Στις τελευταίες σελίδες του (64-92) υπάρχει κείμενο το οποίο αναφέρεται στην οικογένεια Στέφανου Κυρλή, με τίτλο «Ένας ξανθός άγγελος στην υπηρεσία της Εθνικής Αντίστασης. Η Ρ-33[1] Γόνη Στέφανου Κυρλή», βασισμένο σε συνέντευξη που έδωσε η τελευταία στον συγγραφέα του βιβλίου. Το διάβασα και συγκινήθηκα, γιατί θυμήθηκα πολλά.
Το σπίτι μας ήταν στη Καραϊσκάκη 11, ενώ της οικογένειας Κυρλή στην Ταγματάρχου Βελισσαρίου 27, σε απόσταση μικρότερη από εκατό μέτρα. Οι γείτονες την εποχή εκείνη γνωρίζονταν πολύ καλά, μιλούσαν καθημερινά, συναναστρέφονταν φιλικά και αλληλοβοηθούνταν, πόσο μάλλον που ο πατέρας μου που ήταν ιερωμένος και περνούσε από το σπίτι τους κάθε πρώτη του μηνός για να κάνει τον καθιερωμένο τότε αγιασμό «για να πάει καλά ο μήνας». Στο τέλος της κατοχής (1943-44) ήμουν μικρός, 5-6 χρονών. Άθελά μου όμως άκουγα τις συζητήσεις των γονιών μου, των γειτόνων και έβλεπα τις κινήσεις των Γερμανών, γιατί είχαν επιτάξει τους χώρους του Γυμνασίου και του 4ου Δημοτικού Σχολείου καθώς και το οικοδομικό τετράγωνο που περιλαμβάνεται μεταξύ των οδών Ταγματάρχου Βελισσαρίου-Καραϊσκάκη – Φαρμακίδου –Κουμουνδούρου που βρισκόταν δίπλα μας. Στα σχολικά κτίρια στέγασαν νοσοκομειακές μονάδες, ενώ στις κατοικίες του οικοδομικού τετραγώνου είχαν εκδιώξει τους ιδιοκτήτες για να στεγάσουν διάφορες στρατιωτικές υπηρεσίες και να κατοικήσουν οι υγειονομικοί αξιωματικοί που εξυπηρετούσαν τις νοσοκομειακές μονάδες. Είχαν αποκλείσει τους υπαίθριους χώρους των παιχνιδιών μας που τότε ήταν οι δρόμοι και οι μεγάλες αυλές των γειτονικών Σχολείων και η περιέργεια μάς οδηγούσε μέχρι τα συρματοπλέγματα με τα οποία ήταν περιτριγυρισμένος ολόκληρος ο χώρος που είχε επιταχθεί.
Στην γειτονιά μας το κυρίαρχο θέμα ήταν η οικογένεια Κυρλή και κυρίως η μία κόρη της, η Υβόννη (Γόνη). Οι μεγάλοι είχαν τακτικά σαν θέμα συζήτησης την φιλική συμπεριφορά όλης της οικογένειας απέναντι στους Γερμανούς. Ο αρχηγός της οικογένειας Στέφανος Κυρλής ήταν ένας μορφωμένος άνθρωπος. Είχε αποφοιτήσει από την Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και εν συνεχεία έλαβε μέρος στους πολέμους του 1912-14 σαν έφεδρος αξιωματικός. Παρά τις νομικές σπουδές του, τελικά δεν άσκησε την δικηγορία καθώς είχε διορισθεί διευθυντής του Μονοπωλίου στη Λάρισα. Υπήρξε ενεργό μέλος της τοπικής κοινωνίας και κατά τη διάρκεια της κατοχής το κατάστημα του Μονοπωλίου επί της οδού Αθανασίου Διάκου ήταν τόπος συνάντησης μελών της Εθνικής Αντίστασης.
Η γυναίκα του Νίκη καταγόταν από το Μοναστήρι και ήταν το γένος Σάπκα. Οι γονείς της έφθασαν πρόσφυγες στη Λάρισα όπου γεννήθηκε. Ο ιατρός και δήμαρχος Μιχαήλ Σάπκας ήταν πρώτος εξάδελφός της[2] και το 1955, στον γάμο της Γόνης με τον Γ. Νικολέσκο την συνόδευσε στην εκκλησία, γιατί ο πατέρας της Στέφανος Κυρλής είχε εν τω μεταξύ πεθάνει.
