Η Επανάσταση του 1878 ευδοκίμησε μόνο στην περιοχή των Ανατολικών Αγράφων και του Κάμπου της Καρδίτσας λόγω της σύμπνοιας των τοπικών επαναστατών και του Σώματος των λιποτακτών στρατιωτικών. Δύο νέοι Επιλοχίες, ο Δημήτριος Τερτίπης και ο Γεώργιος Λάιος (επιστήθιοι φίλοι) είχαν πρωτοστατήσει υπό την αρχηγία τού Κων/νου Ισχόμαχου. Γι’ αυτούς τους αγνούς πατριώτες θα μιλήσουμε σήμερα, σκιαγραφώντας τις ηρωικές μορφές τους:
1. Ο Γεώργιος Λάιος ήταν Επιλοχίας και Υπαρχηγός τού Σώματος των Λιποτακτών. Καταγόταν από το Παλαιοξάρι (σημερινή Ποτιδάνεια) της Δωρίδας. Δεν σκέφτηκε πολύ, προκειμένου να ακολουθήσει τον αδελφικό του φίλο Δημήτριο Τερτίπη στην παράτολμη ενέργεια της ανυπακοής. Οι αρχές της αξιοπρέπειας, της αγάπης στην Πατρίδα και της απελευθέρωσης των δούλων αδελφών πρυτάνευσαν μέσα του, και χωρίς να διστάσει, ακολούθησε τα κελεύσματα της συνείδησής του, που τον τοποθέτησαν στη θέση του Μάρτυρα της Θεσσαλικής Απελευθέρωσης. Οι δύο φίλοι, έμπλεοι πατριωτισμού και αγωνιστικότητας, λειτούργησαν ως πρότυπα για τους συμμαχητές τους και ως άριστοι Στρατηγοί στις μάχες, και κυρίως στη Μάχη της Ματαράγκας - Πετρομαγούλας Κιερίου (21-3-1878), όπου ο ήρωας Γεώργιος Λάιος έδωσε το αίμα του για την υπόθεση της ελευθερίας. Για τον χαμό του η εφημερίδα τών Αθηνών «Εθνικόν Πνεύμα» (27-3-1878) έγραψε: «Ο Λάιος κατά πάντα αμιλλώμενος προς τον συμμαχητήν αυτού Τερτίπην, εις οσασδήποτε συμπλοκάς άχρι τούδε παρευρέθη, εμάχετο όντως μετ’ ηρωισμού, περιφρονών δε τον θάνατον και προβάλλων πάντοτε τα στήθη αυτού εις τας σφαίρας και τας λόγχας τών εχθρών, έδιδε το αξιομίμητον παράδειγμα εις τους υπ’ αυτών εθελοντάς γενναίας αντιστάσεως και καρτεροψυχίας. Και εφείσθησαν μεν μέχρι τινός αι φονικαί τού εχθρού σφαίραι τής ζωής τού ανδρείου μας, αλλ’ επέπρωτο εις την τελευταίαν συμπλοκήν να πέμψωσιν αυτόν εις τον Άδην, να αποστερήσωσι ημάς υπάρξεως πολυτίμου, τον δε Τερτίπην ανεκτιμήτου συνεργάτου». Ο Φιλάρετος, που ήταν παρών στη γιγαντομαχία τής Ματαράγκας, έγραψε τα εξής για τον θάνατο του Παλληκαριού στην εφημερίδα του την «Εύβοια» (1-4-1878): «Ημείς απωλέσαμεν ύπαρξιν πολύτιμον, τον Επιλοχίαν Γεώργιον Λάιον, του οποίου τα προτερήματα ήταν αληθώς σπάνια. Ευγένεια φυσική, συμβιβαζομένη και προς φυσιογνωμίαν μελαγχολικήν και συμπαθή, μετά γενναιότητος απείρου, ηνωμένης μετά μετριοφροσύνης και συνέσεως, είχον καταστήσει προσφιλέστατον τον γεγναίον Επιλοχίαν, όν είναι αδύνατον να λησμονήση όστις τον εγνώριζε. Μετά του κυρίου Τερτίπη ειργάσθη εκθύμως υπέρ της Επαναστάσεως και επολέμησεν ηρωικώς εις Σέκλιζαν, ως εις Ματαράγκαν, ένθα μετά δρακός ανδρείων εξετέθη κατά πολυαρίθμου εχθρού. Δύο σφαίραι τον έρριψαν». Στην ίδια εφημερίδα ο Φιλάρετος στις 27-5-1878 έγραψε για τον μάρτυρα Λάιο: «Πληροφορούμεν τους αρμοδίους ότι ο πολύτιμος Γεώργιος Λάιος, δι’ όν η ελληνική δημοσιογραφία ολιγίστας μόνον αφιέρωσε λέξεις, αγωνισθείς ηρωικώς και θανών ενδόξως αφήκεν αδελφήν 15ετή, Αικατερίνην το όνομα, εις Παλαιοξάρι κατοικούσαν, απροστάτευτον, καθώς και γραίαν πτωχήν μητρυιάν»!
