Του Νικ. Αθ. Παπαθεοδώρου
nikapap@hotmail.com
Στο σημείωμα της προηγούμενης Τετάρτης είχαμε αναφερθεί στην εφημερίδα «Μικρά» που εξέδιδε ο Θρασύβουλος Μακρής, ο πρύτανης των Λαρισαίων δημοσιογράφων του 20ού αιώνα, όπως τον αποκαλούν και οι νέες γενεές των δημοσιογράφων. Ο Μακρής είχε πάθος με τη δημοσιογραφία και τις εφημερίδες. Συγκέντρωνε όλες τις εφημερίδες που κυκλοφορούσαν στη Λάρισα από την απελευθέρωση του 1881 μέχρι το 1929, χρονολογία κατά την οποία πέθανε σε ηλικία 22 ετών η μονάκριβη κόρη του. Προσπαθούσε μάλιστα οι σειρές να είναι άρτιες και να μην του λείπει κανένα φύλλο. Μετά το 1929 μπορεί το πάθος του να ατόνησε, αλλά δεν σταμάτησε παρά μόνον το 1947 όταν έπαθε ένα βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο το οποίο τον καθήλωσε στο κρεβάτι μέχρι τον θάνατό του. Από την εποχή που πρωτοκυκλοφόρησε η «Μικρά» το 1896, συνιστούσε στους αναγνώστες της να μην καταστρέφουν τα φύλλα των εφημερίδων μετά την ανάγνωσή τους, αλλά να τα φυλάγουν προσεκτικά, γιατί πίστευε ότι με τον καιρό το αρχείο που θα δημιουργείτο θα ήταν πολύτιμο σε πληροφορίες. Γράφει σχετικά με την λόγια γλώσσα της εποχής εκείνης:
«Πολλοί λαμβάνουσιν εφημερίδας, ολίγοι όμως διασώζουσιν αυτάς. Και όμως η ουσιωδεστέρα ανάγνωσις είναι η τακτική σειρά παλαιών εφημερίδων. Ενώπιον μας αι εφημερίδες παρουσιάζουσι την τύρβην και τα πράξεις της ημέρας με το ύφος και το πνεύμα το οποίον αδυνατεί να περιγράψει ο κάλαμος και του καλυτέρου ιστοριογράφου. Τις αναγινώσκων εφημερίδα ημισείας και πλέον εκατονταετίας δεν διαλογίζεται ότι πάν σχεδόν όνομα, τυπωμένον εν αυτή, δεν ευρίσκεται ήδη γεγλυμένον επί ψυχράς πλακός;[1] Η διατήρησις των εφημερίδων είναι ευκολωτάτη και η ωφέλεια αυτών μεγίστη, διότι η αξία των αυξάνει όπως η του οίνου μετά έτη»[2].
Αυτή η παραίνεση του προορατικού Θρασύβουλου Μακρή δεν γνωρίζω αν βρήκε ανταπόκριση στους αναγνώστες του, αλλά είναι γνωστό ότι δεν υπάρχει καμία πλήρης σειρά των εφημερίδων που κατά καιρούς εκδόθηκαν στη Λάρισα, τόσο τοπικά όσο και πανελλήνια. Ο αναλφαβητισμός που υπήρχε σε μεγάλο βαθμό την εποχή εκείνη σε μια πόλη 20-25.000 κατοίκων, υποχρέωνε τους εκδότες να κυκλοφορούν ελάχιστα φύλλα, το πολύ μέχρι πεντακόσια, αριθμός πολύ μικρός. Έπειτα και οι κακουχίες που έπληξαν κατά καιρούς την πόλη (πλημμύρες, πόλεμοι, συλήσεις) είχαν σαν αποτέλεσμα να περιορισθεί αισθητά ο αριθμός των διασωθέντων φύλλων των παλιών εφημερίδων. Στη Λάρισα η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη άρχισε να συγκεντρώνει συστηματικά τα φύλλα των εφημερίδων της πόλεως από το 1960, ενώ στο αρχείο της υπάρχουν μόνον 3-4 τόμοι της εφημερίδας «Μικρά» των αρχών του 20ού αιώνα. Επίσης το Λαογραφικό Ιστορικό Μουσείο της Λάρισας έχει έναν τόμο της Μικράς του 1906-1907. Συλλέκτες της πόλεώς μας, όπως ο αείμνηστος Γιώργος Ζιαζιάς, ο Θανάσης Μπετχαβές και μερικοί άλλοι, έχουν διάσπαρτα φύλλα από πολλές παλιές εφημερίδες της Λάρισας, όχι όμως ολοκληρωμένες σειρές. Στις βιβλιοθήκες των Αθηνών (Βουλής, Εθνική, Γεννάδειος) υπάρχουν αρκετές σειρές πολλών λαρισινών εφημερίδων, με πολλές όμως ελλείψεις. Πολλοί ιστοριοδίφες της πόλεώς μας έχουν ανατρέξει εδώ και καιρό στα σώματα των εφημερίδων που υπάρχουν στις βιβλιοθήκες αυτές και μάλιστα με προσωπική τους δαπάνη, ενώ πρόσφατα οι περισσότερες έχουν ψηφιοποιηθεί και η πρόσβασή τους γίνεται ευχερέστερη.