Η αντιστασιακή δράση της Γόνης Κυρλή άρχισε σε πολύ νεαρή ηλικία. Ήταν 13 Ιουνίου 1941 όταν η Ιταλική Μεραρχία «Φορλί» με διοικητή τον στρατηγό Ρουτζέρο έμπαινε στη Λάρισα όπου εγκαταστάθηκε γύρω από την Κεντρική πλατεία, η δε Καραμπινερία στην οικία Καλούση επί της οδού Μανωλάκη. Η Μεραρχία ερχόταν από τα Τρίκαλα και μπήκε στην πόλη από την οδό Ηπείρου. Όταν έφθασε στο ύψος του Γυμνασίου οι μαθήτριες αψήφησαν την διδασκαλία[3], πρόβαλαν στα παράθυρα και δεν αρκέσθηκαν μόνο να χειρονομούν κατά των Ιταλών, αλλά άρχισαν και να τραγουδούν τα γνωστά αντιπολεμικά τραγούδια της εποχής (Κορόιδο Μουσολίνι, κλπ.). Στις εκδηλώσεις αυτές πρωτοστατούσε η Γόνη Κυρλή. Ο επικεφαλής της πομπής ενοχλήθηκε και έδωσε εντολή να σταματήσουν. Κατευθύνθηκε στο κτίριο του Γυμνασίου, συνέλαβε το Γυμνασιάρχη Νικολή και τους καθηγητές και τους προφυλάκισαν. Στις ανακρίσεις που επακολουθήσαν η Γόνη ανέλαβε η ίδια ακέραια την ευθύνη της αντιστασιακής πράξεως και μάλιστα είχε το θάρρος να εμφανισθεί ενώπιον του στρατηγού Ρουτζέρο και να ζητήσει να αφεθούν οι καθηγητές ελεύθεροι και να συλληφθεί η ίδια. Τελικά η υπόθεση από ιταλικής πλευράς έληξε ανώδυνα, με μόνη επιβάρυνση την προσωρινή μετάθεση των καθηγητών. Από ελληνικής πλευράς όμως η Γόνη είχε λάβει «Κλητήριο Θέσπισμα από τον Εισαγγελέα των εν Λαρίση Πλημμελειοδικών» με το οποίο καλείτο να δικασθεί στις 7 Ιουλίου 1941[4]. Όμως η θαρραλέα στάση, η εντιμότητα, ο αυθορμητισμός και η ομορφιά της εντυπωσίασαν τους Ιταλούς και ιδιαίτερα τον διοικητή των Καραμπινιέρων Guerieri, ο οποίος φρόντισε να αποσυρθεί η δικογραφία και το γεγονός έληξε χωρίς συνέπειες.
Η πράξη αυτή της Γόνης Κυρλή διαδόθηκε αμέσως στην πόλη. Στην γειτονιά μας την θεωρούσαν ηρωίδα και την επαινούσαν. Στη συνέχεια όμως και μετά την συνθηκολόγηση του Μπαντόλιο με τους συμμάχους, οι ιταλικές αρχές παραμερίσθηκαν και ανέλαβαν την απόλυτη εξουσία οι Γερμανοί. Και ενώ όλες οι κατοικίες στην περιοχή, όπως αναφέρθηκε, επιτάχθηκαν και οι ιδιοκτήτες εκδιώχθηκαν, με την μεσολάβηση της Γόνης από την δική τους κατοικία επιτάχθηκε ένα μέρος. Με την ρύθμιση αυτή όμως βρέθηκε να συγκατοικούν η οικογένεια Κυρλή με διάφορους Γερμανούς στρατιωτικούς. Η γειτονιά έβλεπε τα κορίτσια της οικογένειας να συναναστρέφονται και να χαριεντίζονται με Γερμανούς, να διοργανώνονται γλέντια στο σπίτι τους, και οδυνηρές κακεντρέχειες και αδιανόητες πληροφορίες κυκλοφορούσαν από στόμα σε στόμα για την εθνική και ηθική υπόστασή τους. Όμως η οικογένεια Κυρλή, χωρίς να γνωρίζει κανένας γείτονας, συνεργαζόταν