Τα γεγονότα αυτά βέβαια μπορεί να μην επέτρεψαν την ομαλή ανάπτυξη της Λάρισας και ολόκληρης της περιοχής όσο έπρεπε, όμως ανέδειξαν το εθνικό φρόνημα των κατοίκων της και έδωσαν την δυνατότητα στην εμφάνιση ηρωικών μορφών, οι οποίες προασπίσθηκαν μέσα και έξω από τα σύνορα του ελληνικού χώρου εκείνης της περιόδου, τον αγώνα για την απελευθέρωση πανάρχαιων ελληνικών εδαφών.
Μία από τις ηρωικές αυτές μορφές που βοήθησαν τον αγώνα για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και της Ηπείρου στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν και ο Βάϊος Πάσχος. Θεσσαλός την καταγωγή, μπορεί να μην είχε άμεση σχέση με τη Λάρισα, όμως οι επίγονοί του βρέθηκαν και σταδιοδρόμησαν στην πόλη μας από πολύ νωρίς. Ο Βάϊος Πάσχος γεννήθηκε στον Παλαμά Καρδίτσας το 1880 περίπου. Οι γονείς του ήταν απλοί αγρότες και ο γιος τους έμαθε τα βασικά γράμματα κοντά τους στο ελληνικό σχολείο του Παλαμά,ο ποίος μόλις πριν λίγα χρόνια είχε απελευθερωθεί από τον τουρκικό ζυγό. Όταν έφθασε η ώρα της στρατιωτικής του θητείας υπηρέτησε ως εύζωνας[1]στην ανακτορική φρουρά, στην οποία υπηρετούσαν συνήθως άνδρες ψηλοί, εύρωστοι, δυνατοί, γυμνασμένοι, ευσταλείς, όπως συνήθως περιγράφονται, και προερχόμενοι από ορεινές περιοχές.
Σύμφωνα με την οικογενειακή παράδοση, το 1904 ο Παύλος Μελάς συμπεριέλαβε τον Βάϊο Πάσχο στο σώμα που τον συνόδευσε όταν πήγε στην Δυτική Μακεδονία για να τονώσει το ηθικό των Ελλήνων της περιοχής. Το πιθανότερο είναι να βρέθηκε μαζί του μόνον στην τρίτη και μοιραία για τον Μελά περιοδεία του[2]. Μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά συνέχισε να αγωνίζεται για την απελευθέρωση της Μακεδονίας και το 1905 βρέθηκε ενταγμένος στο αντάρτικο σώμα του Κώστα Γαρέφη (1874-1906) από τις Μηλιές του Πηλίου. Όμως τον Αύγουστο του 1906, δύο ακριβώς χρόνια μετά τον θάνατο του Παύλου Μελά, σκοτώνεται και ο Πηλιορείτης οπλαρχηγός στο χωριό Τσερνέσοβο της Αριδαίας (σήμερα Γαρέφι).
Στα τέλη του 1906 αναγκάσθηκε να επιστρέψει στην πατρίδα του τον Παλαμά και περί το 1908 νυμφεύθηκε την Πηνελόπη Μιχοπούλου. Μαζί της απέκτησε το 1910 την μοναδικό τους παιδί, την Περιστέρα. Όμως η αγωνιστική του διάθεση για το καλό της πατρίδας τον οδήγησε αυτή την φορά στην Ήπειρο. Με την έναρξη των βαλκανικών πολέμων το 1912 εντάχθηκε στις δυνάμεις του στρατηγού Σαπουντζάκη[3]. Έλαβε μέρος στις αρχικές μάχες για την κατάληψη του Μπιζανίου το 1912, όταν ο Σαπουντζάκης, παρά την αντίθετη γνώμη του Διαδόχου, επιτέθηκε στο Μπιζάνι χωρίς επιτυχία και υπέστη μεγάλες απώλειες, όπως και τα αντίπαλα τουρκικά στρατεύματα. Στις μάχες αυτές φονεύθηκε και ο εύζωνας Βάϊος Πάσχος. Ήταν μόλις 32 ετών και άφηνε πίσω ορφανούς την γυναίκα του Περσεφόνη και την δίχρονη κόρη του Περιστέρα. Το πτώμα του δεν κατέστη δυνατόν να αναγνωρισθεί ανάμεσα στον σωρό των αμέτρητων θυμάτων και το όνομά του δεν καταγράφηκε σε καμιά αναμνηστική στήλη πεσόντων. Όμως το ελληνικό κράτος αναγνώρισε τον ηρωικό του θάνατο στη μάχη του Μπιζανίου και απένειμε τιμητική σύνταξη στην κορούλα του Περιστέρα, η οποία διακόπηκε με τον γάμο της
Έπειτα από χρόνια η Πηνελόπη Πάσχου μετακόμισε στην Ιτέα Καρδίτσας, όπου παντρεύτηκε σε δεύτερο γάμο τον Μακρή. Εν τω μεταξύ η Περιστέρα μεγάλωνε και σε ηλικία 19 ετών, το 1929,παντρεύτηκε στην Ιτέα τον δάσκαλο Βασίλειο Καραΐσκο, που είχε καταγωγή από την Αστρίτσα Καρδίτσας. Βασίλειος Καραΐσκος και Περιστέρα Πάσχου απέκτησαν κατά την παραμονή τους στην Ιτέα τέσσερα τέκνα, κατά σειράν:
--την Αναστασία, η οποία σπούδασε δασκάλα και παντρεύτηκε τον Αετόπουλο.
