχεία που χαρακτήριζαν την τουρκική ρυμοτομία. Η Λάρισα θα χρειαζόταν ακόμα πενήντα χρόνια τουλάχιστον για να αποτινάξει την τουρκική όψη της.
------------------------------------
[1]. Monceaux Paul. Voyage en Thessalie, περ. "Le Tour Du Monde", 2me semestre 1887, σ. 417-432. Πρόκειται για ένα οδοιπορικό 16 μεγάλων σελίδων, με πολλά χαρακτικά από ολόκληρη τη Θεσσαλία.
[2]. Το κτήριο του Γυμνασίου βρισκόταν στη σημερινή θέση των Δικαστηρίων, είχε αρχίσει να κτίζεται από το 1873 επί τουρκοκρατίας, αλλά ολοκληρώθηκε το 1882 και στέγασε το Διδασκαλείο Λαρίσσης. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Διδασκαλείον Λαρίσσης. Η ομιλία των εγκαινίων του, εφ. larissanet, φύλλο της 26ης Μαΐου 2017.
[3]. Το ξενοδοχείο του Βαμβακά βρισκόταν στον χώρο πίσω από το κτήριο της Εθνικής Τράπεζας, λειτουργούσε από την περίοδο της τουρκοκρατίας, θεωρούνταν το ευπρεπέστερο αυτής της περιόδου και σ' αυτό κατέλυσαν οι αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων οι οποίοι έφθασαν στη Λάρισα λίγες ημέρες πριν την είσοδο των ελληνικών στρατευμάτων.
[4]. Monceaux Paul. Ταξίδι στη Θεσσαλία, μετ. Henri-Pierre Corrieu, σχόλια Κώστας Σπανός, Θεσσαλικό Ημερολόγιο, τόμ. 36, Λάρισα (1999) σ. 62.
[5]. Ο Honore M. Daumet (1826-1911) ήταν αρχιτέκτονας και συνόδευσε τον αρχαιολόγο Leon Heuzey το 1861 κατά το δεύτερο ταξίδι του στην Ελλάδα, έπειτα από προτροπή του Ναπολέοντα Γ, ο οποίος ενδιαφερόταν ειδικά για τις μάχες του Ιουλίου Καίσαρα στην Ανατολή, μεταξύ των οποίων τη Μάχη των Φαρσάλων. Η αποστολή όμως έγινε περισσότερο γνωστή από τα ζωγραφικά έργα του Daumet στο έργο: "Catalogue de la Mission de Macédoine et de Thessalie", Dirigée par M. Leon Heuzey avec la Cooperation de M. Daumet architect. Paris, 1962
Από τον Νίκο Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