Αναφέραμε προηγουμένως ότι διάφορες κακουχίες που έπληξαν τη Λάρισα κατά τον 20ό αιώνα έχουν αφανίσει πολλές συλλογές. Ήδη έγινε την περασμένη εβδομάδα αναφορά στη μεγάλη καταστρεπτική πλημμύρα της 20ής Σεπτεμβρίου 1908 που έπληξε την πόλη και συγκεκριμένα τη συνοικία του Αγίου Νικολάου. Η κατοικία του Θρασύβ. Μακρή βρισκόταν στην αρχή της οδού Γρηγορίου Ε΄, στη διασταύρωσή της με την οδό Ροϊδου[3]. Εκτός από την πολύτιμη συλλογή γραμματοσήμων καταστράφηκε από την πλημμύρα και η σειρά των εφημερίδων και των περιοδικών τα οποία με τόση επιμέλεια συγκέντρωνε και φρόντιζε. Μια δεύτερη καταστροφή έπληξε τις συλλογές του και κατά τη διάρκεια της κατοχής όταν ήταν διευθυντής της Δημοτικής Βιβλιοθήκης η οποία στεγαζόταν τότε στο Γενί Τζαμί και είχε μεταφέρει εκεί τις συλλογές του. Γερμανοί στρατιωτικοί, αλλά και πολλοί επιτήδειοι δικοί μας κατάφεραν να ληστέψουν μεγάλο μέρος των αντικειμένων της Βιβλιοθήκης. Πιστεύεται ότι οι τόμοι της «Μικράς» που διασώθηκαν και φυλάγονται στα πολύτιμα έντυπα της Δημόσιας Βιβλιοθήκης προέρχονται από την προσωπική συλλογή του Μακρή, όση βέβαια διασώθηκε από τις κατοχικές συμφορές.
Τα πρώτα δύσκολα μεταπολεμικά χρόνια έγινε και μια ακόμα συμφορά που έπληξε τις λαρισινές εφημερίδες. Όπως αναφέρει ο δημοσιογράφος Κώστας Περραιβός που έζησε από κοντά τα γεγονότα λόγω της επαγγελματικής του ιδιότητας, όταν τον Οκτώβριο του 1944 έφυγαν οι Γερμανοί και μπήκαν θριαμβευτικά στη Λάρισα τμήματα του Δημοκρατικού στρατού, η διοίκηση της ταξιαρχίας Ιππικού του Μπουκουβάλα τοποθέτησε φρουρές στα γραφεία των δύο εφημερίδων «Κήρυκας» και «Ελευθερία». Οι άνδρες που τοποθετήθηκαν για να φρουρήσουν τον «Κήρυκα», τις κρύες ημέρες προκειμένου να ζεσταθούν, εφοδίαζαν τις σόμπες με τα ξύλα από τις τυπογραφικές κάσες τις οποίες εν τω μεταξύ είχαν σπάσει. Όταν αυτά τελείωσαν, χρησιμοποίησαν τους τόμους της εφημερίδας από το 1929 που είχε αρχίσει να κυκλοφορεί, μέχρι το 1944[4]. Έτσι στην προσπάθεια τους να αντιμετωπίσουν τις καθημερινές καιρικές αντιξοότητες, κατάστρεψαν ένα πολύτιμο αρχείο εφημερίδων του «Κήρυκα», το οποίο κατέγραφε καθημερινά τις ειδήσεις και την κοινωνική ζωή της πόλεως επί 15 χρόνια.