συγχρόνως και με τις αντιστασιακές οργανώσεις, στις οποίες μετέδιδε πολύτιμες πληροφορίες, αφού είχε καταφέρει να διεισδύσει βαθειά μέσα στις γερμανικές διοικητικές υπηρεσίες. Θυμάμαι ακόμη τις κακίες των γειτόνων, ακόμη και των γονέων μου, για την φαινομενικά φιλογερμανική στάση της Γόνης, η οποία με την ομορφιά της είχε ξελογιάζει τους Γερμανούς αξιωματικούς. Για την αντιστασιακή δράση της δεν θα αναφέρουμε περισσότερα. Ο Δαμιανός Βουλγαράκης, ο Μάκης Λαχανάς και πολλοί άλλοι έχουν γράψει εκτενέστερα γι’ αυτήν, όπως αποκαλύφθηκε μετά την κατοχή, όταν πλέον όχι μόνον αποκαταστάθηκε το όνομά της, αλλά ανακηρύχθηκε και μεγάλη ευεργέτιδα της Λάρισας, από τον σημαντικό αριθμό ατόμων που διέσωσε από τα ιταλικά και γερμανικά αποσπάσματα.
Μετά την απελευθέρωση η Γόνη έκανε μαθήματα πιάνου και φωνητικής μουσικής και σπούδασε διακοσμητική και ζωγραφική, στην οποία τελικά και επιδόθηκε με επιτυχία, παντρεύτηκε, αλλά ποτέ δεν κολακεύθηκε δημόσια για την προσφορά της στον αγώνα.
[1]. Ρ-33 ήταν ο συνθηματικός αριθμός που είχε δοθεί στην αγωνίστρια Γόνη Κυρλή από το 2ο Γραφείο της Υπηρεσίας Πληροφοριών της Εφ. Μεραρχίας του ΕΛΑΣ
[2]. Στο αρχείο του Μιχαήλ Σάπκα υπάρχει επιστολή με ημερομηνία 7 Ιανουαρίου 1926, της οποίας παραλήπτης ήταν ο γιος του Αλέκος Σάπκας που σπούδαζε την περίοδο εκείνη στο Μόναχο και αποστολέας ο Στέφανος Κυρλής από τη Λάρισα. Ο τελευταίος ευχαριστεί τον Αλέκο για τις ευχές που του απηύθυνε για την ονομαστική του εορτή (27 Δεκεμβρίου, του αγίου Στεφάνου) και στο τέλος υπογράφει: «Σε φιλώ, ο θείος σου Στ. Κυρλής». Οι κόρες του Γόνη και Άντα Κυρλή προσφωνούσαν τον Μιχ. Σάπκα «Θείο Μιχάλη». Λογικά λοιπόν ή σύζυγος του Στέφανου Κυρλή, Νίκη πρέπει να ήταν αδελφή του Αστέριου (Νένη) και του Πάνου Σάπκα.
[3]. Τη σχολική χρονιά 1940-41, από τις 28 Οκτωβρίου 1940 σταμάτησαν τα μαθήματα. Εκτός από τον πόλεμο στην Αλβανία, μεσολάβησε ο σεισμός της 1ης Μαρτίου 1941 και η είσοδος των Γερμανών το Πάσχα της ίδιας χρονιάς, και η πόλη ερημώθηκε. Για να διευθετηθεί η ανώμαλη εκπαιδευτικά κατάσταση, η διορισμένη από τους Γερμανούς κυβέρνηση Τσολάκογλου αποφάσισε να επαναρχίσουν τα μαθήματα από 10 Ιουνίου 1941 για έναν μήνα και να συνεχισθούν από 1η Σεπτεμβρίου μέχρι τα Χριστούγεννα του 1941. Γι’ αυτό και η είσοδος τον Ιταλών στις 13 Ιουνίου βρήκε τις μαθήτριες να κάνουν μαθήματα.
[4]. Το έγγραφο αυτό έχει διασωθεί και το δημοσιεύει ο Δαμιανός Βουλγαράκης στη σελίδα 68 του βιβλίου του «Αληθινές Ιστορίες της Κατοχής».
Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