2. Ο Δημήτριος Τερτίπης ήταν Επιλοχίας και Αρχηγός τού στρατιωτικού Σώματος. Θεωρείται ως ο αδιαμφισβήτητος πρωτεργάτης και ήρωας της Επανάστασης του 1878 στα Άγραφα και στον Κάμπο. Η παράτολμη και πρωτοφανής ενέργειά του να λιποτακτήσει από τις τάξεις τού Ελληνικού Στρατού, χωρίς να υπολογίσει τις συνέπειες, και να παραμείνει στις επάλξεις, αγωνιζόμενος για τα δίκαια των δούλων Θεσσαλών, αυτό δείχνει την τόλμη, την αποφασιστικότητα και τον πατριωτισμό τού ανδρός. Δείχνει επίσης την αγάπη και την εμπιστοσύνη των στρατιωτών και των Υπαξιωματικών στο πρόσωπό του, αφού αυτοί δεν δίστασαν να τον ακολουθήσουν κατά την κρίσιμη εκείνη στιγμή. Τα αισθήματά τους προς τον ψύχραιμο, τον γενναίο και τον ατρόμητο στις μάχες Αρχηγό έδειχναν οι άνδρες τού Σώματός του σε κάθε περίσταση. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι τραυματισμένοι στρατιώτες του, οι οποίοι με σεβασμό και λατρεία πρόφεραν το όνομά του. Ακόμη και οι Τούρκοι αντίπαλοι του Τερτίπη μίλησαν με θαυμασμό για την τακτική και για τον ηρωισμό του στις μάχες. Τα κατορθώματά του στη Σέκλιζα και στη Ματαράγκα κατέστησαν τον Τερτίπη ήρωα στα μάτια των συναγωνιστών του και του λαού. Όπως διαβάζουμε στις εφημερίδες της εποχής εκείνης, ολόκληρη η Ελλάδα είχε πάθει «Τερτιπισμό», δηλαδή το όνομά του από το ένα άκρο της χώρας έως το άλλο αποτελούσε σύμβολο ανδρείας, ενώ λαϊκά τραγούδια υμνούσαν τα κατορθώματά του, όπως και την αυτοθυσία του Γεωργίου Λαΐου, επιστήθιου φίλου του και ατρόμητου συμπολεμιστή.
3. Μιλώντας τώρα για τον Κων/νο Ισχόμαχο θα περιοριστούμε στα κυριότερα, διότι ως γνωστόν, στις 19 Απριλίου κάθε χρόνο γίνεται στο Λουτρό ειδική εκδήλωση γι’ αυτόν. Ο ίδιος κατεύθυνε από τον γειτονικό λόφο Μογγολίνο την περιώνυμη Μάχη Ματαράγκας – Πετρομαγούλας Κιερίου, που πολλές φορές είχε φτάσει στα όριά της. Στο πεδίο της έχασαν τη ζωή τους 36 Έλληνες και 800 Τούρκοι, αν και οι δικοί μας δεν είχαν πολεμοφόδια από το μεσημέρι ως το βράδυ, και πολεμούσαν με τις ξιφολόγχες.
Ο Κων/νος Ισχόμαχος ήταν Λοχαγός Πυροβολικού του Ελληνικού Στρατού και Ιδρυτής της Εταιρείας «Αδελφότης», που οργάνωσε τον αγώνα για την απελευθέρωση των υπόδουλων περιοχών. Ήλθε στη Δυτική Θεσσαλία με δικό του επαναστατικό Σώμα, αφού πρώτα παραιτήθηκε από τη θέση του. Αρχικά, εγκατέστησε το Στρατηγείο του στο Σμόκοβο και αργότερα στο Λουτρό, απελευθερώνοντας σταδιακά τα χωριά των Ανατολικών Αγράφων και του Κάμπου (ως τη Ματαράγκα). Είχαν ήδη προηγηθεί αρκετές αψιμαχίες και οι νικηφόρες μάχες Σέκλιζας και Μουζακίου (τέλη Φεβρουαρίου με αρχές Μαρτίου).
Ο φλογερός αυτός πατριώτης ξόδεψε όλη την περιουσία του στον αγώνα, αλλά μετά την προσάρτηση της Θεσσαλίας δεν θέλησε να ζητήσει από το Κράτος αποζημίωση. Καίτοι Μακεδόνας, εξελέγη Βουλευτής Λάρισας, διαθέτοντας τον μισθό του για την ανακούφιση των φτωχών συνδημοτών του. Το 1888 αυτοκτόνησε για οικονομικούς λόγους. Για τους ίδιους λόγους το 1900 αυτοκτόνησε και ο αδελφός του Φλώτας, που είχε αγωνιστεί και αυτός το 1878 εδώ στη Δυτική Θεσσαλία.
Μέσα από τόσες θυσίες, αγαπητοί συντοπίτες, γεννήθηκε η ελευθερία, που ε-μείς τη χαιρόμαστε τώρα, αλλά που τη γιορτάζουμε μόνο από το 1982.
ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ: α) «Μαρτυρίες λογίων πρωταγωνιστών για την περιώνυμη Μάχη Ματαράγκας - Πετρομαγούλας Κιερίου (21-3-1878)» Βασ. Μαγόπουλου - Νικ. Κατοίκου, Καρδίτσα 2011, σελ. 114.
β) «Η οδύσσεια των Λιποτακτών ηρώων τής Θεσσαλικής Επανάστασης του 1878» Βασ. Μαγόπουλου, Καρδίτσα 2013, σελ. 119 και 125. Με τη χορηγία φορέων και ιδιωτών.
Του Νικόλαου Κάτοικου, καθηγητή Φιλολογίας