Την ίδια τύχη είχαν και τα αρχεία της «Ελευθερίας». Είναι γνωστό ότι μετά την απελευθέρωση από τους Γερμανούς προκηρύχθηκε πανελλήνιο δημοψήφισμα για την καθιέρωση της μορφής του πολιτεύματος. Η «Ελευθερία» με την έντονη αρθρογραφία της είχε πάρει καθαρά ανοιχτή θέση υπέρ της αβασίλευτης δημοκρατίας. Η θέση αυτή όμως βρήκε σφόδρα αντίθετους τους υποστηρικτές της βασιλευόμενης δημοκρατίας, οι οποίοι για να την αποστομώσουν, μπήκαν ένα βράδυ αιφνιδιαστικά στα τυπογραφεία της εφημερίδας, κατέστρεψαν τις τυπογραφικές κάσες, έβαλαν εκρηκτικές ύλες και ανατίναξαν το πιεστήριο. Και σαν να μην έφθανε αυτό, στη συνέχεια προχώρησαν προς τα γραφεία, πήραν όλους τους δεμένους τόμους της «Ελευθερίας» από το 1922 που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά, μέχρι το 1945, τους έβγαλαν στον δρόμο, τους τοποθέτησαν σε σωρό και τους έβαλαν φωτιά. Έτσι ένα πλήρες αρχείο εφημερίδων 23 ετών, μέσα σε μια στιγμή καταστράφηκε παντελώς από ανθρώπους τυφλωμένους από πολιτειακή και κομματική εμπάθεια[5].
Όλες αυτές οι περιπέτειες των εφημερίδων της Λάρισας φτώχυναν από ιστορικές πηγές την πόλη μας και μόνον αποσπασματικά έχουμε κάποιες πληροφορίες από ελεύθερα φύλλα που διασώθηκαν σε οικογενειακά αρχεία. Γι’ αυτό σήμερα αν κάποιος ερευνητής θέλει να ανατρέξει σε γεγονότα της περιόδου 1881 μέχρι 1945, τα οποία αναφέρονται στη ζωή της Λάρισας, θα πρέπει αν μεν πρόκειται για σημαντικές ειδήσεις να ανατρέξει σε δημοσιεύματα άλλων εφημερίδων που διέθεταν ανταποκριτή τους στη Λάρισα (Θεσσαλία του Βόλου, μεγάλες εφημερίδες των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης) ή να αναζητήσει όσα φύλλα διαθέτουν οι μεγάλες Βιβλιοθήκες της πρωτεύουσας.
--------------------------------
[1]. Εννοεί προφανώς την αναγραφή του ονόματός του στην ανάγλυφη πλάκα του τάφου του.
[2]. εφ. «Μικρά», φύλλο της 15ης Μαρτίου 1920.
[3]. Στην πρόσφατη ιστορία της Λάρισας έχουν καταγραφεί πολλές πλημμύρες. Για τη συγκεκριμένη του 1908 αναφέρεται ότι η συνοικία του Αγίου Νικολάου είχε τόσο πολύ κατακλυσθεί από τα νερά, ώστε η μετάβαση στο κέντρο της πόλεως γινόταν με βάρκες που είχε διαθέσει το Τάγμα Γεφυροποιών, οι οποίες μετέφεραν τους κατοίκους της συνοικίας μέχρι το σημείο όπου σήμερα βρίσκεται το Ταχυδρομείο. ΄
[4].Για ένα διάστημα κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, όταν η λογοκρισία ήταν αβάσταχτη και ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού είχε μετακομίσει στα γύρω χωριά, οι δύο εφημερίδες «Κήρυκας» και «Ελευθερία» έβγαζαν από κοινού μια εφημερίδα με τίτλο «Λαρισαϊκός Τύπος».
[5]. Περραιβός Κώστας, Μνήμες και νοσταλγίες μιας εποχής, εφ. «Ελευθερία», Λάρισα, φύλλο της 24ης Απριλίου 1983.