--την Αικατερίνη, η οποία εργάσθηκε ως λογίστρια και παντρεύτηκε τον Μπατάλα
--την Ροδάνθη, η οποία εργάσθηκε ως μοδίστρα και παντρεύτηκε τον Κούτρα, και
--τον Βάϊο[4], ο οποίος σπούδασε δάσκαλος, νυμφεύθηκε την δασκάλα Κωνσταντίνα Δημητρακοπούλου και πριν από μερικά χρόνια, κατά την διάρκεια της δημαρχίας Κωνσταντίνου Τζανακούλη διετέλεσε αντιδήμαρχος.
Το 1947 κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, η οικογένεια Βασιλείου Καραΐσκου μετακόμισε από την Ιτέα Καρδίτσας και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Λάρισα
Το 1972 πέθανε στη Λάρισα όπου έμενε με την οικογένεια Καραΐσκου, η γυναίκα του Βάϊου Πάσχου, Πηνελόπη. Είναι η γυναίκα στην οποία ο ήρωας των Μακεδονικών αγώνων αφηγείτο στις λίγες στιγμές που βρίσκονταν μαζί, τις αναμνήσεις, τη δράση, τους κινδύνους και τους ηρωισμούς των σωμάτων στα οποία συμμετείχε και ο ίδιος. Έτσι οι μαρτυρίες αυτές μπορούν να θεωρηθούν αυθεντικές, αφού προέρχονται από άνθρωπο που έζησε τα γεγονότα και τα μετάδωσε αυτούσια στην σύζυγό του και τους απογόνους της. Η κόρη της Περιστέρα Καραΐσκου πέθανε στη Λάρισα το 1998 σε ηλικία 78 ετών, ενώ ο σύζυγός της Βασίλειος Καραΐσκος το 2002[5].
Η οικογένεια σαν κειμήλια της δράσεως και της παρουσίας στους εθνικούς αγώνες του Βάϊου Πάσχου έχει στην κατοχή της μόνον δύο κειμήλια, την ξιφολόγχη των Μακεδονικών αγώνων του και την φωτογραφία ως ευζώνου, που δημοσιεύεται στο σημερινό κείμενο. Στη φωτογραφία αυτή ο Βάϊος Πάσχος φοράει την χειμωνιάτικη καθημερινή ευζωνική ενδυμασία, τον «ντουλαμά» όπως ονομάζεται, η οποία αποτελεί την χαρακτηριστική στολή των αγωνιστών του Μακεδονικού Αγώνα, βασισμένη στην παραδοσιακή ενδυμασία των χωριών της Φλώρινας. Στους σημερινούς ευζώνους της ανακτορικής φρουράς ο χειμερινός ντουλαμάς είναι σκούρου μπλε χρώματος, ενώ ο θερινός ανοικτού καφέ.
[1]. Η ένδοξη δράση των ευζωνικών ταγμάτων κατά τη διάρκεια των ελληνικών πολέμων υπήρξε καταλυτική, με αποτέλεσμα οι εύζωνες να αναδειχθούν στη συνείδηση του ελληνικού λαού σε μορφή ηρώων. Ενδυματολογικά οι εύζωνοι χαρακτηρίζονται από την στολή τσολιά την οποία φορούν όταν συμμετέχουν κυρίως στις επίσημες εκδηλώσεις .
[2]. Ως γνωστόν ο Παύλος Μελάς μέσα στο 1904 περιόδευσε μυστικά στην Μακεδονία με διαφορετικά ονόματα τρεις φορές. Η πρώτη περιοδεία έγινε τους Φεβρουάριο-Μάρτιο, η δεύτερη τον Ιούλιο και η τρίτη και τελευταία άρχισε τον Αύγουστο. Είχε μαζί του σαράντα περίπου άνδρες και στις 13 Οκτωβρίου σκοτώθηκε στο χωριό Στάτιστα Καστοριάς, (σήμερα Μελάς). Μεταξύ των ανδρών του ήταν και ο Βάϊος Πάσχος, ο οποίος αργότερα διηγείτο το τραγικό συμβάν του θανάτου του Παύλου Μελά στους δικούς του.
[3]. Ο στρατηγός Σαπουντζάκης μaς είναι γνωστός, γιατί όπως αναφέρει η Αμαλία Παπασταύρου «το μόνον περιφανές έργον της επιστρατείας εκείνης [του 1886] ήτο η γέφυρα της Λαρίσσης ήτις ηυξήνθη υπό του λόχου του μηχανικού επί στρατηγείας Σαπουντσάκη». Βλέπε: Παπασταύρου Αμαλία, Ημερολόγιον του πολέμου ανευρεθέν εν Λαρίσση από 1-14 Απριλίου 1897, εν Αλεξανδρεία (1897) σελ. 3. Επίσης και κατά τον ατυχή πόλεμο του 1897 ήταν ένας εκ των στρατηγών του διαδόχου Κωνσταντίνου.
[4]. Στο μοναδικό αγόρι της οικογένειας δόθηκε τιμητικά το όνομα του ήρωα παππού τους Μακεδονομάχου Βάϊου Πάσχου.
[5]. Το κείμενο αυτό δεν θα είχε την πρέπουσα αρτιότητα χωρίς την συμβολή του συνταξιούχου σήμερα δασκάλου και πρώην αντιδημάρχου του Δήμου Λαρισαίων Βάϊου Καραΐσκου τον οποίο και ευχαριστώ πολύ.
ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΑΘ. ΠΑΠΑΘΕΟΔΩΡΟΥ
nikapap@hotmail.com
